Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Sabir KRASNIQI

Parathënie e libër të radhës, të 119-t, të titulluar,  "Në prehrin e pemëve"

GJURMË NË KOHË!

       Te jesh poet nuk është edhe aq e lehtë pasi duhet t'i shohësh dukuritë përreth, dhe botën përgjithësisht, nga disa dimensione! Duhet të veshësh me petkun e atyre dukurive dhe t'i përjetosh edhe vet! Të përballesh me të mirën e të keqen, me gëzimet e hidhërimet, me lumturinë e pikëllimin, me qetësinë dhe shqetësimet, me dhimbjet, brengat...

            "Nevoja e artit nuk është të prezantojë se si duken gjërat në aparence, por se çfarë kuptimi mbartin ato në brendësi"

Aristoteli

            Nga kopshti i mrekullueshëm, tejet kreativ, i poetit Adem Zaplluzha, nga ky burim i pashtershëm krijues, sërish rrodhën vargje përplot koloritet që di t'i gërshetoj aq bukur, me fijet më të ndjeshme estetike, vetëm një shpirt i madh artisti dhe përmes tyre të krijoj valorizim të  përsosur ritmor  mes zërit të arsyes dhe magjisë së ndjenjave... Po nuk thuhet kot se: "Poetët janë si retë mbi det - thithin ujin e njelmët, për të lëshuar shiun ëmbël".

            Te jesh poet nuk është edhe aq e lehtë pasi duhet t'i shohësh dukuritë përreth, dhe botën përgjithësisht, nga disa dimensione! Duhet të veshësh me petkun e atyre dukurive dhe t'i përjetosh edhe vet! Të përballesh me të mirën e të keqen, me gëzimet e hidhërimet, me lumturinë e pikëllimin, me qetësinë dhe shqetësimet, me dhimbjet, brengat... për të nxjerr nga gjithë këto ndjesi edhe kuptimin filozofik, estetik, psikologjik, retorik, metaforik, porosinë dhe përmbajtjen, përmes zërit tënd të brendshëm, përmes syve të shpirtit; të dish të lundrosh në hapësirën e valëve krijuese, të dish të kapësh ritmin e melodisë së caktuar, të gërmosh në  themelet e brendshëm për t'i dhënë dimension universal vargut artistik. Dhe mu këtë ka arritur ta bëj poeti i madh Adem Zapllluzha edhe në këtë libër të radhës, të 119-tin, të titulluar,  "Në prehrin e pemëve". Kur them  poet i madh e them me plotë bindje, pa frikë se mund të  bie në subjektivizëm të tepruar, pasi madhështor autorin e bën puna e tij, veprat e tij, jo vetëm nga sasia, fondi i pasur krijues (118-të të botuara deri më sot), por nga përmbajtja dhe vlerat artistike që bartin dhe pasqyrojnë ato, të krijuara në një vazhdimësi më shumë se gjysmëshekullore. Nuk mund të mos e cek në këtë rast edhe thënien e I. Njutnit: „Në rast se unë kam parë më larg se të tjerët, kjo ka ardhur sepse kam qëndruar mbi supet e gjigantëve“, e sup gjigant, poeti Zaplluzha, ka pasur një kokë gjeniale, enciklopedinë e gjallë, filozofin e madh, Sokratin shqiptar, profesorin  e ndritur  Qazim Berisha.

            Poezia, gjegjësisht vepra artistike, është një fryt i një bashkëpunimi të ngushtë mes objektit - veprës që duhet krijuar, dhe subjektit krijues - pra vet artistit, që në fakt, është si një lloj “autoportreti” i ndërgjegjes estetike të krijuesit. Akti thelbësor i këtij bashkëveprimi është përjetimi personal i dukurive përmes shqisave dhe ndjenjave; perceptimi i fuqishëm emocional i gjithë larmisë së botës shqisore me tingujt, aromat, ngjyrat, lëvizjet, format e saj dhe zbërthimi e riprodhimi estetik i këtyre refleksioneve, dukurive të jashtme fizike të realitetit që na rrethon, përmes botës imagjinare, duke i derdhur e fiksuar ato përmes  vargjeve ose figurave artistike.

            Si një “autoportret” i ndërgjegjes estetike, çdo poezi, ose vepër tjetër artistike, në fakt, përmban edhe një pjesë të jetës së krijuesit, një pjesë të shpirtit të tij. Edhe në poezitë e Zaplluzhes frymojnë ndjenjat, mendimet e përjetimet, që autori i ka të freskëta nga të gjitha periudhat e jetës dhe të cilave u jep jetë, i materializon artistikisht, i zbukuron estetikisht, përmes vargjeve të derdhur mbi letër.

            Gjatë rrugëtimit jetësor, vërejmë përmes poezive të tij, se autori e ka ndjek, e ka ndjerë dhe përjetuar peshën e kohës, peshën e zhvillimeve historike, politike, kulturore e shoqërore të atdheut, që janë treguar shumë të pamëshirshme, shumë të padrejta dhe shumë të egra, pothuajse, në të gjitha sferat e jetës, dhe kjo ka bërë që, në përpëlitje me shpirtit e tij krijues,  autori të reflektoj këtë gjendje të brendshme në poezitë e tija dhe të na jep përshtypjen e një poeti të mjerimit dhe dëshpërimit që, në fakt, nuk qëndron pasi marshimi i shpirtit të tij luftarak, por edhe rebelues ndaj dukurive përreth, nuk është mposhtur para asnjë sfide të kohës! Në vargjet e tij spikat edhe historia: burrëria, besa, guximi, trimëria, mençuria etj., si në poezitë: "Po e hidhëron tokën", "Gjyshi im luftëtar i disa luftërave", apo në poezitë: "Nëse ngjan e kundërta", "Herë i përngjajmë njeriut", ku autori futet në brendi të shpirtit dhe, nga aty, reflekton realitetin e brendshëm psikologjik përmes variacioneve alegorike; ose vargjet kushtuar tragjedisë gjithëkombëtare - eksodit masiv të shqiptarëve të Kosovës në periudhën mars-qershor 1999, në poezitë: "Herë binte shi i mrrolur", "Një hije vdekjeprurëse", që kanë lënë gjurmë, jo vetëm tek poeti, por në histori. Poeti nuk i kursen as dukuritë e shëmtuara shoqërore - ato të shkatërrimit mjedisorë, si  në poezinë "Lumin që e njoha njëherë moti", ku atë e brenë dëmtimi i natyrës, por nuk e lënë të qetë as veprimet ekstreme fetare dhe ai ngre zërin në mbrojte të vlerave elementare të lirisë njerëzore - pra vet jetës, në poezinë, "Nuk kam kohë për të humbur", po e anashkaluar për asnjë çastet as botën fëmijërore, për të cilët ai shpreh dashuri të veçantë e që, edhe në realitet, kjo botë fëmijërore është pasqyrë më shkëlqim të veçantë i ndjenjave dhe vlerave më madhështore e më të pastra njerëzore, sa që poeti i quan të vegjlit kardinal, në poezinë, "Të vegjlit janë kardinal". Në vargjet e poetit është e pranishme përherë edhe nostalgjia për vendlindje, për qytetin historik e piktoresk të Prizrenit, për Urën e Gurit, për Lumëbardhin që gjarpëron nën të e që, ai, e bartë me vete kudo, edhe në poezinë "Në qytetin tim",  por poeti nuk e harron asnjëherë as elementin thelbësor të qenies njeri, emocionin më dinamik, ndjenjën e thellë, energjinë e fuqishme dhe të pafund që depërton deri në poret më të imta të qenies sonë, duke na rrëmbyer trupin e shpirtin - nektarin e ëmbël të dashurisë, dhe këtë gjuhë të zemrës ai e shpalos përmes poezive: "T'i preki yjet kah çelin zogj", "Shikimet e tua të largëta".

            Po të lexohen me vëmendje poezitë e Zaplluzhes, vëren se brenda tyre gërshetohen element material, substancial, shpirtëror, mendor, kreativ, social e shoqëror, përmes të cilëve mishërohet realiteti aktual me ndjenjat dhe përjetimet emocionale të autorit, dhe i gjithë ky kompleks, kjo shumanshmëri ka një dominant rreth së cilës përmblidhen gjithë përbërësit e saj që dallojnë nga poezitë e tjera - ka botën e thellë imagjinare dhe shumëdimensionale të Zaplluzhës, pra botën e nënndërgjegjshme, që kalon edhe përtej kufijve të së dukshmes, logjikës racionale, për tu stacionuar në pafundësinë e parajsës shpirtërore, aty ku ndjenjat, të lira prej logjikës së kodifikuara, arsyes së kornizave të sipërfaqësores të kufizuar nga perceptimet shqisore ndaj botës objektive, shprehen me gjuhën e pastër engjëllore, aty ku gjendesh përball pasqyrës që reflekton realitetin tënd - dhe t'i sheh, me sytë e shpirtit, përtej kornizave të së dukshmes. Në këtë oazë kristalore, shpirti flet me gjuhën e ndjesive më të çiltra e më të pastra, gjuhë me të cilën në botën e arsyes vështirë mund t'i kapësh përgjigjet... Këtu gjithçka është hyjnore, sepse rrjedh natyrshëm, ashtu siç është dëshira dhe vullneti i vet shpirtit njerëzor - këtij shpirti që i dha bekim dhe frymë vetë Madhështia, prandaj poezitë e Zaplluzhës i shpërfillin rregullat e  kornizave të sipërfaqësores nëpër të cilat është mësuar të lëviz mendja jonë me sjellje, norma të kufizuara e të kodifikuara, çofshin ato edhe drejtshkrimore. Nocioni se gjithçka mund të jetë "racionalisht" e shpjegueshme është veçori e "epokës moderne", një epoke të kufizuar vetëm në logjikë dhe arsye! Është absurde t'u kërkosh poetëve t'i shpjegojnë ndjenjat e tyre, botën imagjinare! Ndjenjat nuk shpjegohen - ato vetëm ndjehen, përjetohen.

            Dhe mu ky stil i të shkruarit, pa kodifikime, i lirë në nënndërgjegjen tonë, që edhe është burim i pashterur i motivimit dhe kreativitetit krijues, e bën edhe më të afërt lexuesin me poezitë e autorit Zaplluzha, e bën lexuesin pjesë të poezisë, duke mos e lëne pasiv të kaloj mbi rreshta formalisht, por duke u thelluar në brendi të tyre dhe mishëruar me ta. Lexuesit i duhet të depërtoj përmes vargjeve të pasura me metafora, të endet si një bletë lule më lule, që në fund ta shijoj nektarin e ëmbël të vargut të shkruar, që në të shumtën e raste fletë më shumë se një shkrim i tërë proze.

            Poeti Zaplluzha, çështjen e shtruar të vargut nuk e shpreh për të krijuar formalisht, por ai ka rimtin e caktuar të rrjedhës, simbolikën e thellë, magjinë e fjalës, fjalorin e tij të pasur, madhështinë e metaforës, metrikën e kohës, intonacionin që di të jetë edhe i ashpër po edhe i butë, ka figurat, koloritetin dhe shkathtësinë për t'iu dhënë kuptim e jetë vargjeve të tij.

            Edhe në këtë përmbledhje të tij poetike, por edhe në ato të hershme, poeti Zaplluzha, përpiqet që lexuesit t'i jap diçka më shumë e më përtej mendimit të rëndomtë, ai kalon përtej caqeve të të kuptuarit logjik për ta pasqyruar realitetin e transformuar, që në gjuhën e estetikës quhet art.

            Veprën me poezi, "Në prehrin e pemëve", autori e ndanë në tri cikle: cikli i parë - "Kur shiu i zgjatë duart", cikli i dytë - "Mbetëm si tingujt e metaforës" dhe cikli i tretë - "Shoh se si përpëliten eshtrat", brenda të cilëve janë të përmbledhura 69 poezi.

            Qëllimisht nuk kam bartur vargje nga poezitë, siç ndodhë zakonisht në parathënie librash, për të komentuar përmbajtjen dhe mesazhet e tyre në mënyrë më të hollësishme, se do më duhej vërtet shumë kohë, pasi në secilin rresht, të poetit të madh Zaplluzha, është e shkrirë një histori! Këtë po ua lë lexuesve të nderuar dhe të etur për fjalën e shkruar që ta lexojnë, shijojnë, përjetojnë dhe interpretojnë secili në mënyrën e vet, pasi secila qenie është një unikat në vete.

           Thuhet se jeta është një rrugëtim! Rrugëtim nga një skaj, në tjetrin! Proces i natyrshëm i ligjit universal... Shumëkush këtë rrugëtim e mat me hapa! Shumë të tjerë e peshojnë me kohë -  sekonda, orë, ditë, vite të llogaritura në kalendarë... por edhe të tillë që e kalojnë të zhytur në melankoli! Adem Zaplluzha këtë rrugëtim jete është duke e matur e peshuar me GJURMË - gjurmë të trasuara me bardhësinë e  shpirtit dhe ngrohtësinë e zemrës, gjurmë të trasuara me fuqinë e mendjes dhe mprehtësinë e penës, gjurmë të trasuara me vlerat më të larta, më të pastra e më të çmuara: artistike, intelektuale, shoqërore e njerëzore -  gjurmë që mbesin në kohë përjetësisht.

            "Arti është krijuar që të përjetohet e jo të kuptohet. Andaj, çdo herë artet, kur dëshirojnë të jenë të kuptueshëm, çdoherë thonë budallallëqe"

Drajzeri

Poezi nga libri "Në prehrin e pemëve"

HËNA E MEKUR

Është mëngjesi

Kurse unë kam frikë nga errësira

Një diell i mrroltë si statuja e ngrirë

Më rri mbi rrashtën drobitur

Pamjet surrealiste të barit të verdhë

Duken tepër frikësuese

Hëna e re shikon nga lartësitë

Se si shkrihet

Ngjyera e portokalltë e diellit

Një copë e madhe prej mjegulle

Vrapon shëtitoreve

Pas qeshjes së perëndeshës së gurtë

Mermeri i kuq i shikon gladiatorët që vdesin

Shiu i ngrohtë sërish pikon mbi trëndafilat

Kah çelin dhembje

Hëna e mekur nga udhëtimet e gjata

I këput lulet e fishkura të Lumëbardhit

OSE I LUTEJ ERËS SË VERBËT

Mbi çatitë e mykura

Qëndronte mendueshëm portreti i erës

Ajo sërish i përtypte mjegullat e brymta

Nga gjuha e ullukëve si trishtimi

Pikonte rrëshira e verdhë

Kudo nëpër lagje vraponte sterra

Era i kishte hapur krahët

Dhe i përqafonte lulet kah çelnin

Nga një copë të dhembjes së verdhë

E shiu rigonte si i çmendur

Në përparësen e mbrëmjes

Kudo trishtim nëpër rrugët e zhveshura

Këpucët e kaltra të stinës

I arnonte mëngjesi

Dielli surrealist mbi pullazin e kujtesës

Shikonte tërë pikëllim

Se si këputeshin degët e mjegullave

Sërish një hënë e re qante nën ullinj

Nga degët e thyera

Si loti i trishtë çurgonte vaji

Bari rrinte ulur në gjunjë

Ose i lutej erës së verbët

Ose kishte harruar se si luteshin njerëzit

NUK DI SE KU JAM SOT

Një tingull i zbrazët

Derdhej nga buzët e njoma të gjetheve

Pranvera si kali i harlisur

Vraponte kah e nesërmja

Nëpër rrugicat e ngushta të kujtesës

Dëneste malli i atdheut

Nuk di se ku jam sot

I kujt është ky qytet që më shikon

Me sytë e huaja të stinës

Shiu nuk di të pushoj kurrsesi

Mbi çatinë e dhembjeve

Shpalosen kujtimet

Ky përmallim e shurdhtë

Frikshëm më shikon

Me sytë e huaj të dimrit

Lejlekët paskan ikur shumë herët sonte

Me tërë frikë dridhet bari i verdhë

Çfarë të bëjë me duart e mia

Që po ma ngacmojnë trupin e ngrirë

Një shi idhnak

Derdhet nga shtambat e thyera

Kush i shqeu sonte këto mjegulla të arnuara

KUR SHIU I ZGJATË DUART

Asnjë zog i verbër nate

Nuk paska mbetur

Në këtë rrah

Kanë ikur kanjushat e verdha

Kush këndoi mbrëmë

Mbi degët e këputur të vetmisë

Hëna ishte ulur në shtrojerë

Dhe dëneste se jetime

Sytë e verdha të trëndafilit

Kishin marr një ngjyrë tjetër

Ngjyrë të murrmë trishtimi

Te portat e jashtme s’dëgjohen zërat

Askush më nuk troket

Në dhomën time të fjetjes hijet lozin

Një valle të lashtë pagane

Lozin për nder të perëndive të vdekur

Në gjumin e rrapeve të moçëm

Këndojnë zgërbonjat

Era e fortë

Hynë nëpër dhomat e trishtimit

Kurse shiu i zgjatë dua

Te portat e jashtme

Dëgjohen të trokitura

LUKUNITË E ZEZA TË UJQËRVE

Si nga nëntoka

Më vijnë zërat e lashtësisë

Vijnë edhe hingëllimat e kalorësve

Të apokalipsit

Katër kuaj të zi i përngjajnë etjes

Sytë e verdhë trishtimit urisë

Një hije e thyer në qindra copëza

Rrokulliste tërmal luadhit

Kurse lumi i çmendur hungëron

Si një bishë e plagosur

Në peharin e skamjes

Vdesin zogjtë e mbrëmë të stinës

Një lule e verdhë

Posa çeli trishtim mbi një gur

Në shpirtin e kafshatës së mykur

Veç kanë filluar të vdesin shpresat

Nëpër qiellin e brymtë të atdheut

Hungërojnë

Tmerrësisht hungërojnë

Lukunitë e zeza të ujqërve