Qė nė krye tė kėtyre
shėnimeve pėr librin e fundit (i 34-ti), Diademė Letrare II, tė gazetarit,
shkrimtarit, kritikut e studiuesit shkencor Flori Bruqi, po e them se nuk do
ta ndjek traditėn e pahijshme tė shkrimeve qė bėhen pėr autorė apo pėr libra
tė ndryshėm, ku shkruesit e shkrimeve prezantuese, promovuese apo
analizuese, nė vend qė tė flasin rreth autorit e librit qė marrin nė dorė,
fillojnė e rrėfejnė, keq e shumė keq, pėr dijet e tyre tė mangėta, pėr bėmat
e tyre tė bėra keq, tė pabėra apo tė ėndėrruara e tė pamundura, qė shpalosin
erudicionin e tyre tė mangėt e shterpė, qė gjejnė rast tė nxijnė faqe letre,
nė gazeta, revista a nė libra tė huaj, pėr me folė pėr veten e tyre e
pėrrallat qė kanė dėgjuar kafeneve dhe rrallė, fort rrallė, flasin ndonjė
fjalė qė sthotė asgjė pėr librin e autorin e librit qė marrin nė dorė apo
marrin pėrsipėr ta trajtojnė, duke shpalosė njė krekosje acaruese, njė
padije tė thellė e njė servilizėm tė pėshtirė ndaj autorit pėr tė cilin duan
tė flasin, nga ndonjė qėllim jashtėletrar ose pėr shkak tė rrethanave tė
caktuara, tė dyshimta, qė shtojnė pabesueshmėrinė e artikujshkruesve dhe
dėmtojnė e cėnojnė autoritetin e librit e tė autorit tė librit pėr tė cilin
nxijnė faqe kompjuteri apo letra tė bardha.
Nė tė shumtėn e
rasteve, krahas padijes e servilizmit, kėto lloj shkrimesh i prodhon ndonjė
interes i ngushtė ēasti dhe pandershmėria e atyre qė shkruajnė.
Them qė nė krye
shėnime, pasi ėshtė e vėshtirė ti klasifikoj kėto radhė apo fjalė nė ato qė
njihen si rregullat e qarta tė klasifikimit pėr shkrimet kritike qė bėhen
pėr libra tė ndryshėm qė botohen. Them ėshtė e vėshtirė sepse ky
libėr i Flori Bruqit ēelet pikėrisht me njė shkrim tė gjatė profesional mbi
kritikėn letrare dhe kriteret qė janė caktuar pėr tė bėrė njė kritikė,
shkrim qė e trajton kritikėn letrare nė thellėsi qė nė fillimet e saj, duke
krahasuar e ballafaquar pėrvoja tė ndryshme tė huaja e vendase pėr kritikėn
dhe kritikėn letrare.
Unė e kam tė vėshtirė
ta bėj kritikėn e kritikės. Thjeshtė po e pėrshėndes kėtė libėr tė 34 tė
Flori Bruqit, si njė kontribut me vlerė nė letrat shqipe, si njė libėr qė i
shtohet mendimit kritik pėr letrat shqipe siē shkruan poeti dhe shkrimtari
Izet Duraku.
Nė kėtė libėr te Flori
Bruqit shfaqet gjeografia e gjėrė e tematikės qė ai trajton, gjeografia e
gjėrė e interesave tė tij letrare, e autorėve dhe veprave qė analizon e merr
nė shqyrtim. Dhe gjithmonė po flasim pėr atė qė ai ka shkruar, pėr atė qė
ėshtė nė libėr dhe jo pėr ato gjėra, fjalė e qėndrime qė mungojnė nė libėr
dhe autori nuk i ka marrė nė trajtim nė kėtė vėllim tė dytė tė librit tė tij
Diademė Letrare II, por qė i gjenden tė botuara nė organe tė ndryshme tė
shtypit tė shkruar a tė medias elektronike.
Nė Diademė Letrare II,
Flori Bruqi ka guxuar tė merret me tema tė rėnda, me autorė tė pėrmasave tė
mėdha, tė cilėt me ndikimin e tyre nė letrat shqipe e mė gjėrė nė fushėn e
letrave nė shkallė europiane e botėrore, janė rrezatues e imponues, janė tė
frikshėm pėr tu marrė me to, apo pėr tu afruar pranė tyre.
Pas njė trajtimi tė
gjėrė e tė thellė tė kritikės letrare, ēfarė ėshtė e pse ėshtė ajo, si
ėshtė, ku ėshtė e si duhet e mund tė jetė nė letrat shqipe, kur fillon e si
fillon, si ėshtė lėvruar e si ka evoluar, Flori Bruqi na paraqet Frojdin me
tėrėsinė e tij dhe tė zgjidhjes sė enigmave qė ky shkencėtar ka bėrė pėr
njerzimin.
Flori Bruqi i krijon
lehtėsi e komoditet lexuesit edhe jo profesionist qė ta kuptojė e tė bindet
pėr ndikimin e madh qė pati nė botė e nė fushėn e letrave Frojdi si
psikologu qė me tezat e tij u bė i pashmangshėm dhe imponues pėr tiu
referuar gjithkush qė merret me letrat, kritikėn letrare dhe laboratorin e
krijuesit apo studiuesit shkencor.
Me durim e vullnet tė
spikatur studiuesi Flori Bruqi analizon tėresinė e veprave kritike tė
Ibrahim Rugovės dhe ndikimin qė ai pati nė historinė e letrave shqipe, duke
qenė ndėr tė parėt qė i drejtoi kamerat dhe interesat letrare e shkencore
nga shkenca letrare perėndimore pėr ta avancuar kėshtu kritikėn dhe studimet
letrare tė autorėve shqiptarė dhe pėr tu shkėputė nga shkolla lindore, term
ky thjeshtė konvencional, ashtu siē ishte perėndimor edhe shkrimtari i parė
modern i letrave shqipe, Pjetėr Bogdani, tė cilin Rugova e ka studiuar dhe
analizuar nė tėrėsi e nė thellėsi edhe si artist edhe si filozof paraprijės
i modernitetit shqiptar.
Pasi paraqet, siē e
pėrmendėm Ibrahim Rugovėn me gjithė plotninė e tij si kritik e studiues i
epėrm i letėrsisė qė shėrben si model pėr pasuesit me po atė fuqi e lartėsi
si politikan i pambėrritshėm e i papėrsėritshėm i kombit shqiptar, Flori
Bruqi sjell vėshtrimin e tij pėr Krist Malokin dijetarin shqiptar tė
Gracit tė Austrisė, kėtė aristokrat modern tė letrave shqipe, i cili me
fuqinė e argumentit e tė dijės sė thellė u rri si kurorė letrave shqipe dhe
shėrben si model i vėshtirė e arrogant pėr pasardhėsit pėr shkak tė
dijeve, fuqisė dhe elegancės nė analiza. Pak dihet pėr Krist Malokin pėr
shkak edhe tė nėnvleftėsimit a lėnies mėnjanė me dashje nga politika dhe
shkenca letrare zyrtare e udhėhequr nga politika dhe pėr shkak edhe tė
skrupulozitetit tė tij e tė raportit tė tij tė pakompromis me tė vėrtetėn
gjatė analizimit tė letėrsisė apo tė ēfarėdo fenomeni shoqėror apo letrar.
Flori Bruqi kalon nga
Dante Aligeri te Ismail Kadare i shtyrė nga mesazhet e mėdha qė pėrcjell
letėrsia e madhe e autorėve qė kanė fuqi rrezatuese e unifikuese pėr
letėrsinė e tyre kombėtare. Ferri ferr mbetet si dje, sot e nesėr.
Qėndresa si vlerė
kombėtare e shqiptarėve apo si ėndėrr e dėshirė e pėrhershme e shqiptarėve
nė shumė vepra tė Kadaresė, dimrat si stinė e dimrat si vuajtje pėr
shqiptarėt, si metaforė nė letėrsinė e Kadaresė, urat e kėshtjellat, besa e
mbajtja e fjalės sė dhėnė, janė qėmtime, gjetje e pohime qė Flori Bruqi i
lehtėson pėr lexuesin e pangeshėm a dembel tė letėrsisė sė Kadaresė dhe i
paraqet me gjuhėn e studiuesit nė Diademė Letrare II.
Princin shqiptar tė
kinemasė, Bekim Femiun, kėtė artist tė pėrmasave botėrore, kėtė Uliks a
Odise shqiptar, kėtė patriot shqiptar qė bėri pėr shqiptarėt mė shumė se
divizione e taborre bashkė duke pohuar kudo skenave botėrore se ishte
shqiptar dhe nuk guxuan tia ndėrrojnė asnjė germė tė emrit asnjėherė, qė
edhe me vdekjen e vet dhe derdhjen e hirit tė trupit tė tij nė Lumbardhin e
Prizrenit i shėrbeu Kosovės e shqiptarėve, Flori Bruqi e bėn pjesė tė librit
tė tij Diademė Letrare II, jo pėr shkak tė librit me kujtime qė ka shkruar
Bekim Femiu, por pėr shkak se gjithė jeta e vepra e tij ishte nė shėrbim tė
artit e ishte art.
Edhe poeti,
shkrimtari, kėngėtari e patrioti idealist Jusuf Gėrvalla ėshtė vėshtruar nė
tėrėsinė e tij nga Flori Bruqi me dashuri e konsiderata pėr artin e jetėn e
tij nė shėrbim tė Kosovės e tė ēeshtejs shqiptare.
Nga Diademė Letrare
II mėsova se Jakov Mile, autori i librit Raca Shqiptare, mik i Migjenit,
patriot i thekur shqiptar, kishte qenė ministėr bujqėsie nė Shqipėri dhe u
ndjeva me turp qė nuk e kam ditur kur ėshtė dashtė me e ditė pėr me ia
vendosė portretin krahas portreteve tė gjithė ministrave tė tjerė tė
bujqėsisė tė Shqipėrisė tė ekspozuar nė mjediset e Ministrisė sė Bujqėsisė
nė Tiranė.
Flori Bruqi edhe pėr
shkak tė doktorimit tė tij e tė shkollimit nė nė fushėn e shkencore tė
Defektologjisė, ėshtė njohur nė thellėsi me veprėn e Jakov Miles, me thėniet
e kundėrthėniet, me tezat e kundratezat dhe ėshtė pėrfshirė edhe vetė nė
debatet shkencore e jo shkencore mbi librin e bujshėm Raca Shqiptare.
Vėshtrimi pėr kėtė vepėr e kėtė ēeshtje zė vend tė rėndėsishėm nė kėtė pjesė
tė dytė tė Diademės Letrare.
Nė Diademė Letrare
II ndėrthurėn tė vjetrit me tė rinjtė, tė huajt me shqiptarėt, tė gjallėt
me tė vdekurit e gjallė, shkrimtarėt qė jetojnė nė Kosovė, nė Shqipėri, nė
Diasporė, ata qė shkruajnė shqip e ata qė shkruajnė pėr tema shqiptare nė
gjuhė tė huaj dhe ndėrthurėn mes tyre natyrshėm Aleksandėr Xhuvani studiues,
gjuhėtar e veprimtar i kulturės kombėtare, Naim Kelmendi poet e publicist,
Shefqet Dibrani publicist e poet, Amiko Kasaruho autoritet i rrallė moral i
shqiptarėve qė shkroi tmerrin e diktaturės komuniste tė Shqipėrisė qė e
provoi nė kurriz dhe pėrktheu mrekulli nga letėrsia botėrore nė gjuhėn
shqipe, shkrimtari Mehmet Kajtazi me korpusin e veprave tė tij, Ramiz
Kelmendi me kontributet e tij tė shumta, Kadrush Radogoshi me jetėn e veprėn
e vet, Engjėll I. Berisha me poezitė e tij, Jakov Xoxa, Sterjo Spase, Haki
Stėrmilli, Foqion Postoli si katėr shkrimtarė tė fillimeve tė letėrsisė sė
ndėrprerė nė Shqipėri para diktaturės dhe nė fillimet e saj si dhe dhe
kompozitori i njohur Rexho Mulliqi qė mbetet krenari dhe emblemė nė
krijimtarinė muzikore shqiptare nė Kosovė.
Njė libėr ėshtė si njė
godinė. Flori Bruqi kishte aq shumė material e lėndė tė parė pėr libėr sa
nuk mjaftojnė tre katėr libra 300 faqėsh pėr ta pėrfshi gjithė materialin
e lėndėn e parė nė dispozicion. Shpresojmė se autori do tė ndėrtojė libra
tė tjerė me shkrimet e shumta qė ka tė shpėrndara gjithandej nėpėr website e
organe tė ndryshme shtypi.
Rexhep Shahu
Tiranė, shtator, 2014
|