|
Që në krye të këtyre
shënimeve për librin e fundit (i 34-ti), “Diademë Letrare II”, të gazetarit,
shkrimtarit, kritikut e studiuesit shkencor Flori Bruqi, po e them se nuk do
ta ndjek traditën e pahijshme të shkrimeve që bëhen për autorë apo për libra
të ndryshëm, ku shkruesit e shkrimeve prezantuese, promovuese apo
analizuese, në vend që të flasin rreth autorit e librit që marrin në dorë,
fillojnë e rrëfejnë, keq e shumë keq, për dijet e tyre të mangëta, për bëmat
e tyre të bëra keq, të pabëra apo të ëndërruara e të pamundura, që shpalosin
erudicionin e tyre të mangët e shterpë, që gjejnë rast të nxijnë faqe letre,
në gazeta, revista a në libra të huaj, për me folë për veten e tyre e
përrallat që kanë dëgjuar kafeneve dhe rrallë, fort rrallë, flasin ndonjë
fjalë që s’thotë asgjë për librin e autorin e librit që marrin në dorë apo
marrin përsipër ta trajtojnë, duke shpalosë një krekosje acaruese, një
padije të thellë e një servilizëm të pështirë ndaj autorit për të cilin duan
të flasin, nga ndonjë qëllim jashtëletrar ose për shkak të rrethanave të
caktuara, të dyshimta, që shtojnë pabesueshmërinë e artikujshkruesve dhe
dëmtojnë e cënojnë autoritetin e librit e të autorit të librit për të cilin
nxijnë faqe kompjuteri apo letra të bardha.
Në të shumtën e
rasteve, krahas padijes e servilizmit, këto lloj shkrimesh i prodhon ndonjë
interes i ngushtë çasti dhe pandershmëria e atyre që shkruajnë.
Them që në krye
shënime, pasi është e vështirë t’i klasifikoj këto radhë apo fjalë në ato që
njihen si rregullat e qarta të klasifikimit për shkrimet kritike që bëhen
për libra të ndryshëm që botohen. Them është e vështirë sepse ky
libër i Flori Bruqit çelet pikërisht me një shkrim të gjatë profesional mbi
kritikën letrare dhe kriteret që janë caktuar për të bërë një kritikë,
shkrim që e trajton kritikën letrare në thellësi që në fillimet e saj, duke
krahasuar e ballafaquar përvoja të ndryshme të huaja e vendase për kritikën
dhe kritikën letrare.
Unë e kam të vështirë
ta bëj kritikën e kritikës. Thjeshtë po e përshëndes këtë libër të 34 të
Flori Bruqit, si një kontribut me vlerë në letrat shqipe, si “një libër që i
shtohet mendimit kritik për letrat shqipe” siç shkruan poeti dhe shkrimtari
Izet Duraku.
Në këtë libër te Flori
Bruqit shfaqet gjeografia e gjërë e tematikës që ai trajton, gjeografia e
gjërë e interesave të tij letrare, e autorëve dhe veprave që analizon e merr
në shqyrtim. Dhe gjithmonë po flasim për atë që ai ka shkruar, për atë që
është në libër dhe jo për ato gjëra, fjalë e qëndrime që mungojnë në libër
dhe autori nuk i ka marrë në trajtim në këtë vëllim të dytë të librit të tij
“Diademë Letrare II”, por që i gjenden të botuara në organe të ndryshme të
shtypit të shkruar a të medias elektronike.
Në Diademë Letrare II,
Flori Bruqi ka guxuar të merret me tema të rënda, me autorë të përmasave të
mëdha, të cilët me ndikimin e tyre në letrat shqipe e më gjërë në fushën e
letrave në shkallë europiane e botërore, janë rrezatues e imponues, janë “të
frikshëm” për t’u marrë me to, apo për t’u afruar pranë tyre.
Pas një trajtimi të
gjërë e të thellë të kritikës letrare, çfarë është e pse është ajo, si
është, ku është e si duhet e mund të jetë në letrat shqipe, kur fillon e si
fillon, si është lëvruar e si ka evoluar, Flori Bruqi na paraqet Frojdin me
tërësinë e tij dhe të zgjidhjes së enigmave që ky shkencëtar ka bërë për
njerzimin.
Flori Bruqi i krijon
lehtësi e komoditet lexuesit edhe jo profesionist që ta kuptojë e të bindet
për ndikimin e madh që pati në botë e në fushën e letrave Frojdi si
psikologu që me tezat e tij u bë i pashmangshëm dhe imponues për t’iu
referuar gjithkush që merret me letrat, kritikën letrare dhe laboratorin e
krijuesit apo studiuesit shkencor.
Me durim e vullnet të
spikatur studiuesi Flori Bruqi analizon tëresinë e veprave kritike të
Ibrahim Rugovës dhe ndikimin që ai pati në historinë e letrave shqipe, duke
qenë ndër të parët që i drejtoi kamerat dhe interesat letrare e shkencore
nga shkenca letrare perëndimore për ta avancuar kështu kritikën dhe studimet
letrare të autorëve shqiptarë dhe për t’u shkëputë nga shkolla lindore, term
ky thjeshtë konvencional, ashtu siç ishte perëndimor edhe shkrimtari i parë
modern i letrave shqipe, Pjetër Bogdani, të cilin Rugova e ka studiuar dhe
analizuar në tërësi e në thellësi edhe si artist edhe si filozof paraprijës
i modernitetit shqiptar.
Pasi paraqet, siç e
përmendëm Ibrahim Rugovën me gjithë plotninë e tij si kritik e studiues i
epërm i letërsisë që shërben si model për pasuesit me po atë fuqi e lartësi
si politikan i pambërritshëm e i papërsëritshëm i kombit shqiptar, Flori
Bruqi sjell vështrimin e tij për Krist Malokin – dijetarin shqiptar të
Gracit të Austrisë, këtë aristokrat modern të letrave shqipe, i cili me
fuqinë e argumentit e të dijës së thellë u rri si kurorë letrave shqipe dhe
shërben si model i vështirë e “arrogant” për pasardhësit për shkak të
dijeve, fuqisë dhe elegancës në analiza. Pak dihet për Krist Malokin për
shkak edhe të nënvleftësimit a lënies mënjanë me dashje nga politika dhe
shkenca letrare zyrtare e udhëhequr nga politika dhe për shkak edhe të
skrupulozitetit të tij e të raportit të tij të pakompromis me të vërtetën
gjatë analizimit të letërsisë apo të çfarëdo fenomeni shoqëror apo letrar.
Flori Bruqi kalon nga
Dante Aligeri te Ismail Kadare i shtyrë nga mesazhet e mëdha që përcjell
letërsia e madhe e autorëve që kanë fuqi rrezatuese e unifikuese për
letërsinë e tyre kombëtare. Ferri ferr mbetet si dje, sot e nesër.
Qëndresa si vlerë
kombëtare e shqiptarëve apo si ëndërr e dëshirë e përhershme e shqiptarëve
në shumë vepra të Kadaresë, dimrat si stinë e dimrat si vuajtje për
shqiptarët, si metaforë në letërsinë e Kadaresë, urat e kështjellat, besa e
mbajtja e fjalës së dhënë, janë qëmtime, gjetje e pohime që Flori Bruqi i
lehtëson për lexuesin e pangeshëm a dembel të letërsisë së Kadaresë dhe i
paraqet me gjuhën e studiuesit në “Diademë Letrare II”.
“Princin shqiptar të
kinemasë”, Bekim Femiun, këtë artist të përmasave botërore, këtë Uliks a
Odise shqiptar, këtë patriot shqiptar që bëri për shqiptarët më shumë se
divizione e taborre bashkë duke pohuar kudo skenave botërore se ishte
shqiptar dhe nuk guxuan t’ia ndërrojnë asnjë germë të emrit asnjëherë, që
edhe me vdekjen e vet dhe derdhjen e hirit të trupit të tij në Lumbardhin e
Prizrenit i shërbeu Kosovës e shqiptarëve, Flori Bruqi e bën pjesë të librit
të tij “Diademë Letrare II”, jo për shkak të librit me kujtime që ka shkruar
Bekim Femiu, por për shkak se gjithë jeta e vepra e tij ishte në shërbim të
artit e ishte art.
Edhe poeti,
shkrimtari, këngëtari e patrioti idealist Jusuf Gërvalla është vështruar në
tërësinë e tij nga Flori Bruqi me dashuri e konsiderata për artin e jetën e
tij në shërbim të Kosovës e të çeshtejs shqiptare.
Nga “Diademë Letrare
II” mësova se Jakov Mile, autori i librit “Raca Shqiptare”, mik i Migjenit,
patriot i thekur shqiptar, kishte qenë ministër bujqësie në Shqipëri dhe u
ndjeva me turp që nuk e kam ditur kur është dashtë me e ditë për me ia
vendosë portretin krahas portreteve të gjithë ministrave të tjerë të
bujqësisë të Shqipërisë të ekspozuar në mjediset e Ministrisë së Bujqësisë
në Tiranë.
Flori Bruqi edhe për
shkak të doktorimit të tij e të shkollimit në në fushën e shkencore të
Defektologjisë, është njohur në thellësi me veprën e Jakov Miles, me thëniet
e kundërthëniet, me tezat e kundratezat dhe është përfshirë edhe vetë në
debatet shkencore e jo shkencore mbi librin e bujshëm “Raca Shqiptare”.
Vështrimi për këtë vepër e këtë çeshtje zë vend të rëndësishëm në këtë pjesë
të dytë të Diademës Letrare.
Në “Diademë Letrare
II” ndërthurën të vjetrit me të rinjtë, të huajt me shqiptarët, të gjallët
me të vdekurit e gjallë, shkrimtarët që jetojnë në Kosovë, në Shqipëri, në
Diasporë, ata që shkruajnë shqip e ata që shkruajnë për tema shqiptare në
gjuhë të huaj dhe ndërthurën mes tyre natyrshëm Aleksandër Xhuvani studiues,
gjuhëtar e veprimtar i kulturës kombëtare, Naim Kelmendi poet e publicist,
Shefqet Dibrani publicist e poet, Amiko Kasaruho autoritet i rrallë moral i
shqiptarëve që shkroi tmerrin e diktaturës komuniste të Shqipërisë që e
provoi në kurriz dhe përktheu mrekulli nga letërsia botërore në gjuhën
shqipe, shkrimtari Mehmet Kajtazi me korpusin e veprave të tij, Ramiz
Kelmendi me kontributet e tij të shumta, Kadrush Radogoshi me jetën e veprën
e vet, Engjëll I. Berisha me poezitë e tij, Jakov Xoxa, Sterjo Spase, Haki
Stërmilli, Foqion Postoli si katër shkrimtarë të fillimeve të letërsisë së
ndërprerë në Shqipëri para diktaturës dhe në fillimet e saj si dhe dhe
kompozitori i njohur Rexho Mulliqi që mbetet krenari dhe emblemë në
krijimtarinë muzikore shqiptare në Kosovë.
Një libër është si një
godinë. Flori Bruqi kishte aq shumë material e lëndë të parë për libër sa
nuk mjaftojnë tre – katër libra 300 faqësh për ta përfshi gjithë materialin
e lëndën e parë në dispozicion. Shpresojmë se autori do të “ndërtojë” libra
të tjerë me shkrimet e shumta që ka të shpërndara gjithandej nëpër website e
organe të ndryshme shtypi.
Rexhep Shahu
Tiranë, shtator, 2014
|
