neshqiperidsh2

Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

Vegëza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Kulturë 3 - Në Shqipëri gjetëm një nënë (2)

Shkruan: Mr. Kadri REXHA

NË SHQIPËRI GJETËM NJË NËNË (2)

(Me rastin e 55-vjetorit të arratisjes së rapsodit Dervish Shaqa)

Në Shqipërinë Nënë

Sipër oxhaqeve ngrihej tymi i mëngjesit. Dita e re po fillonte. Nga qafa e rrëpirë e Padeshit me thirrje të gjata provojnë t’u bëjnë zë malësorëve poshtë në fshat. Por kot, nga lartësia e madhe zërat e tyre humbnin në humnerë. E merr Isa Hoxha pushkën nga Demushi dhe fillon t’ia ngrehë këmbëzën. Kot. Pushka shkrepë, nuk ndez. I mungon gjilpëra. As fishekët, e provuar më vonë, nuk bënë punë. Që përpara udëba i kishte zier dhe baruti nuk ndizej. Atëherë Dervish Shaqa e nxjerr bombën e vetme që përherë e mbante në xhep dhe e vërvitë shkëmbinjve teposhtë. Nga ushtima e bombës alarmohen kufitarët dhe burrat e Shipshanit, të cilët, sa hapë e mbyllë sytë, u shkojnë në ndihmë. Natën e parë pushojnë në Shipshan. Natën e dytë në Bajram Curr. Ditën e tretë i bartën në Tiranë.

Pas pyetjeve të para, të përgjithshme, nga Tirana i dërgojnë në kampin për strehim në Llakatun të Vlorës. Atje pyeten gjatë kohë: rreth shkakut të arratisë, rreth gjendjes së rëndë në Deçan, rreth situatës politike në Kosovë. Hetues kryesor për të arratisurit nga Kosova ishte Sali Shatri, intelektual nga fshati Tomoc, Komuna e Burimit, i arratisur politik në vitet e pasluftës.

Në kamp ditët dhe netët janë të gjata. Koha nuk ecën fare...

Tashti Dervish Shaqa ka kohë të mendojë. Ka kohë të bëjë analiza për veprimin e ndërmarrë. Me mendime kthehet në Llukë të Epërme. Në mëngjesin e akullt të tetë marsit. Me sytë e mendjes rreth kullës së Shaqë Ramës sheh korba të zi. Në krye të milicëve korbi Fetah Gasha. Qeni serb. Gjithçka në kullë përmbyset. Nga oda e burrave e deri në ahur të bagëtisë duar të përgjakura kërkojnë armë... Përplasje dyersh... Shkatërrime orendish... Pëllitje lopësh... Blegërima delesh... Në oborr rrëmujë... Zëra të çjerrë... Pyetje... Britma... Ulërima... Mallkime... Kërcënime... Tmerr... E tërë familja gjashtëdhjetë anëtarëshe me këmbë zbathur në borë. Burrat qehrengrysur sfidojnë. Gratë e fëmijët, të mërdhirë, vetëm heshtin... Në mbrëmje kulla ngryset pa burra... Tortura barbare tërë natën... Sylën, Zenunin, Isën dhe burrat tjerë, të thyer brinjësh e të përgjakur, mëngjesi i zë para stacionit të milicisë në Deçan. Të gjithë të lidhur për pemë... Të gjithë në këmishë e tëlina, në borë, deri në shokë.

Kjo skenë përsëritet edhe në oborr të Demush Nezirit, Adem Ramës, Isë Hoxhës... në oborret e mbarë Rekës... Dhe kudo në Kosovë:

Zot, çka janë k’ta korba t’zi

N’atë Kosovë n’atë shqiptari

K’ta nuk janë korba të zi

Po asht udba me milici

Tmerruen robë e tmerruen fëmijë...

Janë vargjet e para, tharmi i këngës “E pesëdhjetë e gjashta sene ka hi”... Zemra i digjet e loti i rrjedh ... Por. Ah... Këngë të tjera do të lindin pas saj... Parandjenja e ligë për ardhmërinë e Kosovës te Dervish Shaqa nuk gjen strehë. Kish ikur nga vdekja poshtëruese, por jo nga lufta. Luftën nuk do ta ndalë deri në liri... Dhe ai ndihet luftëtarë i atdheut. Dhe ai ndihet i pamposhtur në idealin e tij... Për pushkë ka sharkinë. Zërin ka për plumb:

Ah, more Titë, more Titë tradhtari

Qëso vuajtjesh s’duron shqiptari

Kët’ terror që po e ban ti

Tash gjithkush mirë asht ka e di

Don shqiptarët me i çue n’Turqi

Nuk jem turq me shkue n’Turqi

Jem shqiptarë e dojmë Shqipni...

Jo. Jo. Nuk dorëzohen armët e mia, pa dëgjuar bota e të shtatë krajlia....

Një ditë, në bisedë e sipër, Sali Shatri i tregon Qerim Ukës për Dervish Shaqën dhe për të arratisurit tjerë nga Kosova. Qerim Uka nga Ozdrini, po ashtu, i arratisur nga dhuna e krajlit serb dhe i vendosur në Shenavlash të Durrësit në kohën e A. Zogut. Me t’u përmendur emri i Dervish Shaqës, Qerim Uka, me lot për faqe, ngrihet në këmbë. Ndër të tjera, rrëfen se babanë e Dervishit, Shaqë Ramën, e njeh ngase në Llukë i ka dajat. Tregon se familja e tij ka qenë dhe është derë e dëshmuar për tradita dhe atdhedashuri.

Qerim Uka ishte pronar i ndërmarrjes bujqësore që posedonte qindra hektarë tokë në rrethinat e Shenavlashit dhe Rashbullit, të cilat i kishte blerë me para në kohën e Zogut. Ai kishte kullë të madhe private në Shenavlash dhe argatë të shumtë me rrogë. Shtëpia e tij, me leje dhe përkrahje të Sigurimit, ishte kthyer në qendër të Lëvizjes irredentiste ku ushtroheshin grupet diversante për veprime atdhetare në Kosovë dhe në vise tjera shqiptare të pushtuara nga Jugosllavia.

Qerim Uka menjëherë i lutet Salihut që t’ia sjellin në kullë Dervishin me shokë. Qerimi, po ashtu me leje të Sigurimit, pas tetë muajsh, i nxjerr nga strehimi Dervishin me shokë dhe u tregon atyre se tashti e tutje do të banojnë në kullë të Qerim Ukës dhe se do të punojnë në ndërmarrjen e tij. Adem Rama i lutet Sali Shatrit që ta lejojnë të shkojë tek dajat në Tropojë. Salihu ia plotëson kërkesën, ndërsa me Dervish Shaqën, Demush Nezirin dhe Isa Kastratin shkojnë te Qerim Uka.

Qerimi i pret mirë, i vendosë për banim në kullë të vet dhe u gjënë punë të treve. Në ndërmarrjen e tij bujqësore Dervish Shaqa bën punën e rojës së fushës dhe ekonomisë, ndërsa kohën e lirë e kalon në ushtrime diversantësh pasi qysh në fillim qe bërë anëtar i Lëvizjes. Thonë: si diversant, Dervish Shaqa ka hyrë disa herë në Kosovë.

Derisa Demush Neziri shpejt krijon familje të re në Shenavlash, Dervish Shaqa vazhdon të njëjtën punë në pronën e Qerim Ukës rreth gjashtë vjet me radhë. Gjatë kësaj kohe, sidomos pas suksesit të madh që korrin në një dasmë në Qerret, rapsodët Dervish Shaqa dhe Demush Neziri, me këngët e tyre do t’i hapin dyert e suksesit në të gjitha fshatrat e rrethit të Durrësit. Puna e Dervish Shaqës në ndërmarrjen bujqësore do të zgjatë deri në kohën kur Qerim Uka ia dhuron pa asnjë kompensim Kooperativës dhe Shtetit tërë pasurinë dhe tokat e veta.

Në ndërkohë, me përkrahjen e Sali Shatrit dhe të Qerim Ukës, diku rreth vitit 1958, Dervish Shaqa i bën incizimet e para në Radio Tiranë, këngë me motive patriotike dhe lirike dashurie.

Pas formimit të kooperativës së Shenavlashit, një kohë, Dervish Shaqa jeton në Elbasan. Për të qenë më afër Radio Tiranës, pas pak muajsh, diku në vitin 1964, Dervishin e tërheqin nga Elbasani dhe e dërgojnë në Tiranë. Për pak kohë e vendosin në Shtëpinë e studentëve e më vonë i gjejnë banesë në Tiranë. Gjatë kësaj kohe Dervish Shaqa përsëri punon në një kooperativë bujqësore, e quajtur SMT, e cila merrej me kultivimin e rrushit, fiqve, ullinjve dhe pemëve të tjera. Në këtë kooperativë, me kërkesën personale, Dervish Shaqa merret me mprehjen e veglave të punës.

Dervish Shaqa dhe Grupi kosovar i Rashbullit

Në ndërkohë, në Shenavlash, në tokë të Qerim Ukës, Kooperativa ia falë Demush Nezirit një truall për ndërtimin e shtëpisë. Po në këtë kohë nga Tropoja kthehet në Shenavlash edhe Adem Rama. Kooperativa e Shenavlavshit pas pak vitesh përparon dhe bëhet njëra ndër kooperativat më të forta të kohës. Në rrethanat e zhvillimit të estradës dhe kulturës së vendit, si thirrje e kohës, në Kooperativën e Shenavlashit lindë nevoja për themelimin e një shoqërie kulturore artistike. Për fillim, në vitin 1965, themelohet shoqëria muzikore “Grupi Kosovar i Shenavlashit”. Sipas të dhënave të mbledhura nga studiuesi Jetish Kadishani aktivitetin e parë për formimin e Grupit, me sugjerimin e kompozitorit Pjetër Dungu, e ka bërë Demush Neziri. Në fillim Grupin e përbënin Demush Neziri, Hafiz Buçeza, Vlash Lorenci, Bajram Disha dhe Sylë Hasani, për t’u përtërirë dhe zgjeruar një vit më vonë edhe me shumë anëtarë të rinj dhe të talentuar. Edhe pse në start Grupi nuk kishte pretendime të mëdha, tashti, pas një viti përvoje, nami i shoqërisë do të dëgjohet edhe përtej rrethit të Durrësit dhe do të nxitë interesimin e mbledhësve të folklorit, etnografëve, etnomuzikologëve dhe kompozitorëve. Në saje të suksesit të dëshmuar si dhe të simpative të personaliteteve partiake dhe shtetërore për këtë Grup, kryetari i KB Shenavlash-Rashbull, Bahri Kërçova, nga fondet e Kooperativës, Grupit do t’i ndajë mjete materiale për sigurimin e instrumenteve muzikore, gardërobës dhe lokalit për ushtrime.

Në vitin 1967, në fqinjësi me Shenavlashin, në fshatin Rashbull, themelohet grupi tjetër muzikor me emrin “Grupi Muzikor i Rashbullit”. Këtë Grup e themelon familja e madhe Kabashi me origjinë nga rrethinat e Burimit. Rreth këtij Grupi të ri mblidhet një numër i konsideruar këngëtarësh, instrumentistësh dhe valltarësh të melosit popullor kosovar.

Duke e parë se anëtarët e të dy grupeve muzikore përbëhen kryesisht nga shqiptarët me origjinë nga Kosova dhe se qëllimi kryesor i tyre ishte kultivimi dhe paraqitja folklorit burimor nga trevat e Kosovës, me kohë, lindi ideja e bashkimit të grupeve. Konkretisht me bashkimin e grupeve muzikore u mor Agim Berisha, arsimtar i muzikës në Durrës, po ashtu me origjinë nga Peja. Nga dy grupet e bashkuara, në vitin 1967, krijohet “Grupi kosovar i Rashbullit”, ansambli i famshëm i këngëve dhe valleve kosovare, i cili për dy dekada me radhë, nga gjiri i vetë do të nxjerrë këngëtarë, instrumentistë dhe valltarë të talentuar, do të nxjerrë nga harresa, do të kultivojë dhe do të përhapë me dashuri dhe mburrje folklorin burimor kosovar si dhe do të thyejë rekorde pas rekordesh në një konkurrencë të jashtëzakonshme me ansamblet e njohura muzikore të mbarë Shqipërisë.

Menjëherë pas formimit të Grupit Kosovar të Rashbullit, kryetari i kooperativës, Bahri Kërçova, shkon në Tiranë, bisedon me Dervish Shaqën, i premton shtëpi dhe e fton që të kyçet në Grupin muzikor, aty ku edhe e kishte vendin dhe ku mund ta jepte kontributin e tij jetësor. Në vitin 1968, Dervish Shaqa, përfundimisht, vendoset në shtëpi të re në Rashbull dhe anëtarësohet në “Grupin Kosovar të Rashbullit”. Me inkuadrimin e Dervish Shaqës Grupi fitoi peshë të madhe, gjak të ri, vrull të pandalshëm kombëtar dhe vlerë të lartë profesionale. Grupi udhëhiqej nga Agim Berisha dhe, diktuar nga nevoja, shpesh do të arrijë në pesëdhjetë anëtarë aktiv. Puna vetëmohuese e anëtarëve dhe vlerat e shumëfishta artistike e kombëtare Grupit ia hapën rrugën e fitores anembanë Shqipërisë. Në saje të vlerave ky Grup muzikor arriti të ngjitet në skenat e qyteteve më të njohura të Shqipërisë duke marrë pjesë në përvjetorët e festivalet më të njohura të kohës nga ato të rrethit të Durrësit, Tiranës, Vlorës, Kukësit, Shkodrës, Tropojës, Pukës, Dibrës e deri në Festivalin Kombëtar të Folklorit në Gjirokastër. Në këto paraqitje Grupi dhe pjesëmarrësit u shpërblyen me duartrokitje frenetike nga shikuesit, me vende të para, me fletëlavdërime dhe me mirënjohje të ndryshme nga juritë profesionale. Ndër anëtarët më të shpërblyer dhe më autoritar të Grupit, me plot meritë, qenë Dervish Shaqa, Demush Neziri, Shaban Salihu, Merushe Badolli, Ali Kabashi, etj. ¹)

Me vendosjen përfundimtare në Rashbull rapsodi Dërvish Shaqa stabilizohet fizikisht dhe shpirtërisht. Tashti përsëri është afër Demush Nezirit dhe Adem Ramës. Tashti është në mesin e popullit me të cilët përjeton dhe ndanë shumëfish mallin e familjes, të vendlindjes dhe të mbarë Kosovës. Aty përsëri e gjeti kuptimin e jetës dhe kuptimin e këngës përvëluese. Tashti aq sa u jep të tjerëve dashuri dhe këngë po aq merr nga të tjerët për vetveten dhe për këngën. Inkuadrimin në Grupin muzikor e ndjen si detyrë të shenjtë dhe si ngushëllim shpirtëror. Respektin e thellë që i bëhet nga anëtarët e ansamblit, nga fshatrat e rrethit të Durrësit dhe nga mbarë Shqipëria Nënë e përjeton si nderim të jashtëzakonshëm e të çmuar. Kosova dhe Shqipëria për të gjithmonë kishin qenë një trup, një trup i ndarë nga shkau. Kishte ikur nga vdekja dhe kishte hyrë në jetë. Sa familja kosovare kishte pasur fatin e tij. Të gjithë sot gëzonin jetën, shkollën, punën, shërbimin ushtarak. Të gjithë nën të njëjtin kujdes. Në duart e Shtetit... Vërtetë, vendlindja, prindërit, bashkëshortja, fëmijët, më të dashurit... kanë kuptim të veçantë, të pazëvendësueshëm... Por ka edhe diçka përtej dhimbjes, përtej dashurisë... Dhe, pikërisht, ky shpirt sublim, kjo ndjenjë hyjnore, ky ideal...bëhet fjalë, bëhet tingull, simfoni, dashuri, frymë dhe derdhet ujëvarë në këngën himn “Kur ta kthyem moj Kosovë shpinën”:

Vatrat tona i kemi lanë

Por n’Shqipni gjetëm një Nanë

Bacë Enverin, nanë Partinë

Vëlla e motër, tanë Shqipninë...

Kënga e kthyer në kushtrim

Nga kjo kohë për rapsodin Dervish Shaqa fillon një përvojë e re edhe në lëmin e këngës dhe muzikës. Kontaktet e tij me mbledhës dhe studiues të folklorit, si Qemal Haxhihasani, Zihni Sako, etj. me etnomuzikologë, me etnografë dhe me kompozitorë, si Pjetër Dungu, Tish Daija, Mustafa Krantja, etj. ia përforcuan hala më shumë bindjen për vlerën kapitale të folklorit si dhe i hapën horizonte të reja për këngën dhe rolin e saj në shoqëri e në jetë. Me këtë bindje kishte kënduar në Kosovë. Me këtë bindje i këndon këngët që i kishte sjellë nga Kosova. Me këtë bindje do t’i këndojë këngët që do t’i krijojë vetë ose do t’ia shkruajnë të tjerët. Këngët që i këndon në dasma fshatrave, ato në kuadër të programit të “Grupit Kosovar të Rashbullit” ashtu edhe këngët që i regjistron në fonotekën e Radio Tiranës dhe të Radio Kukësit për Dervish Shaqën qenë jo vetëm material shpirtëror, traditë, kronikë dhe histori por edhe frymë, ndjenjë, atmosferë dhe mision. Nga kjo kohë e deri në ditët e fundit shohim se rapsodi kombëtar Dervish Shaqa ngadhënjeu mbi vetminë, ngadhënjeu mbi vetveten. Zemrën e ktheu në sharki e sharkinë e ktheu në erë. Fjalën e ktheu në zë e zërin e ktheu në piskamë. Piskamën e ktheu në kushtrim e kushtrimin e ktheu në pushkë. Sepse gjëmët e Kosovës dëgjoheshin edhe në Rashbull. Rënkimet e Kosovës dëgjoheshin kudo në Shqipëri.

---------

¹) Jetish Kadishani, Dervish Shaqa – rapsod homerik i këngës shqiptare, “Bujku”, 30 shtator deri 6 tetor 1995, fq.13

(1)