KONCEPTI PĖR BOTĖN
Kur shuhet lumturia apo mirėqenia sociale humb kuptimi pėr
ekzistencė hedoniste. Tekefundit, fashitja e lumturisė, si e drejtė
natyrore, sot mund ta pėrjetojmė qė tė gjithė ne duke parė tek betonohet
kultura, shkenca, arti, liria, ekonomia pėr hir tė politikės famėkeqe tė
institucioneve shtetėrore dhe kompanive tė ndryshme, qė mbyllin udhėt e
drejta e pėr tė hapur udhėt drejt ē'humanizmit dhe smirės brenda llojit
njerėzor. |
"Bota, nė thelbin e saj, pėrbėhet, pra, nga rastėsi tė kulluara",
shkruante filozofi gjerman Imanuel Kant. Koncepti i njomė pėr botėn mund tė
jetė vėrtetueshmėria e pranisė sė saj prej krijimit relativ deri nė
pėrfundimin absolut tė saj. Vėrtetueshmėria e konceptit pėr botėn ndėrlidhet
me tėrėsinė e substancave jo tė domosdoshme, sepse substancat jo tė
domosdoshme janė tė ndėrvarme nga njėra-tjetra e pikėrisht hasin nė
marrėdhėnie mes tyre. Prandaj, nga varėsia e sendeve qė shkojnė drejt njė
pike tė pėrbashkėt rezultohet harmonia midis individėve duke u pėrshtatur
fizikisht dhe shpirtėrisht. Edhe pse kjo botė ka njė koncept tė pafundme mbi
njohjen e vėrtetė tė saj, konsideroj se mendja jonė njerėzore nuk mund tė
shtrihet tejpėrtej mbi sqarimin dhe interpretimin e drejtė dhe korrekt tė
forcės sė saj lėvizėse duke mos arritur kurrė tė kapėrcehen kufijtė e
intelektit tonė pėr ta kuptuar dhe njohur thelbėsisht konceptin e saj mistik
e mė gjerė...
Eudemonologjia ėshtė njė lloj filozofie dhe pėrmban njė sėrė rregullash pėr
ekzistencėn e lumtur, ndėrsa ekzistenca e lumtur nga ana e vet, pėrkufizohet
si "parapėlqim ndaj joekzistencės". Bota, si rastėsi e kulluar, qė shprehej
Kanti, dhe pėrkufizimi "parapėlqim ndaj joekzistencės", qė shprehej
Schopenhaueri shėrben si njė shkak pėr ta kuptuar esencėn faktike, se bota
ėshtė veēse njė lojė e pasigurt qė kundėrmon mbi rregullat dhe sjelljet e
racės njerėzore, duke i hamendėsuar brenda llojit tė tyre duke i ēuar tė
zgjedhin pashmangshmėrisht midis botės fizike dhe botės sė pėrtejshme. Kusht
ky qė i sforcon drejt njė sigurie tė brishtė llojin ekzistencial tė tyre
duke rėnė nė hon nė mėnyrė tė pakuptimtė. Raca njerėzore ėshtė e bindur tė
hedh idenė konkrete pėr njė jetė tė lumtur, (hedoniste) jashtė rregullave qė
e ngurtėsojnė botėn e tyre fizike, mirėpo absurditeti, qė sjell ekzistenca
transite, pothuaj e kris bindjen dhe harmoninė e krijuar me tė gjithė.
Pavarėsisht kushteve tė jashtme, kjo botė ėshtė njė lojė e kurdisur pėr
fatin e vetė racės njerėzore duke mos e zbėrthyer kurrė realitetin njerėzor
dhe atė hyjnor. Fundja, njeriu nuk ka ardhur nė kėtė botė pėr tė qenė i
lumturuar, por pėr ta pėrjetuar ekzistencėn e kėsaj bote, qė ėshtė vėnė nė
lėvizje nga njė sistematizim absolut. Edhe pse dėshira jonė ėshtė pėr njė
qeverisje tė lumtur, ndėrkohė, realisht, duke u nisur nga thelbi joshės,
bota nuk na mundėson kėtė lloj nderi pėr tė qenė tė lumtur e tė shenjtėruar
sa herė qė duam apo kėrkojmė ne. Fatkeqėsisht, ky ėshtė rregulli pėr tė
cilin ne betonohemi pėrballė kushteve dhe dėshirave tona...
Duke u ndėrlidhur me kėtė sqarim tė shkurtėr mbi botėn dhe mbi ekzistencėn e
lumtur tė racės njerėzore, nė radhė tė parė duhet tė vlerėsojmė kuptimin
faktik tė njohjeve tona mbi botėn, ekzistencėn, revolucioni mbi idetė qė
ndryshojnė botėn ekzistenciale dhe atė qė ne rezultojmė nė vetvete, pra ajo
ēfarė jemi. Vlerėsoj se vlerat e sigurta dhe personaliteti i individit mund
tė jetė bartės i ndryshimeve rrėnjėsore dhe tė pėrhapė nocionin e lumturisė
e tė mirėqenies shpirtėrore. Kėtu mund tė ndėrlidhem me fatin e disa
individėve tė sotėm, qė nuk kanė as vlerė njerėzore e as personalitet tė
integruar shpirtėror, por qė me keqardhje e them janė tė vetmit faktor qė
ndikojnė fatalisht mbi bindjet dhe lumturinė apo mirėqenien e shoqėrisė.
Kėta kafshė racionalė kanė pluskuar nė politikėn ditore e gjetkė duke
mbjellė vetėm smirė dhe marrėzira tek turma e pėrgjithshme. Me kėtė vullnet
tė zakonshėm, qė fatkeqėsisht po e pėrjetojmė dhe shohim, nuk arrihet as
harmonia e krijuar, e as lumturia e pėrgjithshme. Kur shuhet lumturia apo
mirėqenia sociale humb kuptimi pėr ekzistencė hedoniste. Tekefundit,
fashitja e lumturisė, si e drejtė natyrore, sot mund ta pėrjetojmė qė tė
gjithė ne duke parė tek betonohet kultura, shkenca, arti, liria, ekonomia
pėr hir tė politikės famėkeqe tė institucioneve shtetėrore dhe kompanive tė
ndryshme, qė mbyllin udhėt e drejta e pėr tė hapur udhėt drejt ē'humanizmit
dhe smirės brenda llojit njerėzor.
... koncepti pėr botėn nuk ndryshon, madje as ne vetė njerėzit e rėndomtė
nuk mund ta ndryshojmė duke e shmangur atė, lipset tė ringjizemi qė tė
gjithė ne njerėzit e thjeshtė drejt njė pike tė pėrbashkėt pėr t'i bindur
llojet e tanishme njerėzore tė dorėhiqen nga koncepti i brishtė pėr t'u
betuar nė njė moral tė rrejshėm politik duke pėrfituar nga turma. René
Descartes thoshte: "Mė jepni lėndė dhe lėvizje, unė do ta ndėrtoj botėn",
andaj si pikėnisje e kėsaj e gjithė turma njerėzore tė ngrihet vetė tė
vendosin pėr fatin e tyre se ēfarė duan e kėrkojnė nė tė ardhmen e tyre...
Nga libri "Etikė
dhe politikė"
|