Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

Vegėza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZĖRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRĖ

ZĖRI I AMERIKĖS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHĖNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Tema tė tjera 3 - MIKESHA E VEĒANTĖ E TOKĖS

Shkruan: Gladiola BUSULLA

www.dituria.se

MIKESHA E VEĒANTĖ E TOKĖS

       Ėshtė shkencėrisht i vėrtetuar fakti se hėna ushtron forcė tėrheqėse mbi Tokėn dhe kryesisht ndikon mbi masat e lėngshme, pasi nė dallim nga ato tė ngurtat mund tė deformo­hen shumė mė lehtėsisht. Dihet qė planeti ynė, ashtu si dhe trupi i njeriut nė pėrqindjen mė tė madhe pėrbėhet pikėr­isht nga uji.

  

 

            Hėna, kjo mike e besuar dhe satelit i Tokės! Ndonėse ne mund tė shohim vetėm 59% tė saj, pėr shkak tė rrotullimit tė sinkronizuar me Tokėn, ajo nuk resht sė influencuari anembanė rruzullit tonė. Fjala hėnė derivon nga latinishtja (lux) luna dhe do tė thotė dritė, por rrėnja e saj mbetet leuk/louk ndriēoj. Nė antikitet, Hėna asociohej me Selenėn, ndėrsa nė vitet 1400 shėrbente pėr tė identifikuar argjendin nė alkimi. Mitologjia tregon se ajo ėshtė e bukur, e shndritshme, asnjėherė e qetė dhe e lidhur me botėn e magjisė e tė shpirtrave.

            Prej shekujsh tė tėrė, cikli i gruas dhe stinėt si njė univers lindjesh e vdekjesh, sintetizohen me hėnėn. Gjithashtu feja islame pėrdor kalendarin hėnor, i cili mbėshtetet tek fazat e hėnės. Madje evidentohet dhe njė tjetėr episod mė hėnėn. Zonja Einstein i dedikoi tė shoqit shkencėtarit tė famshėm, njė poezi dhe ia recitoi nėn dritėn e hėnės sė plotė. Ai u habit aq shumė dhe pothuajse i shokuar, iu pėrgjigj: ”Si mund tė quash tė bukur hėnėn dhe si mund tė mendosh se ajo tė kujton tė dashurin?! Hėna ėshtė kaq e zakonshme, si Toka, madje akoma mė tepėr, pa ujė, pa gjelbėrim, vetėm njė djerrinė. Drita qė e karakterizon nuk vjen prej saj, por merret nga Dielli. Ajo nuk ėshtė vetė njė burim drite. Kam menduar se je e mirėarsimuar, por po shoh se nuk njeh as ABC-nė e fizikės”. Ē’zhgėnjim duhet tė ketė qenė ky reagim, aspak romantik, pėr tė gjorėn Madam Einstain! Thuhet se qė atė ditė, ajo edhe pse shkruante, nuk i publikoi mė kurrė poezitė e saj.

            Eklipset e Hėnės ndodhin vetėm kur Hėna ėshtė e plotė, pra kur ajo ndodhet nė opozitė me diellin. Sipas traditės bud­iste, Siddhartha Gautama Buda – babai i budizmit ka lindur nė njė natė me hėnė tė plotė, ėshtė iluminuar nė njė natė tė tillė, dhe ka vdekur sėrish nė njė natė me hėnė tė plotė: pra njė shembull i pėrsosur i hipnozės sė hėnės.

            Ndėrkohė sipas statistikave, shumė njerėz ēmenden gjatė netėve me hėnė tė plotė, e tė tjerė akoma kryejnė vetėvrasje.

 

 

            Nė jetėn e pėrditshme shprehemi pėr ndonjėrin se sillet si lunatik, (ose ėshtė me hėnė) pasi konstatojmė se ky person ka ulje-ngritje tė shpeshta tė humorit, ėshtė i ēuditshėm, i pavendosur, i paqėndrueshėm, zemėrohet shpesh dhe e gjithė kjo duket se shkaktohet nėn ndikimin e hėnės. Sa ėshtė e mundur?!

            Termi lunatik ėshtė i lidhur ngushtėsisht me fjalėn “hėnė”. Ėshtė shkencėrisht i vėrtetuar fakti se hėna ushtron forcė tėrheqėse mbi Tokėn dhe kryesisht ndikon mbi masat e lėngshme, pasi nė dallim nga ato tė ngurtat mund tė deformo­hen shumė mė lehtėsisht. Dihet qė planeti ynė, ashtu si dhe trupi i njeriut nė pėrqindjen mė tė madhe pėrbėhet pikėr­isht nga uji.

            Natyrshėm mund tė analogojmė se nė qoftė se Hėna ushtron kėtė efekt mbi oqeanet, detet, baticat dhe zbaticat, po mbi njeriun vallė, ē’efekte shkakton?! Pra, lėngjet nė trupin tonė janė tė ekspozuara ndaj deformimit dhe kjo gjeneron ndryshime humori tė cilat variojnė nga personi nė person. Sot kudo nė botė pranohet ndikimi i fazave tė hėnės mbi ēdo qenie tė gjallė.

            Pėr shembull, nėse hėna ėshtė nė rritje favorizohet zhvillimi i bimėve. Njėkohėsisht, nė sajė tė hėnės sė re banorėt e Tokės ndihen mė tė fortė dhe mė tė gjallėruar.

            Ndėrkohė, ē’ndodh me njė person lunatik? Ai vuan nė mėnyrė tė veēantė. Njė ditė mund tė pėrqėndrohet nė njė men­dim pozitiv, e tė nesėrmen mund tė zgjohet i mbushur me pesimizėm. Fokusimi mbi tė njėjtėn ide nė forma pozitive dhe negative brenda njė kohėzgjatje afatshkurtėr, mund tė bėhet e lodhshme pėr tė dhe ata qė e rrethojnė. Lunatiku gjithnjė e amplifikon gjendjen, ankthin apo trishtimin. Ndihet herė mirė e herė keq shpirtėrisht, pa pasur arsye tė forta. Nė kėtė rrugėtim tė gjatė, ai mund tė shfaqė dhe shenja agresiviteti, e ndėrkohė tė nesėrmen mund tė pėrballojė gjithē­ka me qetėsinė mė tė madhe.

            Fatkeqėsisht shkenca zyrtare nuk u kushton shumė rėndėsi kėtyre lidhjeve reciproke. Ajo i konsideron zakonisht instinkte dhe nuk thellohet mė tepėr. Por nga ana tjetėr, nuk mund tė mohohet patologjia klinike e likantropisė, e cila ėshtė konsideruar interesante dhe pėr kinematografinė. Pėrcaktohet si likantropi klinike, ajo sėmundje mendore qė detyron pacientin tė dėshirojė qė nė pamje dhe nė sjellje t’i shėmbėllejė njė ujku. Kėta tė sėmurė nė fazėn mė tė rėndė dėshirojnė tė hanė mish tė gjallė dhe gjak, ndonjėherė edhe njeriu.

            Numėrohen shembuj tė vrasėsve psikopatė qė pasi i shkatėrrojnė trupat e viktimave tė tyre, vijojnė t’i kafshojnė me dhėmbė duke u shkėputur gishtat, zemrėn apo pjesė tė tjera tė trupit. E tmerrshme dhe e denjė pėr njė film tė mirėfilltė horror, qė personalisht, s’do tė guxoja ta shihja kurrė! Gjithsesi, derisa ky fenomen pėrfshihet nė manualet dhe fjalorėt e mjekėsisė tregon qė ėshtė manifestuar vazhdimisht nė historinė e njerėzimit.

            Me tė drejtė, Mark Twain shprehet nė librin e tij “Following the equator”: Secili prej nesh ėshtė njė hėnė, dhe ka njė anė tė errėt, tė cilėn nuk ia tregon askujt tjetėr.