Ėshtė ngritur qyteti nė bjeshkėn e lartė, qytet i
fortifikuar, qytet i cili as tė bjerė nuk mundet e as tė jetė i fshehur.
Qytetet tuaja gjithmonė do tė binė dhe do tė jenė nėn
rrėnoja. Kėshtu qėndrojnė gjėrat! Nuk ka nevojė ta pyetni Isanė, vetėm
vėshtrojeni jetėn tuaj: rrėnojė e thjeshtė; madje edhe para se ta keni
ndėrtuar, ajo veē ka filluar tė rrėnohet. Ju jeni rrėnojė nga qyteti. Pse
ndodh kjo? Shkaku i momentales. Ju nevojitet gjerėsia e vėshtrimit,
pakohėsia nė tė shikuar.
Si vie ai lloj vėshtrimi? Sa mė tepėr vetėdijshmėri, aq mė i
thellė ėshtė vizoni. Ai varet nga niveli i vetėdijes. Rrini pranė ndonjė
lisi nė rrugė dhe shikoni: e keni vizionin mund tė shihni gjithnjė deri
tek kthesa mė e afėrt, e aty shikimi ndalon. Pas kėsaj, hipni nė lis dhe
hidheni shikimin vizioni juaj ka pėr tė qenė shumė mė i gjerė. Pastaj
hypni nė aeroplan nga perspektiva e zogut do ta keni qytetin si nė
shuplakė tė dorės. Sa mė lart ngriheni, vėshtrimi juaj ka pėr tė qenė mė i
gjerė. Kemi me mija shkallė (shkelca) nė shkallaren e vetėdijes. Po qetė nė
majė, shikoni: pėrjetėsia ju ėshtė zbuluar.
A i keni vėshtruar madje edhe disa gjėra tė vogla? Rrini
pranė lisit dhe e vėshtroni botėn, shikoni nė anėn e lindjes dhe nuk shihni
thjesht asgjė. Dikush qė ėshtė nė lisin, nėn tė cilin jeni ju, ju thotė:
Shikoni po na ofrohet karroca me qe!
Unė asgjė nuk po shoh, pėrgjigjeni, e si fare mund tė
ekzistojė ajo qė unė nuk jam nė gjendje ta shoh? Pėr ju ajo karrocė qesh
ndodhet nė ardhmėri, por pėr njeriun nė lis objekti ėshtė nė tė tashmen. Pėr
kėtė, mos mendoni se e tashmja pėr tė gjithė do tė thotė e njėjta gjė. E
tashmja juaj ėshtė e
kufizuar nė ju
ajo, ndoshta, nuk ėshtė e tashme pėr mua. Ajo qė ėshtė e
tashme pėr mua nuk ėshtė e thėnė tė jetė e tashme pėr ju. Siē po shihni,
krejt kjo varet nga niveli i vetėdijshmėrisė.
Pėr Budėn ēdo gjė ėshtė e tashme, shkaku se pėr tė e ardhmja
nuk ekziston vėshtrimi i tij ėshtė plotėsuar. Pėr Isanė e tashme ėshtė ēdo
gjė: pėr tė e kaluara nuk ekziston, se ai mund tė shohė. Po ashtu, pėr tė as
tė ardhme nuk ka. Nga maja mė e lartė e vetėdijes ėshtė e dukshme tėrėsia,
prandaj nga ajo perspektivė ēdo gjė ėshtė tash dhe kėtu nuk ka as tė
kaluar as tė ardhme. E kaluara ekziston
vetėm shkaku i kufizimit
tė vėshtrimit tuaj, e jo shkaku i asaj se kjo ėshtė e
pashmangshme. Ajo vetėm e tregon vizionin politik: diēka qė del nga vizioni
ėshtė e kaluara, e ajo qė ende nuk ka hyrė nė tė e paraqet ardhmėrinė. Por
gjėrat, vetvetiu, ndodhen nė pėrjetėsi.
Koha ėshtė trillimi juaj, shkaku se jetoni nė luginė.
Prandaj, tė gjitha religjionet e botės kanė theksuar se koha zhduket posa tė
hyni gjendjen e meditimit tė thellė,
samadhija,
ekstaza e brendshme. Ēdo tė thotė kjo? Kjo do tė thotė se humbet ndarja e
kohės nė tė kaluarėn, nė tė tashmen dhe nė tė ardhmen. Jeta ėshtė, por pa
ndasi e pakohė. Le tė jetė qyteti juaj i ngritur mbi themelet e pakohėsisė.
Nėse e ndėrtoni mbi bazėn e momentales, ai ėshtė dhe ka pėr
tė mbetur rrėnojė, se e tashmja zhduket dhe bėhet e shkuar. Ēfarė unė
nėnkuptoj me atė se qytetin e keni rrėnojė ende para se ta keni ngritur? E
mendoj vetėm njė: nė momentin kur e ndėrtoni, ai moment veēse ka kaluar ai
mė nuk ėshtė nė duart tuaja! Dheu pandalimisht ju rrėshqet nėn kėmbė!
Ėshtė ngritur qyteti nė bjeshkėn e lartė, qytet i
fortifikuar...
Pse Isai gjithnjė e pėrsėrit kėtė fjalė i fortifikuar?
Tė kėtillė ēfarė jeni, nė vendin nė tė cilin ndodheni nė luginė pėrherė
jeni tė mbushur frikė, tė pasigurt, rreziku ju kėrcėnohet prej gjithkah...
Lugina ėshtė pėrplot fantazma e hije, armiqtė janė prapa ēdo kėndi, ēdo gjė
ėshtė pėrplot urrejtje.
Kam dėgjuar se njė mizė shtėpiake ka fluturuar pėrskaj
vetėshėrbimit, kurse pranė dritares ka qėndruar insekticidi nė tė cilin ka
shkruar me shkronja tė mėdha tė kuqe: Sprej i ri i cili automatikisht i
mbytė tė gjitha mizat e kėsaj bote! Miza e ka lexuar porosinė, ka
fluturuar, dhe spontanisht, ka pėshpėritur nėn dhėmbė: Ka kaq urrejtje
gjithkund rreth nesh.
Ju jetoni nė botėn e luginės. Aty ēdo gjė nė mėnyrė tė
garantuaj vret automatikisht! Banoni nė luginėn e vdekjes vetėm vdekjen
e keni tė sigurt atje poshtė.
A e keni vėnė re se nė jetė ēdo gjė ėshtė e pasigurt
pėrpos vdekjes? Do tė duhej tė ishte anasjelltas, por gjėja e vetme e sigurt
ėshtė vdekja juaj personale. Ēdo gjė tjetėr ėshtė e pasigurt dhe me dyshime
mund tė ndodh, e nuk ėshtė e thėnė tė ndodhė patjetėr. Po ējetė ėshtė ajo
ku vetėm vdekjen e keni tė siguruar? Por, jo: ashtu duhet tė jetė, meqė nė
errėsirėn e luginės vetėm vdekja mund tė ekzistojė. E pavetėdijshmja ėshtė
shkurtore gjer tek vdekja.
Kurdo qė dėshironi tė jeni mė tė pavetėdijshėm sesa jeni, ju
nė tė vėrtetė dėshironi qė tė vdisni. Nė ju ky instinkt vėrtet ėshtė i
thellė, se, po tė mos ishte, ju veēse do tė kishit zėnė tė ngriheshit. Para
vetė fundit tė jetės Frojdi ka hasur nė njė fakt tė pabesueshėm: e ka
zbuluar Tanatosin
dėshirėn pėr tė vdekur. E tėrė filozofia e tij ka qenė e krijuar rreth libidos
rreth teorisė e cila thotė se njeriu ėshtė i prirur tė jetojė dhe tė
mbijetojė. Por sa mė shumė qė ka penetruar nė atė dėshirueshmėri, ai ėshtė
bėrė gjithnjė e mė i pasigurt. Sa mė shumė qė e ka zbuluar dėshirėn pėr
jetė, aq mė shpesh ėshtė ballafaquar me dėshirėn pėr tė vdekur.
Kjo pėr Frojdin ka qenė problem i patejkalueshėm, meqė ai ka
qenė mendimtar linear, logjikues njėdimensional mu sikur edhe Aristoteli.
Krejt ka qenė aq kontradiktore, se pas
libidos
gjakimit pėr jetė, ėshtė ndodhur
tanatosi
dėshira pėr vdekje. Frojdi me kėtė njohje ka qenė mjaft i
trazuar. Por, kjo ėshtė ajo qė Buda, Isai e shumė tė tjerė e kanė pėrsėritur
qė nga lashtėsia: tė kėtillė siē jeni, jeni plotėsisht tė papėrdorshėm, e
tėrė jeta juaj nė vetvete nuk ka asnjė trohė kuptimi, prandaj dėshironi qė
ta ndėrpreni tėrė kėtė tmerr.
Kurdo qė merrni diēka pėr ta thelluar pavetėdijshmėrinė
tuaj, nė atė veprim ekziston dėshira pėr vdekje sepse e pavetėdijshmja
ėshtė vdekje e pėrkohshme. Madje qoftė edhe disa ditė ju nuk jeni nė gjendje
tė jetoni pa gjumė, meqė edhe gjumi, vetvetiu, ėshtė njė lloj i vdekjes
afatshkurtėr. Juve kjo ju nevojitet. Po qe se pėr ēdo ditė nuk vdisni nja
tetė deri nė dhjetė orė, nuk keni pėr tė qenė tė aftė pėr jetė ditėn e
ardhshme se e tėrė jeta juaj ėshtė vetėm njė kaos tmerrues; tė jesh, kjo
nuk ėshtė lumturi nė tė vėrtetė del se gjithsesi ėshtė mė lumturi tė mos
jesh. Domethėnė, kurdo qė mund tė humbisni, ju e keni mirė. Nėse mund tė
bėheni nacist dhe tė humbisni nė turmė mrekulli! Keni pėr tu ndier
tejmrekullueshėm, pasi qė shkrirja nė turmė ėshtė njėsoj si vdekja ju mė
nuk jeni, vetėm se turma e patrajtė valėvitet e buēet.
Prandaj diktatorėt kanė sukses shkaku se
dėshironi
tė vdisni. Ata kanė sukses madje edhe nė shekullin njėzet, sepse jua ofrojnė
shansin qė tė zhdukeni. Ky ėshtė shkaku i jetėgjatėsisė sė tė gjitha
konflikteve e luftėrave botėrore, se e tėrė kjo jua mundėson qė tė vdisni pa
probleme. Njeriu nuk transformohet. Luftėrat kanė pėr tu vazhduar, se tė
gjithė janė gati tė zhduken. Dėshironi tė vrisni shkaku se as vetė nuk
dėshironi tė jetoni. Jeta ėshtė njė asofarė mundimi saqė, nė dukje,
vetėvrasja ėshtė zgjidhja mė e mirė. Po qe se deri mė tash nuk ia keni
shkrepur vetvetes plumbin nė kokė, mos mendoni se jeni tjetėrndryshe, se e
doni jetėn, se dėshironi tė ekzistoni. Jo! Vetėm keni frikė. Ju me tė
vėrtetė nuk e doni jetėn, se po tė ishin kėshtu punėt, ju do tė ishit
ngritur se sa mė e lartė tė jetė maja, jeta ėshtė mė e thellė. Ky ėshtė ai
premtimi i Isait: Ejani tek unė, se unė kam pėr tė jua dhėnė begatinė e
jetės.
Shkaku i kėsaj Isai thekson: Unė jam jeta! Ejani tek unė!
Por, kjo ėshtė mjaft vėshtirė, se ju keni investuar aq shumė nė jetėn e
luginės, ashtu qė nė tė vėrtetė i frikėsoheni jetshmėrisė. Ju vetveten e
pamundėsoni, nuk ia lejoni vetvetes jetėn, ndaj ekzistoni nė minimumin e
vėrtetė jetėsor. Fare pak ju nevojitet tė bėheni robotė, se ēdo gjė edhe
ashtu ėshtė shndėrruar nė rutinė tė vdekur e tė mėrzitshme ju madje nuk
keni nevojė as tė jetoni nė mesin e tėrė kėsaj mekanike.
Luftėrat dhe dhuna kanė pėr tė mbijetuar, e njeriu edhe
nesėr ka pėr tė vrarė gjithkė rreth vetes. Pothuajse e tėrė pėrpjekja
pėrgjithmonė ka qenė: tė krijohen mjetet pėr njė vetėvrasje globale dhe
ja, tash edhe kjo ėshtė e zbuluar: bomba hidrogjenike. Pse shkencėtarėt tėrė
jetėn e tyre ia kanė kushtuar krijimit tė shpikjeve aq destruktive? Shkaku
se kjo prejgjithmonė ka qenė dėshira mė e thellė e njeriut: tė vdiset nė
cilėndo mėnyrė. Kjo dėshirė nuk ėshtė e vetėdijshme, natyrisht, se po u
vetėdijėsua njeriu pėr kėtė nevojė tė veten, fillon tė transformohet.
Shumėherė ju ka ndodhur tė thoni: Ka qenė mė mirė tė mos kisha lindur
fare!
Njė filozof grek, Filo e kishte emrin, njėherė ka shkruar:
Bekimi i parė ėshtė tė mos lindėsh fare, kurse i dyti tė vdesėsh sa mė
parė. Ai thotė se kėto janė bekimet e vetme qė ekzistojnė. I pari ėshtė tė
mos lindėsh fare por askush ende nuk ėshtė aq i lumtur. Domethėnė na ka
mbetur vetėm ai bekimi i dytė: tė vdesim sa mė parė, aq mė mirė. Filo ka
jetuar nėntėdhjetė e shtatė vjet, prandaj dikush e ka pyetur: Po si ėshtė e
mundur qė ti vetė nuk ke bėrė vetėvrasje?
E kam mbajtur jetėn vetėm qė tė tjerėve tua transmetoj
kėtė porosi se tė vdesėsh, kjo ėshtė e vetmja zgjidhje ka qenė
pėrgjigjja e tij.
Vetėvrasja ėshtė instinkt thellė i mbjellė. Posa qė diēka tė
marrė teposhtėzen, nė ju veēse lind dėshira qė ta asgjėsoni vetveten. Ėshtė
spirituoz secili qė ėshtė i vetėdijshėm pėr kėtė se kjo dėshirė ėshtė e
fshehur nė njeriun. E pse kjo dėshirė ėshtė nė ne? Duhet tė sillni shumė mė
tepėr dritė nė vetvete pėr ta ndriēuar atė vdekje e cila pandalim ju sosė
nga brenda. Ju nuk vdisni pėrnjėherė vdisni secilėn ditė ngapak. Vdekja
nuk ėshtė dukuri qė vjen nė fund tė jetės ajo fillon me lindjen tuaj.
Secila ditė ėshtė vdekje e pandalshme; pas shtatėdhjetė apo mė tepėr viteve,
cikli pėrfundon, dhe atėherė pason vdekja pėrfundimtare.
Por ju keni vdekur qė moti, dhe vetėm e keni pritur atė
moment kur pėrfundimisht keni pėr tė vdekur sa mė parė aq mė mirė. Nuk
keni bėrė vetėvrasje, sepse jeni frikėsuar: ēfarė ka pėr tė ndodhur? Shkaku
i kėsaj jeni nė gjendje tė jeni tolerantė nė raport me jetėn tuaj e duroni
disi, dhe vetėm e prisni ēastin kur keni pėr tu liruar prej saj.
Njėherė ka ndodhur: Tomas Allva Edisoni ka qenė i ftuar nė
njė darkė. Janė mbledhur disa miq, por, jo: meqė Edisoni ka qenė njeri i
heshtur, gjithmonė ėshtė shqetėsuar nė tollovitė pak mė tė mėdha. Ka qenė
punėtor i vetmuar nė laboratorin e tij, dhe praninė e tjetrit gjithnjė e ka
pėrjetuar si diēka tė padėshirueshme e tė pakėndshme. E atė mbrėmje vėrtet
ka pasur shumė njerėz: tė gjithė nga diēka kanė dėrdėlisur, kanė bluar, kanė
pėrgojuar, ndaj ka menduar: Ky ėshtė momenti i pėrshtatshėm qė tė tėrhiqem
nga kėtu. Dhe tamam kur me shikim i ka kėrkuar dyert nėpėr tė cilat do tė
ikte, i zoti i shtėpisė e ka zėnė: Zoti Edison, nė ēka po punoni tash?
Nė dalje.
Por, tė gjithė po punojnė nė dalje jini tė vetėdijshėm pėr
kėtė!
Pse nuk jeni nė gjendje qė tė kėnaqeni nė jetė, nė jetėn e
cila nuk ėshtė asgjė mė pak sesa dhuratė nga qielli. Ju nuk e keni merituar
pėr kėtė shkak, mund ta marrim si mėshirė. Ekzistenca jua ka mundėsuar
jetėn mund ta quajmė Zoti dhe kjo thjesht ėshtė dhuratė, dhuratė e
pastėr dhuruar nga burimi i panjohur. Nuk keni bėrė ama bash kurrgjė pėr ta
arritur. Pse nuk mund tė jeni falėnderues dhe tė kėnaqeni nė tė? Kjo duhet
tė festohet me vallėzim, me kėngė e gėzim ku ėshtė problemi? Pėr tu
kėnaqur nė kėtė fatbardhėsi, e domosdoshme ėshtė vetėdijshmėria; pėr tu
duruar mėrzia, zgjuarsia nuk ėshtė e nevojshme. Madje kėrkohet vetėdijshmėri
e zvogėluar kėrkohet nata, e jo dita. Zgjuarsia ėshtė e domosdoshme vetėm
pėr lumturinė.
Prandaj, nėse e shihni ndonjė shenjtor i cili ėshtė i
pikėlluar, dijeni mirė se shenjėtria e tij ėshtė plotėsisht e rrejshme. Pse?
Shkaku se vetėdijshmėria ka pėr tju dhuruar lumturi, vetėdijshmėria ka pėr
tjua zgjuar harenė e brendshme. Shenjtori ka pėr tė qenė fėmijė: ndoshta ka
pėr tė vrapuar pas fluturave si puberteli, ka pėr tu kėnaqur nė ushqim e nė
gjėrat mė tė rėndomta se jeta ėshtė dhuratė nga qielli. Krejt ėshtė
mėshirė hyjnore dhe ai mund tė jetė falėnderues pėr secilin ēast madje
edhe pėr secilėn frymėmarrje tė tijėn. Ai mund tė kėnaqet madje edhe nė
frymimin e vet dhe ajo ėshtė asofarė lumturie! Nėse e hasni shenjtorin qė
ėshtė i pikėlluar, jini tė sigurt se diēka nuk ėshtė nė rregull: akoma jeton
nė luginė. Po tė ishte ngritur, do tė kishit gjetur patrembshmėri, vezullim
nė fytyrėn e tij, shkujdesje prej fėmije, kėnaqėsi, gėzim...
Pse ju vetėdijshmėria ju fortifikon? Sa mė tė vetėdijshėm qė
jeni, aq mė tepėr e dini se ėshtė e pamundur tė vdiset, se vdekja nė esencė
nuk ekziston. Ajo ėshtė vetėm nė luginė. Sa mė tė vetėdijshėm qė jeni, pėr
aq jeni nė lidhje mė tė thellė me hyjnoren ky ėshtė ai fortifikimi. Ju
momentalisht nuk keni ide se kush jeni e ēfarė jeni: kjo ėshtė lugina e
pavetėdijes, ku nuk ndodh asgjė pėrpos vdekjes. Jetoni nė qendrėn e vdekjes,
rrėqetheni, jeni tė mbushur frikė. Nėse shikoni pėrbrenda, nė vetvete, keni
pėr tė gjetur vetėm frikė para vdekjes, asgjė tjetėr. Kjo ėshtė e natyrshme:
frika dhe vdekja shkojnė gjithnjė bashkė.
Nėse filloni tė ngriheni, dashuria ka pėr tė qenė brenda,
kurse pėrjetėsia pėrreth jush. Nuk do tė ketė frikė ajo smund tė
ekzistojė, sepse asgjėsimi i vetė jush ėshtė absolutisht i pamundur. Kur e
realizoni dashurinė, e keni realizuar edhe pėrjetėsinė nė tė njėjtėn kohė.
Ky ėshtė ai qyteti i fortifikuar pėr tė cilin flet Isai.
Ėshtė ngritur qyteti nė bjeshkėn e lartė...
por mos harroni se fortifikimi i qytetit pėrbėhet prej lartėsisė mbi tė
cilėn ėshtė i vendosur; ...qytet i cili as tė bjerė nuk mundet e as
tė jetė i fshehur.
Kjo ėshtė shumė paradoksale: nė luginė bini pandalim, e nė
majė kurrnjėherė. Paradoksi ėshtė nė atė se ne gjithnjė shohim se njerėzit
bijnė nga maja. E si dikush mund tė bie, nėse ėshtė nė tokė, nė fund tė
luginės? Dikush shėtit nėpėr tokė, kurse ai tjetri bie nga lartėsitė kjo
ėshtė mit! Sa i pėrket botės sė brendshme, askush nga lartėsitė nuk mund tė
bjerė. Njėherė kur tė jetė realizuar ajo majė e brendshme, njeriu mbetet
pėrgjithmonė nė tė. Kurrgjė nuk mund tė ju merret prapa nėse keni arritur
deri tek ky Everesti i brendshėm. Miti ėshtė nė rregull, por nė botėn e
jashtme.
Njerėzit binė kurdo qė tė jenė nė lartėsi, por edhe ato
lartėsi i pėrkasin luginės: kjo nuk ėshtė ajo maja e vėrtetė. Nėse jeni tė
famshėm, fama juaj ka pėr tė kaluar herėt apo vonė. Nėse jeni nė fron, keni
pėr tė zbritur prej tij herdokur. Do tė ju merret prapė krejt ēka keni
realizuar nė kėtė botė, por sa i pėrket botės sė brendshme, gjėrat qėndrojnė
tjetėrndryshe. Atė qė e keni arritur nga brenda, mbetet juaja pėr tė gjitha
kohėrat. Dituria nuk mund tė ju rrėmbehet: njėherė kur diēka tė keni njohur,
ajo bėhet pjesė e qenies suaj. Ajo nuk ėshtė diēka qė mund tė posedohet
posa qė diēka bėhet pjesė e qenies, ju atė nuk mund ta humbni me harresė.
Njėherė kur tė vini tek ky parafytyrim se jeni tė
pavdekshėm si do tė kishit mundur ta harroni? Nuk ka mėnyrė qė prej saj tė
ēmėsoheni e keni mėsuar, dhe ēėshtja ėshtė e kryer. Njeriu vetėm prej
diturisė sė vėrtetė nuk mund tė ēmėsohet, se ajo nuk ka lidhje me kujtimet.
Krejt ajo prej sė cilės mund tė ēmėsoheni ėshtė mbamendja, e jo dituria. Ajo
qė nuk varet prej harresės ėshtė dituria, e jo memoria.
Dituria ėshtė diēka qė nuk harrohet. Ajo ėshtė bėrė pjesė e
vetė jush. Nuk ka nevojė qė tash atė ta mbani nė mend duhet tė mbani nė
mend vetėm atė qė nuk ėshtė pjesėz juaja individuale.
Vazhdon...
(1)
(3)
(4)
|