Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Bujar PLLOSHTANI

A MUND TË BESOSH DHE TË MOS E DISH ARSYEN?

Çdo veprim që mund të besohet, edhe mund të arsyetohet. Nga kjo del se edhe mund të besosh, por dhe mund të arsyetosh, se m'u atëherë kur arrin të besosh ke arritur të dish arsyen. Arsyeja e orienton mendjen në funksion llogaritës se “gjithçka që lëviz, dhe jeton” mund të orientojë drejt lëvizjeve fizike të bazuara nga një rend i ligjit natyror, që kryesisht merret me ndërtimin dhe modifikimin e mjeteve për jetë.

Njeriu mund të besojë në të vërtetën e krijimit të gjësendit në natyrë, nëse fut gjykimin e arsyes së vërtetë për të cilën është i domosdoshëm të njohë sendin. Besimi i sendit është njohje dhe e drejtë natyrore për t’u përshtatur me logjikën e shëndoshë të njeriut, duke qenë i bindur racionalisht me arsye shkencore që të besojë mbi sendin e vërtetë në natyrë. Që besimi të jetë i domosdoshëm, në radhë të parë sendi në natyrë duhet shqyrtuar sipas planit të arsyes kritike, kështu duke futur brenda shqyrtimit aplikimin e studimit të sendit nëpërmjet përvojës shkencore të fituar nga edukimi dhe meditimi filozofik mbi të vërtetën e pashmangshme. Mirëpo, pas çdo besimi të vërtetë duhet të ekzistojë një arsye kritike që josh në thelb të kuptuarit e drejtë të gjësendit në natyrë, duke e kthjelluar mendimin nga çdo e metë që mund ta godasë dyshimin njerëzor.

Dyshimi që bën të mundur mendjen të futet në hamendje psikike, fillimisht duhet të pastrohet nga pasiguria dhe brishtësia e të qenurit joaktive në lidhje me arsyetimin e sendit, pra ndërkohë duhet shqyrtuar sendin nëpërmjet arsyes shkencore që të justifikojë veprimin e mendjes sipas një plani të përshtatshëm. Arsyeja kthjellon nga çdo pasiguri apo kufizim meskin idetë dhe mendimet tona duke i plasuar drejt një shqyrtimi shkencor të përfituar nga përvoja shkencore apo natyralizimi. Një arsye e vërtetë vëren më shkoqur ligjet e natyrës, dhe kështu formon sensin për të njohur kuptimin e botës dhe pasojat që rrjedhin brenda saj.

Ne besojmë në krijimin e universit që është krijuar nga mosekzistenca dhe se zgjerohet pafundësisht, madje besojmë dhe në ligjet e natyrës fizike të cilat janë në gjendje të përsosur dhe ne mund t’i besojmë me anë të mekanikës, nga kjo ne pasojmë bindjet tona sipas kushtit të këtij universi të pafund e të zgjerueshëm, dhe nga ligjet e natyrës fizike. I gjithë ky sistematizim mundëson deri tek të besuarit me arsye. Mirëpo, besimi nuk është i ligjshëm, derisa nuk hyjnë në argument dhe arsyeja e kulluar që kjo ta vërtetojë universin sipas kushteve tona ekzistenciale të përfituara nga përvoja jonë shkencore. Pa pasur arsye të vërtetë nuk mund të besosh në asgjë, madje mund të paragjykosh në besimin e sendit në natyrë. Që ta besoj sendin në natyrë më parë duhet ta shoh sendin, dhe pastaj ta kuptoj nëpërmjet arsyes që në të vërtetë ekziston, ku në fund plani i përvojës mendore ta argumentojë ekzistencën e sendit.

Besimit mistik apo qiellor i duhet të ketë bindjen e arsyes së kulluar, dhe njohjen nëpërmjet logjikës së ndjenjave për të kuptuar vërtetësinë e besimit si domosdoshmëri shpirtërore, sepse ndryshe vështirë se mund të krijojë argumentin e domosdoshëm për të qenë plotësisht një thelb intelektual.

Të besosh, dhe të mos e dish arsyen; atëherë kjo do të thotë që njeriu bie në contradictio in adjecto! E besoj librin ”Siddharta” se është shkruar nga mendja e Hermann Hesse, dhe prej këtu formoj arsyen e besimit. Meqë e shoh këtë libër, andaj e bind veten që ta besoj, dhe ndërkohë ta di arsyen se përse e besoj. Në qoftë se nuk besoj, atëherë nuk e di arsyen ose thjesht kam arsye të ngathët. Fillimisht do të duhej ta mësoja të fshehtën thelbësore që e përbën besimin, dhe pastaj ta di arsyen e duhur. Një besim i fshehtë mistik dhe hyjnor përfitohet nëpërmjet përvojës intelektuale, e prirur nga meditimi racional i të menduarit duke u ndjekur pas në format e induksionit, që është shqyrtimi i të njohurit të formave të natyrës nga e veçanta kah e përgjithshmja, dhe kështu duke futur brenda zhvillimin sistematik të arsyes së kulluar, ne do të mundim të besojmë, dhe njëkohësisht do të na jepet mundësia që ta arsyetojmë me fakte të drejta atë që kemi besuar.

Me zhvillimin sistematik të arsyes trajtësohet mendja në kuptimin logjikë të të njohurit të gjërave në natyrë, dhe kështu hapet udha racionale për të besuar lëvizjet e sendit të ndodhur në univers apo natyrë, me justifikimin për ta arsyetuar apriori. Sa më shumë të zhvillohet logjika e arsyes, aq më tepër intelekti për të arsyetuar bëhet më i virtytshëm.

Të besosh, dhe të mos e dish qëllimin esencial për të cilën ke orientuar mendjen është një hije që t'i errëson sytë papritur... Justifikimi është mjet veprimi i kohës që sjell vetitë e brendshme dhe racionale për të vërtetuar sendin nëpërmjet arsyes, dhe nga kriteri i vlerësimit konsideroj se çdo veprim që mund të besohet, edhe mund të arsyetohet. Nga kjo del se edhe mund të besosh, por dhe mund të arsyetosh, se m'u atëherë kur arrin të besosh ke arritur të dish arsyen. Arsyeja e orienton mendjen në funksion llogaritës se “gjithçka që lëviz, dhe jeton” mund të orientojë drejt lëvizjeve fizike të bazuara nga një rend i ligjit natyror, që kryesisht merret me ndërtimin dhe modifikimin e mjeteve për jetë. Psikika po i kthjellon lëvizjet fizike të natyrës duke i arsyetuar në besimin e sendit përmes përsiatjeve mendore. Pra, arsyeja mund të fitohet nga edukimi estetik i ndjenjave dhe intelektit për të vërtetuar lëndët dhe lëvizjet e botës, madje dhe duke i përsosur gjithnjë e më tepër nëpërmjet përvojës shkencore, të cilat përfitohen gradualisht e në mënyrë sistematike.

Nga libri “Traktati mbi arsyen e mendimit”