Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

 Shkruan: Frithjof Schuon

MENDIME RRETH ARTIT SIPAS VËSHTRIMIT TRADICIONAL

     Qëllimi i artit nuk është a priori të induktojë emocione estetike, por të përçojë, bashkë me to, një mesazh pak a shumë të drejtpërdrejtë shpirtëror, dhe kësisoj sugjerimet që burojnë nga dhe rishpiejnë tek e vërteta çliruese.

            Arti:

            Në kuptimin më të gjerë, arti është kristalizimi i vlerave arketipore. Ai përbën të kërkuarit dhe të zbuluarit e qendrës brenda dhe përreth nesh. Arti është veprimtari, eksteriorizim, dhe kësisoj varet me përkufizim nga një dije që e tejkalon dhe i jep atij një rend; veçmas një dijeje të tillë, arti nuk ka përligjje: është dija ajo që përcakton veprimin, manifestimin dhe formën - e jo anasjelltas.

            Arti autentik dhe normativ:

            Arti autentik dhe normativ priret gjithmonë të kombinojë vëzhgimin inteligjent të natyrës me stilizime fisnike e të thella, në mënyrë që: pikësëpari, t’ia asimilojë veprën modelit të krijuar nga Zoti në natyrë dhe, së dyti, ta ndajë atë nga kontingjenca fizike, duke i dhënë një vulosje shpirti të kulluar dhe sintezë të thelbësores.

            Funksioni thelbësor i artit të shenjtë:

            Funksioni thelbësor i artit të shenjtë është të shndërrojë substancën, e cila është si e vetme ashtu edhe e pashterueshme, në botën e aksidencës dhe ta rikthejë vetëdijen aksidenciale te substanca. Mund të thuhet se arti i shenjtë e zhvendos qenien drejt botës së ekzistencës, veprimit ose bërjes; apo që ai e zhvendos të Pafundmen drejt botës së të fundmes, apo esencën tek bota e formave, duke sugjeruar kësisoj një vazhdimësi që vijon nga njëra tek tjetra, një shteg që nis nga aparenca ose aksidenca dhe hapet drejt substancës ose kumbimeve të saja qiellore.

            Funksioni i artit:

            Arti ka një funksion që është si magjik, ashtu edhe shpirtëror: magjik sepse bën të pranishëm parime, fuqi si dhe gjëra që i tërheq falë një “magjie bashkëndjerëse”; shpirtëror sepse eksteriorizon të vërteta dhe bukuri në kuadër të brendësimit tonë, kthimit tonë në “mbretërinë e Zotit që ndodhet brenda jush.” Parimi bëhet manifestim në mënyrë që manifestimi të mund të ribëhet parim, apo që “uni” të mund t’i rikthehet vetes; ose thjeshtë, që shpirti njerëzor të mundet - përmes dukurish të caktuara - të kontaktojë arketipet qiellore dhe së andejmi arketipin e vet.

            Arti përgjithësisht:

            Arti është, në përgjithësi, si mjet shprehjeje ashtu edhe asimilimi: shprehje e personalitetit tonë cilësor e jo arbitrar e kaotik, dhe asimilim i arketipeve të projektuara kështu. Kësisoj, ai përbën një lëvizje nga vetja jonë tek vetja jonë, apo nga vetja imanente tek qenia transhendente, dhe anasjelltas. Një “vete jonë” empirike e kulluar nuk do të thotë asgjë, pasi të gjitha vlerat i kanë rrënjët tek absolutja.

            Misioni i Artit:

            Heqja e lëvozhgave për të zbuluar bërthamat; distilimi i materialeve gjersa të nxirren esencat. Fisnikëria nuk është tjetër veçse një prirje e natyrshme për këtë alkimi - në të gjitha rrafshet.

            Konceptimi modern i artit:

            Konceptimi modern i artit është i rremë në atë që ai vë përfytyrimin krijues - ose thjesht impulsin për të krijuar - në vendin e formës cilësore; ose në atë që një vlerësim subjektiv dhe hamendësues i zë vendin një vlerësimi objektiv dhe shpirtëror. Të bësh këtë do të thotë të zëvendësosh me talent - qoftë real apo iluzor - atë zotësi dhe mjeshtëri që duhet përfshirë patjetër në përkufizimin e artit, thua se talenti mund të ketë kuptim i shkëputur nga konstantet normative që janë kriteret e tij.

            Arti i përsosur:

            Arti i përsosur mund të njihet nëpërmjet tre kritereve kryesore: fisnikërisë së përmbajtjes - që përbën një kusht shpirtëror veçmas kujt arti s’ka të drejtë të ekzistojë; pastaj përpikmërisë së simbolizmit ose të paktën, në rastin e veprave profane të artit, harmonisë së kompozimit; dhe së fundi pastërtisë së stilit ose elegancës së linjës dhe ngjyrës. Me anë të këtyre kritereve mund të shquajmë cilësitë dhe të metat e cilësdo vepre arti, qoftë ky i shenjtë apo jo.

            Arti piktorial - figurativ dhe dekorativ:

            Në kuptimin më të gjerë, arti piktorial, me të cilin nënkuptojmë animacionin e syprinave nëpërmjet ngjyrave, qoftë me piktura të mirëfillta, vizatime, gdhendje apo qëndistari implikon në thelb dy përmasa apo modalitete: figurativen dhe dekorativen, ku që të dyja shfaqen me raste në artin e veshjeve të indianëve si dhe në dekorimin e tendave të tyre. Modaliteti i parë ekzekutohet nga burrat, i dyti nga gratë, çka është mjaft kuptimplotë: efektivisht, arti figurativ i referohet të përcaktuarës - ose qendrores në njëfarë kuptimi - kurse arti dekorativ të papërcaktuarës dhe të gjerësishmes apo gjithmundësisë; dhe kjo në mënyrë të pavarur nga kuptimet e veçanta që mund të kenë vizatimet dekorative apo motivet gjeometrike. Ose sërish: arti figurativ shpreh përmbajtjen e vetëdijes sonë, kurse dekorativi substancën tonë; kështu, burri përfaqëson nje ide kurse gruaja mishëron një mënyrë të qenuri, një materia ekzistenciale në të cilën ideja mund të fiksohet dhe zgjerohet; kjo është ndërplotësueshmëria midis së Vërtetës dhe Virtytit.

            Qëllimi i Artit:

            Qëllimi i artit nuk është a priori të induktojë emocione estetike, por të përçojë, bashkë me to, një mesazh pak a shumë të drejtpërdrejtë shpirtëror, dhe kësisoj sugjerimet që burojnë nga dhe rishpiejnë tek e vërteta çliruese.

            Arsyeja e qenies së artit:

            Arsyeja e qenies së artit - si a fortiori e udhëve shpirtërore - është kalimi nga aksidentaliteti tek substanca, ose nga bota e lëvozhgave tek ajo e arketipeve.

            Arti i shenjtë:

            Arti i shenjtë është forma e mbiformales, imazhi i së pakrijuarës, gjuha e heshtjes. Arti i shenjtë është qielli i zbritur në tokë, para se të jetë toka në ngjitje drejt qiellit. Arti i shenjtë ... përcjell jo vetëm të vërteta abstrakte që përçohen nga simbolizmi, por gjithashtu - pikërisht nëpërmjet bukurisë së tij - kundërmimet njëherësh rigjallëruese dhe paqëtuese të Dashurisë Hyjnore.

            Një art është i shenjtë, jo përmes qëllimit personal të artistit, por përmbajtjes, simbolizmit dhe stilit të tij, pra përmes elementesh objektive. Për nga përmbajtja: subjekti i përfaqësuar duhet të jetë siç u tha ose kur ndjek një model kanonik ose në një kuptim më të gjerë; por gjithmonë i përcaktuar kanonikisht. Për nga simbolizmi: personazhi i shenjtë, ose simboli antropomorfik, duhet veshur ose stolisur në një mënyrë të caktuar e jo ndryshe dhe mund të bëjë gjeste të caktuara por jo të tjera. Për nga stili: imazhi duhet të shprehet në një gjuhë hieratike të posaçme formale e jo në ndonjë stil të huaj apo të përfytyruar. Shkurt, imazhi duhet të jetë i shenjtë në përmbajtje, simbolik në detaj dhe hieratik në trajtim; përndryshe do t’i mungojë e vërteta shpirtërore, cilësia liturgjike dhe - për më tepër - karakteri sakral. Me çmimin e humbjes së të drejtës për të ekzistuar, arti nuk ka të drejtë t’i shkelë këto rregulla dhe as që i leverdis diçka e tillë, pasi këto kufizime në pamje të parë i dhurojnë, me anë të së vërtetës intelektuale dhe estetike, cilësitë e thellësisë dhe fuqisë, të cilat artisti individual ka shanse fare të pakta t’i nxjerrë nga vetja.

            Një art që nuk shpreh të pandryshueshmen dhe s’don të jetë vetë i pandryshueshëm nuk është art i shenjtë.

 
            Arti i shenjtë/profan:

            Arti i shenjtë është i bërë si mjet për pranitë shpirtërore, ai është i bërë njëkohësisht për Zotin, engjëjt dhe njeriun; arti profan nga ana tjetër ekziston vetëm për njeriun dhe nga vetë ky fakt e tradhton atë.

            Arti i shenjtë e ndihmon njeriun të gjejë qendrën e tij, atë bërthamë natyra e së cilës është dashuria për Zotin.

            Detyra e vetme e artit:

            Nuk është detyra e vetme e artit që të zbresë drejt njerëzve të thjeshtë; ai duhet t’i mbetet besnik të vërtetës së brendësishme në mënyrë që t’i lejojë njerëzit të ngjiten drejt saj.

            Vlera mbinatyrore e artit:

            Vlera mbinatyrore e artit të shenjtë buron nga fakti se ai përçon dhe komunikon një inteligjencë që i mungon kolektivitetit. Sikurse natyra e virgjër, ai zotëron një cilësi dhe funksion inteligjence të cilën e shpalos nëpërmjet bukurisë, sepse në thelb ai i përket rendit formal; arti i shenjtë është forma e mbiformales, imazhi i së pakrijuarës, gjuha e heshtjes.

            Arti / Bukuria:

            Sigurisht arti i përket me përkufizim rendit formal, dhe kush thotë përsosje forme thotë bukuri; pretendimi se arti nuk ka të bëjë fare me bukurinë, me pretekstin se qëllimi i tij imediat është shpirtëror, është po aq i rremë sa edhe pohimi i kundërt: se bukuria është qëllimi i vetëm i veprës artistike. Në thelb, bukuria nënkupton një mbajtës dhe një përmbajtje: sa i përket mbajtësit, ai përfaqësohet nga konformiteti ndaj ligjeve të harmonisë, ose rregullsisë së strukturës, ndërsa përmbajtja është shpalosje e “Qenies” apo e “Dijes” ose prapë e “Lumtunisë”  (Beatitude) - çka na rikthen tek aspekti i trefishtë i Atmas - apo më saktë te një kombinim i larmishëm i tre elementeve; për më tepër, janë pikërisht këto përmbajtje ato që e përcaktojnë a priori mbajtësin.

            "Art për hir të artit":

            Gabimi në tezën “arti për hir të artit” qëndron në të vërtetë tek supozimi se këto janë relativitete që kanë përligjjen e tyre të mjaftueshme brenda vetes, në natyrën e tyre relative, dhe se për pasojë ekzistojnë kritere vlere që i janë inaksesibël inteligjencës së kulluar dhe të huaja së vërtetës objektive. Ky gabim përfshin heqjen e përparësisë së shpirtit dhe zëvendësimin e tij ose nga instikti ose nga shija, pra nga kritere që janë ose krejtësisht subjektive ose arbitrare. Kemi parë tashmë se përkufizimi, ligjet dhe kriteret e artit nuk mund të nxirren nga vetë arti, pra nga kompetenca e artistit si i tillë; themelet e artit qëndrojnë tek shpirti, tek dituria metafizike dhe mistike, jo tek vetëm njohja e zanatit dhe as tek gjenialiteti, sepse ky mund të jetë çfarëdo. Me fjalë të tjera, parimet e brendësishme të artit i nënshtrohen në thelb parimeve të brendësishme të një rendi më të lartë.

            Artisti / Mistiku:

            Eksteriorizimit krijues, që vazhdon nga qendra drejt periferisë, i përgjigjet një brendësimi iniciues ose mistik, që vazhdon në kahjen e kundërt duke patur si parafigurim psikologjik virtytin. Në të vërtetë, virtyti priret nga aksidencialja drejt substanciales ose nga forma kontingjente drejt arketipit, “idesë”, thelbi i të cilës është e mira sovrane, Agathoni. E njëjta vlen për artin, qëllimi i të cilit është shndërrimi i arketipit në kontingjencë; dhe ky është “realizëm” i vërtetë, ngase realja qëndron mbi ne, e jo nën ne - siç ua ka ënda modernistëve. Vetëkuptohet që shprehja artistike s’është asgjë më tepër se parafigurimi i alkimisë shpirtërore, lënda e të cilës është shpirti dhe e cila realizon - për së brendmi dhe në mënyrë themelore - atë që arti demonstron dhe premton në nivelin e perceptimeve dhe emocioneve imediate. Artisti sjell Hyjnoren në botë; mistiku e riintegron botën - shpirtin e tij - tek Hyjnorja; gjithmonë me ndihmën e qiellit, sepse “pa Mua nuk mund të bëni asgjë.”