Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Sabir KRASNIQI

 DASHURIA - KJO NDJENJË HYJNORE

(pjesa e dytë)

        Vetëm para disa dekadave ka qenë e pa imagjinuar që shkenca empirike të merret ose të përvetësoj diç që i takonte sferës mentale, shpirtërore ose artistike, e lëre më që për këto dukuri të jap gjykimin përfundimtar. Dashuria dhe seksualiteti ishin dukuri, të cilat me shekuj konsideroheshin si tema tabu, dhe për to bisedohej, diskutohej, debatohej  vetëm me gjuhë të matur, me fjalë të zgjedhura ose thënë më konkretisht - në mënyrë të sofistikuar, duke pasur parasysh mentalitetin patriarkal por dhe ligjet e rrepta që mbisundonin atëkohë.

            Ç’thotë psikologjia për dashurinë?

            Dashuria dhe urrejtja nuk mund të jetojnë në të njëjtën zemër..., zemra është e vogël, nuk i nxë të dyja.

            Sipas psikologjisë, njohja, shoqërimi, pëlqimi dhe dëshirimi intim i dikujt ose ndaj dikujt, mund të zhvillohet gradualisht dhe të kaloj në lidhje më intensive dhe më apasionante. Dhe ky afrim përkufizohet si “Emocion i dashurisë.”

            Megjithëse psikologjia nuk e zbërthen “teorinë e dashurisë”, megjithatë, studimet e shumta që janë bërë rreth dashurisë, e ndihmojnë individin që t’i kuptojë ndjenjat dhe sjelljet, kur mendon se është pushtuar nga emocionet e dashurisë.

            Erich Frommi, në “Teorinë sociale të dashurisë”, besonte se njerëzit janë produkte të mjediseve të tyre sociale. Njeriu ndihet i vetmuar deri në momentin kur ai arrin të lidhet me dikë ose të krijoj shoqëri me njerëz të tjerë. Por, mbi të gjitha lidhjet dhe shoqëritë që njeriu arrin t’i realizoj, lidhja më e fuqishme dhe më domethënëse është ajo e bashkimit reciprok, që ne e quajmë dashuri.

            Për Frommin, dashuria paraqet shqetësim aktiv për sjelljet e personit tjetër, të cilat ai i përkufizon si katër karakteristika të dashurisë: njohuritë, kujdesinë, përgjegjësinë dhe respektin. Pra, dashuria lind atëherë kur ne arrijmë ta kuptojmë tjetrin, ta respektojmë atë, t’i pranojmë përgjegjësit, pavarësisht se çfarë janë ato, t’i vlerësojmë cilësitë e tij etj. Sipas tij, njeriu përjeton dashuri të sinqertë, vetëm atëherë kur arrin ta mposht egon e tij.

            A. Pam, R. Plutchik dhe H. Conte, krijues të  “teorisë psikometrike”, përpunuan “shkallët e dashurisë”, për të matur  qëndrimin që mbajnë njerëzit ndaj dashurisë. Nga ky testim, ata arritën të përkufizojnë pesë faktorë që i konsideronin shumë të rëndësishëm në pëlqimin reciprok: respekti, përshtatshmëria, altruizmi, pëlqimi fizik dhe të qenët bashkë.

            Përveç këtyre faktorëve, që ata i konsiderojnë si shumë të rëndësishëm, zbuluan edhe disa prirje të tjera të caktuara p.sh.: pëlqimi fizik dhe të qenët bashkë janë shumë të rëndësishme në dashuri, derisa përshtatshmëria e partnerëve dhe pëlqimi fizik i tyre janë të rëndësishme për marrëdhëniet seksuale. Po ashtu miqësia kërkon përshtatshmëri dhe respekt ndaj njëri - tjetrit.

            Një trajtim tjetër studimor ndaj dashurisë është ai i J. Knoxit. Knoxi bënë dallime midis dashurisë romantike dhe asaj realiste. Sipas tij, dashuria romantike është e fshehtë, e përjetshme dhe ndodh vetëm një herë në jetë e njeriut, ndërsa dashuria realiste është praktike, e qetë dhe e qëndrueshme. Njeriu me qëndrim praktik ndaj dashurisë i logjikon mirë rastet që ka, para se të vendos. Këto dy dashuri, ajo romantike dhe realiste, mund të konsiderohen si skajet e kundërta të një kontinuumi, përderisa dashuria e përgjithshme njerëzore, bie diku midis këtyre dy ekstremiteteve.

            Knoxi, gjithashtu hodhi idenë se qëndrimet e njeriut ndaj dashurisë ndryshojnë, ndërkohë që ne kalojmë nga një stad i jetës në tjetrin.

            Dy psikologë të tjetër, Walster E. dhe Walster G., bëjnë dallime midis dashurisë pasionante dhe asaj bashkëshortore. Sipas tyre, dashuria pasionante ose siç e quan ndryshe Knox, dashuria romantike, është një përjetim i thellë emocional që përfshin: dëshirën seksuale, lumturinë, shqetësimin, harenë dhe delikatesën. Dashuria pasionante rrallë zgjatë  më shumë se 6-30 muaj, por ajo mund të çoj drejt  një dashurie të qëndrueshme dhe të përmbajtur, mendojnë ata.

            Kurse dashuria bashkëshortore, siç quhet ndryshe, dashuria e përmbajtur, karakterizohet nga:  lidhja e thellë, besnikëria, respekti, përzemërsia, barazia dhe aftësia. Kjo dashuri edhe pse nuk është aq e thellë sa ajo pasionante, megjithatë zgjatë më shumë se e ajo.

            Një psikolog tjetër nga Universiteti i Yales, Robert Sternberg, kohët e fundit parashtroi një teori të re të përbërë prej tri komponentëve: intimitetit, pasionit dhe vendimit/angazhimit. Intimitetin, si komponent emocional, Sternberg e ndërlidh me raportet e dashurisë të cilat janë edhe si parakusht për nxitjen dhe krijimin e ndjenjës së afërsisë, e të cilat sipas tij janë: respekti, lumturia, mirëkuptimi, mbështetja, komunikimi etj. Ky komponent është edhe bërthama e një dashurie sociale që shfaqet tek raportet ose marrëdhëniet dashurore me prindërit, vëllezërit e motrat, shokët, bashkëshorten etj.

            Pasionin, si komponent motivacional, Sternberg e ndërlidh me eksitimin fiziologjik i cili synon kah dëshira për seks. Si nxitës të këtij pasioni, përveç nevojave të tjera, sipas tij, mund të jenë edhe: dinjiteti, atashimi dhe dominimi. Mirëpo, pasioni edhe pse në shumicën e rasteve, në fillimet e marrëdhënieve dashurore me gjininë e kundërt, i afron dashnorët më pranë njëri - tjetrit, dhe mbi këtë bazë më vonë mund të zhvillohet edhe intimiteti, pra komponentit emocional, në raste tjera, ajo që dëshirohet mbetet vetëm si pasion, p. sh. marrëdhëniet me prostitutat.

            Ndërsa vendimin/angazhimin, si komponent kognitiv, Sternberg e ndërlidh me: vendimin -si veprim afatshkurtër për të dashuruar një person dhe angazhimin -si veprim afatgjatë, për t’i vazhduar këto marrëdhënie, qoftë në situata të mira, qoftë në situata të këqija. Ky është edhe komponenti vendimtar që ndihmon që marrëdhëniet e dashurisë mes partnerëve të marrin karakter serioze dhe të qëndrueshme.

            Frojdi rreth dashurisë

            Sado që ta duash njeriun, prapë do të ketë vend ta duash edhe më shumë.

            Frojdi me të plot të drejtë ka marr epitetin “Babai i psikologjisë”, pasi gjatë gjithë jetës së tij, i është përkushtuar kësaj disipline shkencore, duku ju dhënë shumë dukurive të saj sqarime më logjike e kuptimplote. Gjithashtu, Frojdi ishte ndër të parët që u shpreh hapur për ekzistencën e dy fushave psikike në qenien njerëzore, atë të vetëdijshme, që sipas tij është vetëm “maja e akullit” mbi sipërfaqe, dhe atë të pavetëdijshme, pra pjesa tjetër gjigante, që ndodhet nën sipërfaqe, e që janë edhe burimi themelor i të gjitha proceseve psikike. Ai na është, pothuajse të gjithëve, i njohur me teorinë e tij të famshme “psiko-analitike”. Edhe pse, jo vetëm me këtë teori, por edhe me disa mendime të tjera frojdiane, nuk pajtohen shumë psikologë dhe hulumtues shkencor, bile edhe një pjesë e nxënësve të vet Frojdit, ato prapë se prapë zënë vend të rëndësishëm në trajtimin e çështjes së personalitetit dhe jetës psikike në përgjithësi.

            Frojdi, si një ateist i përbetuar, që mbeti deri në ditët  e fundit të jetës së tij, si dhe pasuesi i denjë i materializmit, natyrisht, që nuk mund ta pranonte ekzistencën e shpirtit, prandaj edhe ndjenjën e dashurisë e identifikonte me epshet ose instinktet, me të cilën bëhej edhe objekt sulmesh, ndoshta edhe me të drejt, nga kundërshtarët e tij. Ai thotë se fuqitë shtytëse të veprimeve të njerëzve gjenden në fushën e pavetëdijshme, dhe mu këto fuqi, sipas tij, janë epshet ose instinktet. Frojdi i ndanë instinktet në dy grupe: Instinktet e jetës, që i identifikon me perëndinë e dashurisë, bazuar në mitologjinë greke, Erosin, si dhe ato të vdekjes, që i identifikon me perëndinë e vdekjes, gjithashtu bazuar në mitologjinë greke, Thanatosin. Erosi, pra instinktet e jetës, të cilave edhe ua kushtoi kohën më të gjatë të studimeve, shërbejnë për ekzistimin e individit dhe për ekzistimin e llojit dhe këto, ndër të tjerat, janë: epshi i urisë, epshi i etjes e sidomos epshi seksual. Dhe, atë energji që shtynë kah plotësimi i këtyre instinkteve, e sidomos i atij seksual, Frojdi e quan “libido”. Ndërsa nga Thanatasi, ose instinktet e vdekjes, buron ajo shtytje, epsh shkatërrimtar që i nxit njerëzit kah agresioni, dhuna, shkatërrimi, luftërat etj.

            Pasionin seksual, Frojdi nuk e konsideron si nxitje, mundësi, afërsi, tërheqje etj., për lindjen e dashurisë së pastër, dashurisë së vërtet e të sinqertë që do të rezultojë me një lidhje të ngushtë, me një bashkim qiftesh, akt martesorë, lindje fëmijësh, pra krijimin e një familjeje të shëndosh, por, thjesht si plotësim i domosdoshëm i këtij instinkti të lindur, që rrënjët i ka qysh nga fëmijëria e hershme. Goja, thotë Frojdi, që në vitin e parë të lindjes është regjioni kryesor  dhe pjesa kryesore e trupit, e cila i ofron kënaqësi fëmijës, kënaqësi kjo e cila në esencë është kënaqësi seksuale. Pastaj vjen stadi anal; stadi gjenital, respektivisht zona erogene, që është edhe burimi kryesor i  kënaqësive seksuale. Në fazat e mëvonshme të zhvillimit, tek fëmija fillon të paraqitet i ashtuquajturi “kompleksi i Ediptit”, që Frojdi, por edhe disa ithtar të kësaj teorie, e theksojnë në veçanti. E ka marrë emërtimin sipas një legjende greke mbi mbretin e Tebes, Ediptin, i cili e mbytë babanë dhe martohet me nënën e vet. Frojdi thotë se tek fëmija ekziston aspirata e miqësisë kah prindi i gjinisë së kundërt, pra aspiratë që nuk ndërlidhet me ndjenjat e dashurisë shpirtërore e njerëzore, fëmijë-prind, por si nevojë e plotësimit të epshit seksual. Ndërsa për prindin e gjinisë së kundër, tek ai lindin aspirata armiqësore, pasi fëmija atë e konsideron si rival.

            Reduktimi i pothuaj të gjitha motiveve vetëm në dy lloje instinktesh, të cilat ai i konsideron si energji vendimtare në jetën psike të individit, në një farë mënyre e barazon qenien njeri me kafshët e rëndomta tek të cilat përjashtohet logjika. Po të ishte fjala për lloje kafshësh, ndoshta teoria e Frojdit për seksin edhe do të ishte e arsyeshme, pasi ato udhëhiqen (ndoshta) nga fuqia shtytëse e instinkteve, ndërsa tek njeriu ky proces ndryshon dukshëm, pasi ai posedon ndjenjat, dhe në këtë rast, mes dashurisë si ndjenjë më e lartë tek njerëzit, që ndikohet edhe nga faktorët social, dhe instinktit seksual, si faktor biologjik, nuk mund të vihen shenja barazimi.

            Njeriu nuk është vetëm qenie racionale. Tek ai ndikim të jashtëzakonshëm kanë edhe ndjenjat. Edhe dashuria përbën njërën nga ndjenjat më madhështore të tij, që provokon emocione nga më të ndjeshmet, por edhe ngjallë motivin për veprim e për jetë. Në sa e sa tregime, romane, piktura, kompozime etj. idealizohet aq shumë dashuria sa që aktorët e tyre nën ndikimin e pushtetit të saj, luftojnë deri në vetëmohim.

            Por kjo që u tha më lartë, nuk ia humb aspak meritat Frojdit dhënë lëmit të psikologjisë. Ai ka kontribuar vërtet shumë në zhvillimin e saj, sidomos rreth personalitet njerëzorë. Mësimet e tij përmbajnë njohuri mjaft ë rëndësishme dhe shënojnë një përparim të dukshëm në shpjegimin e aktiviteteve të njeriut gjatë procesit të tij jetësor.

            Dashuria në sytë e shkencës

            Dashuria nuk banon në mendjen e ndotur nga shëmtitë e urrejtjes.

            Vetëm para disa dekadave ka qenë e pa imagjinuar që shkenca empirike të merret ose të përvetësoj diç që i takonte sferës mentale, shpirtërore ose artistike, e lëre më që për këto dukuri të jap gjykimin përfundimtar. Dashuria dhe seksualiteti ishin dukuri, të cilat me shekuj konsideroheshin si tema tabu, dhe për to bisedohej, diskutohej, debatohej  vetëm me gjuhë të matur, me fjalë të zgjedhura ose thënë më konkretisht - në mënyrë të sofistikuar, duke pasur parasysh mentalitetin patriarkal por dhe ligjet e rrepta që mbisundonin atëkohë. Natyrisht, me përjashtime të vogla, ku shkrimtarë dhe artistë të ndryshëm, nëpër veprat e tyre mundoheshin ta paraqisnin dhe shpalosnin madhështinë e kësaj ndjenje hyjnore si: Giovanni Boccaccia në veprën (novelat) “Decameron”,  Casanova në memoaret e tij “Historia e jetës sime”ose piktorët Aacheni, Cagnacci, Rosseti e të tjerë që përmes, lapsit, brushës, ngjyrave etj. shprehnin edhe estetikisht këtë fuqi shpërthyese të quajtur dashuri.

            Ti jepet sqarim shkencorë dashurisë së Tristanës dhe Isoldës ose Romeos dhe Zhulietës, nevojitet vërtet njohuri e madhe teorike dhe praktike por edhe guxim intelektual. Megjithatë, këtë hapë të guximshëm e morri kirurgu francez Michel Odent, i cili gjatë punës së tij arriti reputacionin e “akusherit revolucionar”, pasi arrita ta ndryshojë tërësisht praktikën e deriatëhershme akusherike, duke u angazhuar për lindje spontane, pa ndërhyrje të tepruar të personelit, por në pranin e të atit gjatë aktit të lindjes. Në librin e tij  “Scientification of Love”, Odent paraqet hipoteza të guximshme për natyrën e dashurisë dhe seksualitetit. Ai parashtron disa interpretime të befasishme për vetë aftësinë për të dashuruar, aftësi e cila, sipas konkluzioneve të tij, fillon qysh në gjirinë e nënës, menjëherë pas lindjes, dhe kjo, mendon Odent, mund të na sqaroj edhe shkakun e motivit për sjelljet e dhunshme dhe agresive në shoqëri. Boshti i të gjitha kërkimeve të tij, paraqet punën në studimin e oksitocinës (substancë e ndërtuar prej 8 aminoacidesh e cila shkakton dhembjet e lindjes te grat shtatzëna dhe ndikon në rritjen e sekretimit të qumështit), të cilën e quan “hormoni i dashurisë”.

            Oksitocina - hormoni i dashurisë

            Dashuria është ilaçi më i fuqishëm, i njohur deri më sot.

            Kur substanca e  oksitocinës ju injektua pëllumbave, ata gjatë gjithë asaj kohe zhvillonin, si të thuash, ritualin e ledhatimit: kapardiseshin, i hipnin njëri-tjetrin mbi lafshë, e pastaj, disa minuta pas pranimit të injeksionit, edhe çiftëzoheshin. U dashtë shumë kohë që shkencëtarët ta dëshmojnë ndikimin e oksitocinës dhe rolin e saj qendrorë gjatë procesit të lindjes dhe latacionit (sekretimi i qumështit nga gjëndrat qumështore). Përveç asaj që stimulon rritjen e sekretimit të qumështit,  oksitocina  stimulon edhe kontraksionin e mitrës, e rëndësishme gjatë aktit të lindjes së fëmijës.

            Gjatë aktit seksual, te dy partnerët lirojnë oksitocinë. Tek femrat, niveli i saj para orgazmës, është më i lartë se tek meshkujt. Por pavarësisht nivelit të saj, ky hormon i dashurisë luanë rolë të rëndësishëm gjatë aktit seksual  për të dy gjinitë: tek meshkujt ndihmon në kontraksionin e prostatës dhe shtimin e spermatozoideve, ndërsa tek femrat, kontarksionin e mitrës, që ndihmon në bartjen e spermatozoideve deri tek vezorja.

            Mirëpo ky hormon, nuk lirohet vetëm gjatë aktit seksual! Çdo vepër e mirë e njeriu, në kuptimin e plot të fjalës, provokon substancën e oksitocinës: edhe kur njeriu dhuron lule, edhe kurë falë një shikim të ëmbël, edhe kur e takon njeriun e dashur, edhe kur i lutet Perëndisë me dashuri por edhe atëherë kur vetëm mendon me dashuri. Përndryshe nuk ekziston kontradiktë në mes interpretimit të okstocinës si hormon i dashurisë dhe rezultateve kërkuese të atyre që i kanë studiuar hormonet tjera si estrogenin dhe progestorin. Estrogeni e aktivizon oksitocinën, dhe menjëherë pas lindjes, edhe hormonin amnorë, prolaktinën. Prolaktina dhe oksitocina e plotësojnë një-tjetrën,  derisa endorfina, si opijat natyrorë, aktivizohet edhe tek nëna edhe tek fëmija dhe kështu krijon lidhje, varshmëri dhe dashuri mes tyre.

            Eksperimentet e shumta të bëra në ketë drejtim, rezultojnë se fuqia e dashurisë, në masë të madhe, fillon në javët e para të zhvillimit të qenies, pra qysh në fetus, dhe kultivohet deri në çastin e lindjes, por edhe pas tij. Nuk thoshte kotë matematikani, fizikani dhe filozofi i njohur frances, Blaise Pascal: “Zemra i ka arsyet e veta, të cilat logjika jonë nuk i njeh” ose: “Fillimi dhe fundi janë dy gjëra që për njeriun do të mbetën gjithnjë sekret”.

            Ndoshta ky shpjegim shkencorë na jep shkas që romantikës t’ia rikthejmë famën, sepse pa të, ndoshta nuk mund të ketë dashuri të shëndosh.

Në vazhdimin tjetër, ndër të tjera do të lexoni:

Për dashurinë romantike;

Për trëndafilin dhe simbolikën e tij;

Për mendimin e poetit tonë, Naimit rreth trëndafilit;

Për “Ditën e të dashuruarve” dhe Shën Valentinin etj.