Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

www.tokesor.com

DIOGJENI I SINOPES: PO KËRKOJ NJË NJERI TË NDERSHËM

            Diogjeni ishte bashkëkohës e nxënës i Platonit, Platoni e quante atë si një Sokrat të çmendur. Mësimet e para i kishte marrë pranë Antisthenesit. Dikur bashkëmoshatarët e tij e ftuan të shëtisnin së bashku. Refuzoi me aq ngulm, sa mësuesi i tij nuk nguroi ta kërcënonte me shkop. Dhe atëherë, ai i tha se druri nuk do ta bënte të ikte, dhe se as që i dridhej qerpiku.

            Filozofi i madh grek Diogjeni, kurdoherë kur e lexojmë pjesë- pjesë, apo shfletojmë fletët e librit të tij me ngadalë, vërejmë se filozofia e tij njerëzore është ndër më aktualet, ndër më të bukurat, ndër më njerëzoret, ndër më të diskutuarat, ndër më madhështoret, një ndër filozofitë me mesazh kaq të paqtë, sikur ky njeri gjeni të jetonte sot në kohët moderrne, dhe jo disa mijëravjeçarë më parë, kur bota nuk e njihte kompjuterin, televizorin, internetin. Si e kanë përcjellë Diogjenin dhe filozofinë e tij në kohët moderrne, historianët, studiuesit, kritikët, akademikët e filozofisë?! Me shprehjen kaq njerëzore dhe mbi njerëzore, kaq të thjeshtë, por po kaq të ndërlikuar, kaq të shkurtër, por me mendim të pakonceptueshëm, dy fjalë, baraz me vepra të tëra, me dy fjlalë të urta por shumë poetike, që kanë brenda gjithçka që na duhet.

            Pra shprehja e tij brilante është dhe sot magjia njerëzore e fjalës; Kërkoj njeriun! Me mjekrrën e bardhë si dëbora, me veshjen e thjeshtë, me gjuhën e bukur të popullit, me zërin e ëmbël si këngëtarë, me kokën lartë dhe gjithmonë qëmtues Diogjeni në mes të ditës me diell, plot dritë, ku gjithçka duket saktë, me një fener në dorë gjezdiste nëpër rrugët e Greqisë të kërkontë njeriun. Lind pyetja, kë njeri? E pra, atë, njeriun e urtë dhe punëtor, atë që punon shumë dhe flet pak (vepra flet më shumë se fjala), atë që bën veprën dhe rri në fund të turmës, atë që nuk rreh gjoksin edhe kur ka bërë shumë, atë që nuk dinë të ofendojë dhe vrasë, atë që kërkon të vërtetën në botën e trazuar nga luftrat dhe etja për para…Diogjeni me fenerin e tij kërkonte njeriun e ndershëm. Mos vallë feneri i tij kishte më shumë ndriçim se vetë ndriçimi diellor në mesin e ditës të Greqisë plot dritë?

            Jeta:

            Diogjeni lindi në Sinop (412-323 p.e.s), në krahasim me filozofët e tjerë kishte karakter të veçantë. Diogjeni ishte bashkëkohës e nxënës i Platonit, Platoni e quante atë si një Sokrat të çmendur. Mësimet e para i kishte marrë pranë Antisthenesit. Dikur bashkëmoshatarët e tij e ftuan të shëtisnin së bashku. Refuzoi me aq ngulm, sa mësuesi i tij nuk nguroi ta kërcënonte me shkop. Dhe atëherë, ai i tha se druri nuk do ta bënte të ikte, dhe se as që i dridhej qerpiku.

            Pasi u dëbua nga vendi i tij i lindjes, Sinope, e pasi kishte përdhosur disa zakone, Diogjeni u shpërngul në Athinë, bëri jetën e një lypësi dhe përdhosi metaforikisht ato zakone dhe konvencione të cilat ai i quante “monedha false e moralitetit”. Diogjeni jetonte i qetë, pa i dhënë rëndësi mendimit të të tjerëve. Dimër, behar jetonte në natyrë, duke u ushqyer me ç’i dilte para. Një ditë vendosi t’i shkruante një mikut të tij, të cilit i kërkonte t’i gjente një shtëpi. Kur ai u vonua t’i përgjigjej, Diogjeni gjeti zgjidhje tjetër për strehim, një fuçi. Madje brenda saj kaloi të gjithë jetën e tij.

            Diogjeni provoi deri në fund pretendimin e Stoikëve se lumturia nuk ka të bëjë aspak me rrethanat materiale të një njeriu dhe mendonte se qëniet njerëzore kishin shumë për të mësuar nga studimi i thjeshtësisë së qenve të cilët ndryshe nga qëniet njerëzore “nuk e kishin nderlikuar çdo gjë që ishte dhuratë e Zotit”. Diogjeni e vendosi arsyen në mënyrë shumë strikte permbi zakonet dhe traditat të cilat ai mendonte se ishin të papërputhshme me lumturinë. Është e natyrshme qe qëniet njerëzore të jenë racionale dhe arsyeja dikton se qëniet njerzore duhet të jetojnë në përputhshmëri me natyrën.

            Dhe pse Diogjeni privilegjonte arsyen, ai e përçmonte llojin abstrakt të filozofisë e cila praktikohej gjetiu dhe në veçanti në Akademinë e Platonit. Kur për habi të të gjithëve Platoni e përcaktoi qënien njerëzore si një kafshë dykëmbëshe pa pupla, Diogjeni mori një zog, i hoqi puplat dhe e çoi në Akademi me fjalët “Urdhëroni! Ju solla njeriun e Platonit”. Pas kësaj Platoni e rishikoi përkufizimin e tij duke i shtuar edhe fjalët “me thonj të gjatë”.

            Diogjeni nuk impresionohej me njerëzit përreth tij, as me Aleksandrin e Madh. Duke dashur të njihte filozofin e shumë-dëgjuar, Aleksandri vendosi ta takonte nga afër. Pasi mbërriti në vend, banorët e drejtuan te fuçia ku ai jetonte. Porsa ndali këmbët para strehës së varfër, tepër i qetë, pavarësht se para syve kishte mbretin, Diogjeni, i hoqi vërejtje: “Mos më privo të vetmen gjë që nuk mund të më japësh: Diellin”. Dhe në të vërtetë Aleksandri i kishte zënë diellin me trupin e tij. Në një tjetër bisedë, Aleksandri e gjeti Diogjenin duke parë me shumë kujdes një grumbull me kocka njerëzore. Diogjeni i tha: “Po kërkoj për eshtrat e babait tuaj (Mbreti Filip i Maqedonëve), por nuk mund të dallojë nga ato të një skllavi“.

            Një herë tjetër, kur e panë me fener të ndezur në mesin e ditës dhe e pyetën se ç’kërkonte, ai u përgjigj: “Kërkoj të gjej një njeri”. Filozofi mendonte se pak njerëz e meritonin të quheshin të tillë, prandaj dhe ata që vlerësonte ishin akoma më të paktë.

            Kur ishte pranë vdekjes (323 p.e.s.,) nxënësit e tij e pyetën se ku donte ta varrosnin. “Askund, më lini të pavarrosur, u tha ai“. “Kjo ështe e pamundur“, ngulmuan ata, “kafshët e egra kanë për të të shqyer“. Ai u kërkoi veç një shkop përkrah tij. Nxënësit e pyetën: “Po pse e do shkopin një i vdekur?”. Atëherë, Diogjeni u tha: “Ashtu si kafshët e egra nuk do të trembeshin nga shkopi i tij, as ai nuk do të frikësohej nga dhëmbët e tyre, akoma dhe i vdekur”.

            Thënie nga Diogjeni:

            Ne kemi dy veshë dhe një gjuhë, kështu që ne duhet të dëgjojnë më shumë dhe të flasim më pak.

            Njeriu është gjallesa më inteligjente nga gjithë kafshët – por dhe më budalla.

            Unë nuk jam një athinas apo grek, por një qytetar i botës.

            Mbretërit e mençur në përgjithësi kanë këshilltarët më të urtë; dhe ai duhet të jetë vetë një njeri i mençur pasi është i aftë për të dalluar një të tillë.

            Kur shoh detarë, njerëz të shkencave natyrore e mendimtarë, njeriu është më i urti mes gjallesave. E kur shoh priftërinj, profetë e shpjegues ëndrrash, asgjë s’më vështirohet më keq se njeriu.

            Nuk është se unë jam i çmendur, vetëm se koka ime është e ndryshme nga tuajat.

            Themeli i çdo shteti qëndron tek edukimi i rinisë së vet.

            Jetëshkrimet nga jeta e Diogjenit:

            Duke u kthyer në Athinë nga një udhëtim në Spartë, e pyetën Diogjenin prej nga vinte dhe ku po shkonte. Ai u përgjigj: Unë vij nga burrat dhe arrita te gratë.

            Denis stoiku, tregon se mbasi Diogjeni ishte burgosur në Kerone, e çuan te Filipi.

            Mbreti e pyeti se cili ishte ai dhe Diogjeni u përgjigj: Unë jam spiuni i makutërisë tënde të madhe. Filipi krejt i shastisur i dha atij lirinë.

            Kur ndjeu se hajdutët i kishin hyrë për t’i vjedhur, filozofi Diogjen u fut në një qyp.

            Hajdutët e gjetën aty dhe e pyetën:

            – Pse u fshehe këtu?

            Diogjeni u shpjegoi:

            – Duke ditur varfërinë time, më erdhi turp t’ju dilja përpara.

            Mbasi takoi oratorin e quajtur Anaksimenes, që ishte i trashë, i tha: Ma jep mua barkun tënd, ti do të lehtësohesh shumë dhe kështu do të më ndihmosh, sepse unë jam një varfanjak. Një herë, kur i njëjti orator po mbante një diskutim, ai nxori një cironkë të tymosur dhe tërhoqi rreth vetes gjithë auditorin. Dhe kur oratori u indinjua, Diogjeni tha: Ja, nga një cironkë e tymosur që s’vlen as rijë kacidhe, u ndërprenë efektet e Anaksimenesit, për të tërhequr vëmendjen e publikut.

            E pyetën Diogjenin:

            – Përse jeta është kaq e shkurtër?

            – Që të jetojmë vetëm për punë të dobishme, – u përgjigj Diogjeni.

            Platoni, duke folur për idetë, thoshte, ideja e tavolinës, ose ideja e filxhanit. Unë, o Platon, i thoshte Diogjeni, i shoh mirë tavolinën dhe filxhanin, por nuk shoh aspak idenë e tavolinës dhe as idenë e filxhanit. Natyrisht, ia kthente Platoni, sepse për të parë tavolinën dhe filxhanin ti ke sy. Por për të parë idetë që u korrespondojnë atyre, ty të duhet më shumë mendje sesa ti ke.

            E qortonin shpesh për mërgimin e tij. Në saj të mërgimit, thoshte ai, unë u bëra filozof. Dhe kur një tjetër i tha, se njerëzit e Sinopit të dëbuan, ai u përgjigj: Isha unë ai që i dënova ata, të rrinin në vendin e tyre.

            Një pasanik mendjemadh kishte vendosur një lajmërim te dera e shtëpisë së tij: “Këtu të mos hyjë asnjë budalla”.

            Diogjeni i tha: – Po ti, si do të hysh?!

            Mbasi pa një ditë tjetër, rojet e arshivës së kultit, duke çuar në burg një njeri që kishte vjedhur një kupë nga thesari, ai tha: Ja, sesi vjedhësit e mëdhenj çojnë në burg një vjedhës të vogël.

            Aleksandri i kishte dërguar një letër nga Antipatrosi, në Athinë, me ndërmjetësinë e një lajmëtari që quhej Piteuks. Diogjeni që gjendej aty, kur ai arriti, tha: I vajtueshëm, ti vjen në një mënyrë të vajtueshme te një i vajtueshëm, nga ana e një të vajtuesi.

            Ai shëtiste në mes të ditës me një fener në dorë dhe përsëriste: Unë kërkoj një njeri.

            Një ditë ai ishte lagur deri në palcë nga shiu dhe mjaft kureshtarë shfaqnin mëshirë.

            Platoni ndërhyri dhe u tha kureshtarëve: Nëse ju keni me të vërtetë mëshirë për të, bëhuni si ai. Ai vinte kështu në dukje krenarinë e Diogjenit.

            Një ditë kur po dilte nga banja, dikush e pyeti, nëse kishte parë shumë njerëz, ai u përgjigj: jo. Por një tjetri që e pyeti, nëse kishte parë atje një turmë, ai iu përgjigj: po.

            Diogjeni thoshte se ishte njëri prej qenve më të lavdëruar dhe megjithatë askush prej atyre që e lavdërojnë, nuk guxon ta marrë për gjah. Dikush i tha atij: Unë do të luftoj me njerëzit në lojërat e Pythiques. Diogjeni i përgjigjet: Jo me njerëzit, sepse me ata luftoj unë.

            Aleksandri e takoi një ditë dhe i tha: Unë jam mbreti i madh, Aleksandër. Diogjeni, atëherë u paraqit: Dhe unë jam Diogjeni, qeni.

            E gjetën njëherë Diogjenin me duar të shtrira përpara një statuje, sikur i kërkonte lëmoshë. E pyetën përse e bënte atë veprim.

            – I kërkoj lëmoshë një objekti që nuk mund të më flasë, kështu do të mësohem të mos fyhem kur të më refuzojnë ata që flasin