Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Përgatiti: Dr. Halit IBRAHIMI

Psikiatria online

        ALKOOLIZMI DHE NARKOMANIA

      Efektet e abstinencës paraqiten për shkak se truri është mësuar në praninë e depresantit të trurit, apo thënë thjeshtë, në prani të drogës së quajtur alkool. Për këtë shkak, në fillim të procesit të detoksikimit, duhet dhënë depresantë të tjerë të trurit, si psh benzodiazepine. Pastaj, mund të vazhdohet me përdorimin e ilaçeve të tjerë...

            (Përmbledhje e nxjerrë dhe e përkthyer nga libri “Synopsis of Psychiatry”, Kaplan & Sadock, 2007)

            ALKOOLIZMI

            Etiologjia

            Në përdorimin e alkoolit ndikojnë shumë faktorë. Fillimi i përdorimit të pijeve alkoolike kryesisht ka të bëjë me faktorët socialë, fetarë, psikologjikë, por edhe gjenetikë.

            Teoritë psikologjike

            Shumë teori flasin për përdorimin e alkoolit për zvogëlimin e tensionit, për rritjen e ndjenjës së fuqisë, si dhe për zvogëlimin e efekteve të dhembjes psikologjike. Shumë alkoolistë thonë se alkooli ua largon nervozizmin dhe u ndihmon në ballafaqimin me vështirësitë e jetës së përditshme.

            Teoritë psikodinamike

            Thelbi i këtyre teorive ka të bëjë me pohimin se alkooli u ndihmon alkoolistëve që të ballafaqohen me superegon e ashpër, si dhe ua ulë nivelin e stresit të pavetëdijshëm.

            Teoritë bihejvorale

            Sipas këtyre teorive, shkaqet e marrjes së alkoolit janë efekti i vetë alkoolit në disponim, papërgjegjësia për veprimet e njeriut derisa është nën ndikimin e alkoolit, si dhe rritja e dëshirës pas çdo gote me alkool.

            Historia e fëmijërisë

            Kërkuesit shkencorë kanë evidentuar një sërë faktorësh në fëmijërinë e njerëzve të cilët më vonë gjatë jetës bëhen alkoolistë. Sipas këtyre studimeve, fëmijët nga të cilët pritet që të bëhen alkoolistë, kanë deficit të lehtë në testet neurokognitive, si dhe abnormalitete të shumta në EEG. Edhe çrregullimet e personalitetit, sidomos çrregullimi antisocial i personalitetit, e rrisin rrezikun nga alkoolizmi.

            Teoritë gjenetike

            Është parë se rreziku nga alkoolizmi është më i madh sa më i madh të jetë numri i të afërmve që e kanë këtë problem, si dhe sa më e madhe të jetë afërsia familjare me ta.

            Efektet e alkoolit

            Së pari duhet të qartësohen disa gjëra. Një pije alkoolike konsiderohet pija që përmban rreth 12 gramë etanol.

            Ka shumë studime të cilat flasin për gjoja efektin pozitiv të sasive të vogla të alkoolit. Por, duhet të thuhet se këto studime janë shumë kontroverse dhe, të shumtën e rasteve, janë të financuara nga industria e alkoolit.

            Absorbimi

            Rreth 10% e alkoolit të konsumuar absorbohet nga lukthi, kurse pjesa tjetër nga zorra e hollë. Përqendrimi më i madh i alkoolit në gjak arrihet për 30 deri 90 minuta, varësisht se çfarë pijesh alkoolike janë marrë, si dhe a janë pirë në bark të thatë, apo me ushqim.

            Sapo alkooli të kalojë në gjak, ai përhapet në të gjitha indet e organizmit.

            Metabolizmi

            Rreth 90% të alkoolit të marrë metabolizohet me anë të oksidimit në mëlçi. 10% ekskretohet si i pandryshuar me veshka dhe me anë të mushkërive.

            Alkooli metabolizohet me anë të dy enzimave: alkool dehidrogjenazës (ADH) dhe aldehid dehidrogjenazës. ADH ndikon në transformimin e alkoolit në acetaldehid, i cili është komponim helmues; kurse aldehid dehidrogjenaza e shndërron acetaldehidin në acid acetik.

            Ndikimi i alkoolit në sjellje

            Alkooli ka efekt depresues, gati si barbituratet dhe benzodiazepinet. Me një përqendrim prej 0.05% të alkoolit në gjak vjen deri te ndikimi, e herë pas here edhe te pengesat në të menduar, të gjykuar, si dhe vetëkontroll. Nëse alkooli arrin përqendrimin 0.1%, zakonisht veprimet motorike të vullnetshme bëhen të ngathëta. Në shumicën e shteteve, niveli legal i alkoolit në gjak sillet nga 0.1 deri 0.15%. Te përqendrimi i alkoolit në gjak me vlerë 0.2%, vjen deri te një dobësim i ndjeshëm i tërë zonës motorike të trurit, ku ndikohet edhe në pjesët e trurit që e kontrollojnë sjelljen emocionale. Nëse përqendrimi i alkoolit në gjak arrin vlerën 0.3%, personi zakonisht është në konfuzion, apo mund të kalojë edhe në stupor. Te vlerat 0.4 deri 0.5%, personi bie në komë. Nëse vazhdohet me rritjen e përqendrimit të alkoolit në gjak, vjen deri te ndikimi në zonat primitive të trurit që kontrollojnë frymëmarrjen dhe të rrahurat e zemrës, ku vdekja zakonisht vjen si rezultat i dobësimit të frymëmarrjes, apo i aspirimit të të vjellave. Por, personat me një histori të gjatë të përdorimit të alkoolit, mund të tolerojnë përqendrime shumë më të mëdha.

            Ndikimi i alkoolit në mëlçi

            Përdorimi i alkoolit, qoftë nëse kemi të bëjmë edhe me periudha të shkurtra, shkakton grumbullimin e dhjamërave dhe proteinave. Por, dëmtimet e rëndomta të mëlçisë nga alkooli kanë të bëjnë me hepatitin alkoolik dhe cirrozën e mëlçisë.

            Ndikimi i alkoolit në sistemin gastrointestinal

            Përdorimi i gjatë i alkoolit shoqërohet me paraqitjen e ezofagjitit, gastritit, aklorhidrisë, si dhe ulcerave të lukthit. Mund të vijë edhe deri te pëlcitja e venave të zgjeruara të ezofagut, gjë që paraqet një gjendje emergjente mjekësore, që shpesh përfundon me vdekje.

            Trajtimi dhe rehabilitimi

            Pas diagnostikimit të alkoolizmit, duhet të ndërmerren tre hapa të përgjithshëm: intervenimi, detoksikimi dhe rehabilitimi. Alkoolisti duhet të ballafaqohet me realitetin, duhet të detoksikohet dhe të fillohet me rehabilitim.

            Intervenimi – ka për qëllim që alkoolisti të vetëdijesohet se ka problem, dhe se gjërat do të shkojnë duke u përkeqësuar nëse kjo sëmundje nuk trajtohet.

            Detoksikimi – në fillim nënkupton një ekzaminim të thuktë fizikal, kurse hapi i dytë ka të bëjë me ofrimin e pushimit, të ushqyerit adekuat, në dhënien e preparateve vitaminoze, sidomos të tiaminës.

            Efektet e abstinencës paraqiten për shkak se truri është mësuar në praninë e depresantit të trurit, apo thënë thjeshtë, në prani të drogës së quajtur alkool. Për këtë shkak, në fillim të procesit të detoksikimit, duhet dhënë depresantë të tjerë të trurit, si psh benzodiazepine. Pastaj, mund të vazhdohet me përdorimin e ilaçit të quajtur disulfiram (Antabus), i cili, meqë konkurron me enzimat që metabolizojnë alkoolin, ndikon që, nëse merret alkooli, të shkaktohet vjellje, mundim dhe ndjenjë të nxehtësisë në fytyrë dhe bark. Por, kohët e fundit janë duke u përdorë dy barna të reja. I pari është antagonisti i opioideve, naltreksoni, e i dyti është akamprostati. Mekanizmi i veprimit të akamprostatit nuk dihet me siguri, por mendohet se ai ndikon në receptorët GABA. Përdoret edhe ilaçi kundër ankthit, buspirone, por efekti i tij ende është duke u studiuar.

            Rehabilitimi – ka të bëjë me kthimin e ish-alkoolistit në jetën e përditshme, me qëllim që të arrijë sa më shumë që t’i rikthejë aftësitë për një jetë të qetë e normale.

            NARKOMANIA

            Ekzistojnë disa grupe të drogave.

            1. Amfetaminat

            Amfetaminat janë drogat ilegale më të përdorura pas kanabisit. Kohëve të fundit është bërë më e njohur droga me emër metamfetaminë. Amfetaminat janë analeptikë, simpatomimetikë, stimulues dhe psikostimulues. Përdoren për rritjen e performancave, si dhe për të shkaktuar ndjenjë euforike. E shkaktojnë efektin e tyre duke ndikuar në lirimin e katekolaminave, sidomos të dopaminës, nga mbaresat presinaptike. Abuzimi me amfetamina mund të shkaktojë efekte të padëshirueshme cerebrovaskulare, kardiake dhe gastrointestinale. Ndër efektet më serioze duhet të përmenden infarkti i zemrës, hipertensioni, sëmundjet cerebrovaskulare dhe koliti iskemik.

            Trajtimi

            Trajtimi nga këto droga ballafaqohet me vështirësinë që t’u ndihmohet pacientëve që të mos i përdorin ato, për shkak të nevojës së madhe që ndihet për to. Për këtë shkak, duhet të përdoret terapia individuale, familjare dhe psikoterapia grupore. Mund të përdoren antipsikotikët dhe anksiolitikët për një afat të shkurtër kohor.

            2. Kafeina

            Kafeina është substanca psikoaktive më së shumti e përdorur në botë. Përkundër faktit që shumë studime kanë treguar se përdorimi i saj është i padëmshëm në doza të rëndomta ditore, përdorimi i saj mund të shoqërohet me simptoma dhe çrregullime psikiatrike.

            Kafeina është një metilksantinë, më e fuqishme sesa teofilina. Kafeina ndikon si antagonist i receptorëve të adenozinës, duke shkaktuar rritjen e përqendrimit të cAMP-së në neuronet gjegjëse. Kafeina mund të ndikojë në neuronet e dopaminës dhe noradrenalinës. Nëse teprohet me marrjen e kafeinës, mund të hasen simptomat, si aksioziteti, agjitimi psikomotor, shqetësimi, si dhe dridhjet muskulore, ndjenja e të nxehtit në fytyrë, nauzea, djersitja, si dhe pagjumësia. Marrja e më shumë se 1 g kafeine mund të shoqërohet me të folur pa lidhje, të menduar konfuz, agjitim, dridhje, kurse marrja e më shumë se 10 g kafeine, mund të shkaktojë ndërprerje të frymëmarrjes dhe vdekje.

            Trajtimi

            Përdorimi i analgjetikëve, si psh i aspirinës, gati gjithmonë janë të mjaftueshme për trajtimin e kokëdhembjeve dhe dhembjeve të muskujve që shoqërohen me sindromën abstinenciale të kafeinës.

            3. Kanabisi

            Preparatet e kanabisit përfitohen nga bima indiane Kanabis Sativa, e cila është e njohur për rreth 8.000 vite. Është identifikuar një receptor specifik i kanaboideve në sistemin nervor qendror. Përkundër vartësisë psikike, vartësia fizike nuk është dokumentuar.

            Trajtimi

            Abstinimi nga përdorimi i kanabisit mund të arrihet me anë të hospitalizimit. Terapia mund të jetë individuale, familjare apo psikoterapi grupore. Mund të përdoret edhe ndonjë bar kundër anksiozitetit, por për një kohë të shkurtë.

            4. Kokaina

            Kokaina është alkaloid i përfituar nga kaçuba Erythroxylon coca. Efekti primar i kokainës vjen nga bllokimi i rimarrjes së dopaminës, gjë që e rritë përqendrimin e dopaminës në hapësirën sinaptike duke e rritur aktivitetin e receptorëve të dopaminës. Efektet e kokainës hetohen menjëherë dhe zgjasin nga 30 deri 60 minuta pas marrjes së saj, për këtë shkak ajo merret shpesh.

            Kokaina shkakton vartësi të madhe, sidomos psikologjike. Infarktet e zemrës dhe aritmitë janë efektet më të padëshirueshme të përdorimit të kokainës. Dozat e mëdha mund të shkaktojnë edhe vdekje, për shkak të dobësimit të frymëmarrjes.

            Trajtimi

            Pacientët që janë në procesin e lënies së kokainës, zakonisht kanë disfori, çrregullim të gjumit, si dhe dëshirë të madhe për marrjen e saj. Terapia përfshinë atë individuale, familjare dhe psikoterapinë grupore.

            5. Halucinogjenët

            Halucinogjenet quhen edhe psikodelike dhe psikomimetike, ngase përpos halucinacioneve, shkaktojnë edhe humbje të kontaktit me realitetin. Halucinogjenet natyrore janë psilocibina dhe meskalina, kurse halucinogjeni më i njohur sintetik është LSD.

            Trajtimi

            Trajtimi i intoksikimit me halucinogjene është marrja orale e 20 mg diazepam. Duhet edhe përkrahja psikologjike dhe sociale.

            6. Drogat inhaluese

            Drogat inhaluese quhen edhe volatile dhe përfshijnë toluenin, n-hexanin, methyl butyl ketonet, trichloroethylenet, trichloroethanin, benzinën dhe butanin. Gjendja pas marrjes së këtyre drogave karakterizohet me apati, funksionim të ulur social dhe profesional, por mund të ketë edhe anoreksi, vjellje, nistagmus, reflekse të dobësuara dhe diplopi.

            Trajtimi

            Intoksikimi me inhalantë, si dhe ai me alkool, zakonisht largohet vetvetiu. Por, simptomat, si koma, bronkospazma, aritmitë e zemrës etj, duhet të trajtohen. Benzodiazepinet janë të kundërindikuara, ngase e keqësojnë intoksikimin.

            7. Nikotina

            Nikotina është një drogë shumë e përdorur dhe që shkakton vartësi. Shkakton kancer të mushkërive, emfizemë, si dhe sëmundje kardiovaskulare. Nikotina ndikon në receptorët nikotinikë të sistemit nervor qendror. Besohet se vetitë e këndshme dhe vartësia e nikotinës shkaktohet nga aktivizimi i rrugës dopaminergjike që projektohet nga zona ventrale tegmentale në koren e trurit dhe sistemin limbik. Përdoruesit e duhanit thonë se ajo ua rritë disponimin, si dhe ua lehtëson punën dhe mësimin. Nikotina është alkaloid shumë helmues. Dozat më të larta se 60 mg janë fatale për të rriturit, për shkak të paralizës së frymëmarrjes. Një cigare na “furnizon” me 0.5 mg nikotinë.

            Trajtimi

            Duhet që të gjithë pacientëve t’u preferohet lënia e duhanit, qoftë e menjëhershme, apo graduale. Ekzistojnë preparate të ndryshme që mund ta lehtësojnë këtë.

            8. Opioidet

            Droga më e njohur nga ky grup është heroina. Efektet e këtyre drogave arrihen nëpërmes të receptorëve opioidë. Heroina shkakton vartësi fizike dhe psikike.

            Trajtimi

            Te overdoza me heroinë, gjëja kryesore është që të sigurohet kalueshmëria e rrugëve të frymëmarrjes. Duhet të bëhet aspirimi i sekrecionit trakeofaringeal. Më pas duhet të jepet naloksoni, një antagonist i opioideve në dozë 0.8 mg për 70 kg të peshës trupore. Kjo dozë mund të përsëritet në rast nevoje.

            9. Feniciklidina

            Kjo drogë, bashkë me ketaminën, quhen anestetikë disociativë, për shkak se, pas përdorimit të tyre, pacientët zgjoheshin, por ishin të disocuar. Fenilciklidina zakonisht përdoret si shtesë e kanabisit.

            Trajtimi

            Trajtimi ka për qëllim uljen e nivelit të kësaj droge në gjak, si dhe një qasje adekuate mjekësore, bihejvorale dhe psikiatrike.

            10. Sedativët, hipnotikët dhe anksiolitikët

            Bëhet fjalë për keqpërdorimin e këtyre barnave

            11. Keqpërdorimi i steroideve anabolike androgjenike

            Bëhet fjalë për hormonin testosteron dhe shumë substancave të ngjashme sintetike. Përdoren për rritjen e masës muskulore.

            Trajtimi

            Ka për qëllim abstenimin. Për këtë qëllim, në perëndim formohen grupe anonime, ku aplikohet psikoterapia grupore.