Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

P. D. OUSPENSKY

Shqipëroi: Hasan HAMËZBALA

Ligjërata e parë (2)

PSIKOLOGJIA E EVOLUCIONIT TË MUNDSHËM TË  NJERËZIMIT

( Hyrje në mësimet e Gurxhievit )

       Zhvillimi nuk mund të zërë fill mbi gënjimin e vetvetes apo mbi vetëmashtrimin. Njeriu duhet të dijë se çfarë ka, e çfarë nuk ka. Kjo do të thotë se ai duhet të shohë se nuk i posedon kualitetet e caktuara që vetvetes ia përshkruan, domethënë aftësinë e veprimit, individualitetin apo unitetin, egon e përhershme, e gjithashtu as vetëdijen dhe vullnetin.

Ideja themelore është se njeriu, për t’u bërë qenie tjetërndryshe, këtë duhet tepër shumë dhe tepër gjatë ta dëshirojë. Dëshirimi kalimtar apo ndonjë dëshirë e beftë e cila zë fill në pakënaqësinë me rrethanat e jashtme nuk ka për të krijuar impuls të mjaftueshëm.

Evolucioni i njeriut varet nga të kuptuarit e tij se çfarë mund të fitojë dhe çfarë për atë duhet të japë.

Nëse nuk dëshiron, apo nëse nuk dëshiron mjaft fuqishëm dhe nëse nuk i bën përpjekjet e domosdoshme, njeriu kurrë nuk ka për t’u zhvilluar. Prandaj, këtu nuk ka kurrfarë padrejtësie. Për ç’arsye dikush do ta kishte atë që nuk e dëshiron? Do të kishte padrejtësi sikur njeriu do të detyrohej të bëhej qenie tjetërndryshe, megjithëse është i kënaqur me atë që është.

Këtu duhet të pyesim veten se çfarë do të thotë qenia tjetërndryshe?

Po e shqyrtuam gjithë materialin që mund ta gjejmë, e i cili ka të bëjë me këto çështje, do ta pikasnim qëndrimin se njeriu duke u bërë qenie tjetërndryshe arrin shumë kualitete dhe mundësi të reja të cilat tani nuk i posedon. Ky është qëndrim i përgjithshëm të cilin e hasim në të gjitha sistemet që e pranojnë idenë mbi rritjen psikologjike, përkatësisht mbi rritjen e brendshme të njeriut.

Kjo, sakaq, nuk është mjaft. Madje as përshkrimi më i detajuar i këtyre mundësive në asnjë mënyrë nuk na ndihmon që ta kuptojmë se si ato shfaqen dhe prej nga vijnë.

Në teoritë e njohura të rëndomta, madje edhe në ato të cilat i kam përmendur, e që bazohen mbi idenë e mundësisë së evolucionit të njeriut: ekziston hallka që mungon.

E vërteta qëndron në faktin se njeriu, para se të fitojë çfarëdo aftësish të reja apo mundësish për të cilat nuk di e të cilat tani nuk i posedon, së pari duhet t’i arrijë ato aftësi të cilat po ashtu nuk i posedon, por të cilat ia përshkruan vetvetes, pra ato për të cilat mendon se i njeh e se është në gjendje t’i shfrytëzojë e t’i kontrollojë.

Kjo është hallka që mungon, dhe ky është momenti më i rëndësishëm.

Në rrugën e vet të evolucionit, e atillë siç unë e kam përshkruar më parë, pra në rrugën që mbështetet mbi përpjekjen dhe ndihmën, njeriu duhet t’i arrijë kualitetet për të cilat mendon se i posedon, e vetëmashtrohet.

Që këtë ta kuptojmë më mirë e për ta ditur se cilat janë ato mundësi e aftësi që njeriu mund t’i arrijë, qoftë këto të rejat e të papritura, qoftë ato për të cilat mendon se veç i ka, duhet të fillojmë nga dituria e përgjithshme e njeriut mbi vet-veten.

Këtu menjëherë vijmë gjer tek një fakt tepër i rëndësishëm:

Njeriu nuk e njeh vetveten.

Ai nuk i di kufizimet e veta e as aftësitë e veta personale. Nuk e di madje as atë se në ç’masë nuk e njeh vetveten.

Njeriu ka zbuluar shumë makina dhe e di se ndonjëherë, nëse është në pyetje një makinë e komplikuar, nevojiten vite të tëra hulumtimi para se dikush të jetë në gjendje ta përdorë e ta kontrollojë. Ai, ndërkaq, këtë metodë nuk e zbaton për veten, megjithëqë vetë paraqet makinën shumë më të ndërlikuar se të gjitha ato që i ka zbuluar.

Ai për vetveten ka gjithfarë idesh të gabuara. Para së gjithash, nuk e kupton se në të vërtetë është makinë.

E ç’do të thotë ajo se njeriu është makinë?

Do të thotë se nuk ka lëvizje të pavarura, qoftë të brendshme, qoftë të jashtme. Ai është makina të cilën në lëvizje e vënë ndikimet e jashtme dhe mbresat e jashtme. Të gjitha lëvizjet e tij, aktivitetet, fjalët, idetë, ndjesitë, disponimet dhe mendimet paraqesin produkt të ndikimeve të jashtme. Vetvetiu, ai është vetëm automat me një rezervë të caktuar ndjenjash (nga përvojat e mëparshme) dhe me sasi të caktuar energjie.

Duhet ta kuptojmë se njeriu asgjë nuk mund të bëjë.

Ai, ndërkaq, këtë nuk e vëren dhe mendon se ka aftësinë për të vepruar. Kjo është gjëja e parë gabim të cilën njeriu ia përshkruan vetvetes.

Kjo duhet të kuptohet mjaft qartë. Njeriu nuk është në gjendje të veprojë. Krejt çfarë njeriu mendon se bën, në të vërtetë ndodh. Ndodh njësoj sikur “vetëton” apo “bubullon”.

Në gjuhën angleze nuk ka trajta foljore pavetore që do të mund të përdoreshin për veprimet njerëzore. Prandaj, edhe më tutje duhet të flasim se njeriu mendon, lexon, shkruan, dashuron, urren, i nis luftërat, lufton etj. Kurse, në të vërtetë, krejt kjo ndodh.

Njeriu nuk është në gjendje të lëvizë, të mendojë apo të flasë vetë nga vetja. Ai është marioneta të cilën penjtë e padukshëm e ngrehin andej-këndej. Po e kuptoi këtë, mund të mësojë edhe më shumë për veten dhe atëherë është e mundshme për të që gjërat të fillojnë të ndryshojnë. Por nëse nuk është në gjendjen ta vërejë e ta kuptojë të qenit e vet plotësisht mekanik, gjegjësisht, nëse nuk dëshiron ta pranojë këtë si fakt, ai nuk mund të mësojë më asgjë dhe gjërat për të nuk do të ndryshojnë.

Njeriu është makinë, por makinë shumë e pazakonshme. Ai është makina e cila në rrethanat e duhura dhe me tretman të duhur mund ta dijë se është makinë, e pasi që këtë plotësisht ta ketë parë, mund ta gjejë mënyrën që i tillë më të mos jetë.

Njeriu, para së gjithash, duhet ta dijë se nuk është njësi (unitet). Ai është shumësi. Ai nuk e ka një “un” të vetëm dhe të pandryshueshëm. Përherë është tjetërndrysh. Në një moment është njëri, kurse në momentin tjetër tjetri, në të tretin i treti, e kështu me radhë, gati se pa fund e fillim. Iluzionin mbi unitetin, gjegjësisht mbi njësinë e krijojnë në njeriun në radhë të parë ndjesia e një trupi fizik, emri, që në rastet normale mbetet përherë i njëjtë, si dhe një numër i caktuar shprehish mekanike të cilat në të ose janë të mbjella me anë të arsimit ose të fituara me anë të imitimit. E pasi që përherë i ka ndjesitë trupore të njëjta, pasi që përherë e dëgjon të njëjtin emër dhe pasi që në vetvete vëren të njëjtat shprehi e prirje të cilat i ka pasur edhe më parë, ai beson se përherë edhe është i njëjti.

Në njeriun, në të vërtetë, nuk ka unitet dhe nuk ka kurrfarë qendre kontrolluese, kurrfarë “un-i” të përhershëm.

Kjo është fotografia e përgjithshme e njeriut:

Çdo mendim, çdo ndjenjë, çdo perceptim, çdo dëshirë, çdo prirje apo joprirje paraqet një “unë”. Këto “une” nuk janë në kurrfarë mënyre të lidhura dhe të harmonizuara. Secili prej tyre është i varur nga ndryshimet e rrethanave të jashtme si dhe nga ndryshimi i përshtypjeve.

Disa sosh mekanikisht ndjekin disa të tjerë, kurse disa përherë shfaqen në përcjelljen e tjerëve. Në këtë, sakaq, nuk ka kurrfarë rendi dhe sistemi.

Ekzistojnë grupe të caktuara të këtyre “un-eve”, që janë të lidhura natyrshëm. Mbi këto grupe do të flasim më vonë. Tani duhet të përpiqemi të kuptojnë se ekzistojnë grupe të këtyre “uneve” që janë të lidhura vetëm me asociacione të rastit, me kujtime të rastit, apo me ngjashmëri krejtësisht imagjinare.

Secili prej këtyre “uneve”, në çdo moment, paraqet një pjesë tejet të vogël të “trurit”, “mendjes” apo “inteligjencës” sonë; por gjithsecili prej tyre për veten mendon se paraqet tërësinë. Kur njeriu thotë “unë”, kjo tingëllon sikur mendon në krejt veten, por madje edhe kur ai vetë mendon se ajo është pikërisht ashtu, fjala në të vërtetë është vetëm për mendimin kalimtar, disponimin kalimtar apo dëshirën kalimtare. Ai brenda një ore kohë mundet plotësisht t’i harrojë, dhe me besim të njëjtë të shprehë mendim të kundërt, qëndrim të kundërt, interesime të kundërta. Më e keqja është se njeriut ajo (e mëparshmja) nuk i kujtohet. Ai në shumicën e rasteve beson në atë “unin” e fundit që është shprehur, gjithnjë derisa ai zgjat: me fjalë tjera, derisa ndonjë “unë” tjetër – i cili ndonjë herë nuk ka as më të voglën lidhje me të mëparshmin – nuk e shpreh mendimin apo dëshirën e vet më fuqishëm se ai i pari.

Kthehemi tani në dy pyetjet tjera:

Ç’do të thotë zhvillim? Dhe ç’do të thotë se njeriu mund të bëhet qenie tjetërndryshe? Gjegjësisht, me fjalë tjera: ç’lloj ndryshimi është i mundur në njeriun, dhe kur, dhe si ky ndryshim zë fill?

Veçse kemi thënë se ndryshimi do të fillojë me ato mundësitë dhe aftësitë të cilat njeriu ia përshkruan vetvetes, por të cilat në të vërtetë nuk i posedon.

Kjo do të thotë se ai, para se të jetë në gjendje të arrijë more çfarëdo aftësish dhe mundësish të reja, në të vërtetë duhet t’i zhvillojë në vete ato kualitete të cilat mendon se i posedon e për të cilat i ushqen iluzionet më të mëdha të mundshme.

Zhvillimi nuk mund të zërë fill mbi gënjimin e vetvetes apo mbi vetëmashtrimin. Njeriu duhet të dijë se çfarë ka, e çfarë nuk ka. Kjo do të thotë se ai duhet të shohë se nuk i posedon kualitetet e caktuara që vetvetes ia përshkruan, domethënë aftësinë e veprimit, individualitetin apo unitetin, egon e përhershme, e gjithashtu as vetëdijen dhe vullnetin.

Është e domosdoshme që këtë ta dijë, sepse gjithnjë derisa do të besojë se këto kualitete veç i ka, kurrë nuk do të bëjë përpjekje të vërteta që t’i arrijë, bash njësoj sikur që askush nuk do të dëshironte të blejë gjëra të shtrenjta e për to të paguajë çmim të lartë nëse mendon se veç i ka.

Më i rëndësishmi nga këto kualitete, i cili njëkohësisht edhe mund të çojë në mashtrimin më të madh, është vetëdija. Kurse ndryshimi në njeriun fillon pikërisht me ndryshimin në të kuptuarit e tij të kuptimit të vetëdijes dhe në vënien graduale të kontrollit mbi të, kur pastaj ndodh.

Ç’është vetëdija?

Fjala “vetëdija” në gjuhën e zakonshme në shumicën e rasteve flitet si ekuivalent i fjalës “inteligjencë”, në kuptimin e aktivitetit mendor.

Kurse vetëdija, në të vërtetë, është një lloj i veçantë i “vetëdijes” në njeriun, që është e pavarur nga aktivitetet mendore – para së gjithash vetëdije mbi veten, vetëdije mbi atë se kush është ai, ku ndodhet, e pastaj edhe vetëdije mbi atë se çfarë di, çfarë nuk di e kështu me radhë.

Vetëm njeriu mund ta dijë se a është i vetëdijshëm në çastin e caktuar apo jo. Kjo është argumentuar kaherë në traditën mendimtare të psikologjisë evropiane, e cila ka kuptuar se vetëm njeriu mund t’i dijë disa gjëra që kanë të bëjnë me veten e tij.

E përkthyer në çështjen e vetëdijes, kjo do të thotë se vetëm njeriu mund ta dijë se vetëdija e tij në çastin e caktuar ekziston apo jo. Kjo do të thotë se prania apo mungesa e vetëdijes në njeriun është e pamundur të argumentohet nëpërmjet vështrimit të aktiviteteve të tij të jashtme. Ky fakt, siç kam thënë, është konstatuar kaherë, por rëndësia e tij asnjëherë nuk është kuptuar plotësisht, sepse përherë është lidhur me të kuptuarit e vetëdijes si proces mental, përkatësisht si aktivitet mendor. Po qe se njeriu e kupton se deri në çastin në të cilin është bërë i vetëdijshëm nuk ka qenë i vetëdijshëm, e pastaj këtë konstatim e harron – madje edhe nëse prapë i kujtohet – kjo nuk është vetëdije. Kjo është vetëm kujtesë e një konstatimi të fortë.

Tani dëshiroj që vëmendjen tuaj ta përqendroj edhe në një fakt të cilin të gjitha shkollat psikologjike e huqin.

Fakti është se vetëdija në njeriun, more çfarëdo kuptimi që të ketë ajo, kurrë nuk mbetet në të njëjtën gjendje. Ajo ose është aty ose jo. Çastet e vetëdijes më të lartë e përbëjnë kujtesën. Çastet tjera thjesht nuk na kujtohen. Kjo më shumë se gjithçka krijon në njeriun iluzionin mbi vetëdijen e përhershme.

Disa nga shkollat psikologjike bashkëkohore e mohojnë vetëdijen në tërësi, e mohojnë madje edhe nevojën për një nocion të tillë, por kjo thjesht është një trajtë ekstreme e moskuptimit. Shkollat tjera – nëse mund t’i quajmë me këtë emër – flasin për gjendjet e vetëdijes, me të cilat i nënkuptojnë mendimet, ndjenjat, impulset motorike dhe perceptimet. Kjo mbështetet mbi gabimin fundamental të ngatërrimit me funksionet psikike. Për këtë do të flasim më vonë.

Mendimi bashkëkohor, në të vërtetë, në të shumtën e rasteve akoma mbështetet mbi formulimin e vjetër se vetëdija nuk ka shkallë.

Përgjithësisht, pranimi në heshtje i kësaj ideje, megjithëse kjo iu kundërvihej shumë zbulimeve të mëvonshme, ka penguar shumë observime të mundshme të trajtave të ndryshme të vetëdijes.

Fakti është se vetëdija ka shkallë që janë krejt të dukshme dhe që mund të vrojtohen, përkatësisht se gjithsesi janë të dukshme dhe mund të vrojtohen vetvetiu.

Këtu, në radhë të parë, është zgjatja: sa gjatë dikush ka qenë i vetëdijshëm.

Si e dytë, shpeshtësia e të shfaqurit: sa shpesh dikush ka qenë i vetëdijshëm.

Si e tretë, shkalla dhe depërtueshmëria e vetëdijes: për çfarë dikush ka qenë i vetëdijshëm, gjë që tek raca njerëzore ndryshon shumë.

Po i morëm vetëm dy pyetjet e para, mund ta kuptojmë idenë mbi mundësinë e evolucionit të vetëdijes. Kjo ide është e lidhur me faktin më të rëndësishëm të cilin tepër mirë e njohin shkollat e vjetra psikologjike, si ta zëmë ajo e autorit Filokali, por e cila në filozofinë dhe psikologjinë evropiane në dy apo tre shekujt e fundit plotësisht mungon.

Ky fakt është se vetëdija me ushtrime të posaçme dhe me përpjekje të posaçme mund të bëhet e përhershme dhe se mbi të mund të vihet kontrolli.

Do të provoj të shpjegoj sesi vetëdija mund të ushtrohet. Merreni orën dhe shikojeni sekondarin, duke provuar të jeni të vetëdijshëm për veten dhe duke u koncentruar në mendimin “Unë jam Pjetër Uspenski” dhe “Unë jam këtu”. Përpiquni të mos mendoni në asgjë tjetër, thjesht përcilleni lëvizjen e sekondarit dhe jini të vetëdijshëm: për veten, emrin tuaj, ekzistencën tuaj dhe vendin në të cilin ndodheni. Largojini të gjitha mendimet tjera.

Nëse jeni këmbëngulës, këtë do të jeni në gjendje ta bëni dy minuta. Ky është kufiri i vetëdijes suaj. E po qe se menjëherë pastaj provoni ta përsëritni eksperimentin, do ta keni më vështirë se herën e parë.

Ky eksperiment tregon se njeriu në gjendjen e vet të natyrshme, për një objekt (vetveten në këtë rast), mund të jetë i vetëdijshëm dy minuta ose më pak.

   Përfundimi më i rëndësishëm që mund të nxjerrim pas realizimit me sukses të këtij eksperimenti është ai se njeriu nuk është i vetëdijshëm për vetveten. Iluzionin se është ia krijojnë proceset e kujtesës dhe të të menduarit.

  Vazhdon...

(1)             (3)