Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Mimoza DULAJ / Betim ODA

DUHANI, NJË VES ME PASOJA PËR JETËN

            Çdo 10 sekonda shuhet një jetë nga pasojat e konsumit të cigareve. Në fillim të viteve të 90-ta kanë vdekur 3 milionë njerëz në vit dhe sipas WHO-së (World Health Organisation) në vitin 2020 deri 2030 do të vdesin 10 milionë njerëz nga dëmet e duhanit. konsumi i duhanit është te një numër i madh sëmundjesh faktori numër një etiologjik (kanceri i bronkeve) ose faktor i rrezikshëm përkrah faktorëve të tjerë (infarkti i zemrës).

            Helmimi kronik me duhan çon në mbylljen e enëve të gjakut, sëmundje të zemrës, ngërçë në bark dhe zorrë. Sipas ICD-10-Kodit (International Classifikation of Disease) definohet varësija prej duhanit dhe nikotinës si sëmundje më vete d.m.th. “ajo është sëmundje e cila ka nevojë për mjekim”.

            Lista e sëmundjeve që vijnë si pasojë e konsumit të duhanit është shumë e gjatë, duke filluar nga sëmundjet e traktit të frymëmarrjes (kanceri i bronkeve, kancer në fyt, laringjit kronik), të sistemit kardio-vaskular (infarktit në zemër, pika në tru, arteriosklerozë), atyre të sistemit të organeve të tretjes (kancere në buzë, gojë, ezofag, lukth, zorrë dymbëdhjetgishtore dhe pankreas), duke vazhduar tek ato të traktit urogjenital (kanceri i fëshikzës së urinës dhe kanceri i mitrës), për ta kryer këtë listë te komplikimet në shtatzani (lindja e foshnjave me peshë të ulët, lindje të parakohshme, vdekje e fëmijës në bark). Sikur të mos pihej duhani në mbarë botën do të kishte 30 % më pak të vdekur nga kanceri.

            Duhanxhinjtë dhe joduhanxhinjtë reagojnë në mënyra të ndryshme ndaj duhanit. Te duhanxhinjtë e rastit vjen te simptome të ndryshme siç janë: ndjenjë vjelljeje, kollitje, djersitje, marramendje, ngërçe të zorreve dhe barkqitje. Duhanxhinjtë e rregullt thonë se pas pirjes së duhanit janë më të çlodhur, të vëmendshëm dhe se kanë më pak uri.

            Çka duhet të dini për nikotinën?

            Nikotina, një alkaloid i bimës Nikotiana tabakum, është emëruar për nderë të Jean Nicot de Villemain (1530-1600) pasi ai e solli atë në Francë. Nikotina ndikon në tru në sasi të vogla si nxitëse dhe gjallëruese, në sasi të mëdha ngurron dhe bllokon dhe në sasi shumë të larta ka pasoja për jetën. Një cigare përmaban 6 deri më 15 miligram nikotinë. Sasia vdekjeprurëse gjatë thithjes është 1 mg për 1 kg peshë trupore, kjo sasi gjendet në 3 deri në 5 cigare.

            Si ndikon nikotina?

            Nikotina është drogë, e cila pas marrjes së rregullt të bënë me ves dhe të varur prej saj. Duhanxhinjtë e pijnë duhanin për shkak të nikotinës. Sasia e marrë e nikotinës varet nga cilësia e cigares, prej thellësisë së thithjes së tymit, se sa herë thithet cigarja dhe sa cigare pihen. Kryesisht 10% e nikotinës që përmban cigarja thithet dhe përmes mushkërive e gjakut arrin në tru. Mbrenda 10 minutash arrihet koncentrimi maksimal i saj në gjak. Nikotina stimulon receptorët në tru që kanë të bëjnë me vëmendjen dhe lëvizjet. Vetëm nikotina është përgjegjëse për varësinë nga duhani.

            Por duhet theksuar se shkaktari i kancereve dhe i dëmeve të tjera të shëndetit nuk është nikotina por janë mbi 4000 substaca që thithen përmes tymit të cigareve. Tymi i cigareve, një përzirje prej gazrave dhe avullit, gjatë djegjes përkrah nikotinës çliron edhe materje organike (alkane, alkohole, ketone, ester, etj.), monoksidin e karboni, okside të azotit (NO, NO2), materje kancerogjene (benzopyrene, nitrozamine), metale të rënda (krom, arsen, kadmium, vanadium). Tymi i cigareve përmban mbi 40 substanca kancerogjene dhe për këtë arsye është e vështirë të caktohet se cila prej tyre është më e rrezikshme.

            Me rreth 1/3 e rasteve të vdekjeve paraqet kanceri i bronkeve vrasësin numër një te meshkujt. Në vitin 2000 ishin vetëm në Austri 2600 meshkuj dhe 1000 femra të sëmurë nga kanceri i bronkeve. Rreziku kryesor për këtë kancer është pirja e duhanit, 1 prej 10 duhanxhijve vuan nga kanceri i bronkeve. Numri i të rijve austriak që pijnë duhanin është duke u rritur qartë, 1/4 e femrave 15 vjeçare dhe 1/5 e meshkujve të moshës së nj ëj të e pij në duhanin.

            Thithja e duhanit është një ndër arsyet kryesore për bronkitin kronik. Simptomat klinike dhe vlerat e tjera të sëmundjes përmirësohen dukshëm nëse ndërprehet pirja e duhanit.

            Pirja e duhanit është gjithashtu rreziku numër një i sëmundjeve të zemrës dhe sistemit të qarkullimit të gjakut. Rreziku për infarkt të zemrës varet prej numrit të cigareve në ditë dhe prej pranisë së rreziqeve tjera si tensioni i lartë, kolesterina e rritur, etj. Duhanxhinjtë që kanë tension të lartë janë 60-70 % më të rrezikuar nga infarkti në raport me jo duhanxhinjtë që po ashtu kanë tension të lartë.

            Për ndryshimet patologjike gjatë pirjes së duhanit është përgjegjës para së gjithash monoksidi i karbonit (CO). Ai thithet me tymin e cigareve, lidhet në rruzat e kuqe të gjakut dhe kështu e largon oksigjenin nga lidhja me hemoglobinën. Në këtë mënyrë sistemit të qarkullimit të gjakut i duhet që të punojë më shumë dhe e ka më vështirë që ta plotësoj mungesën e oksigjenit.

            Varësisht nga sasia e duhanit vjen, edhe deri në ndryshime të sistemit të koagulimit të gjakut, ndryshime në trombocyte, ndryshime në metabolizmin e yndyrave, rritja e kolesterinës së keqe (LDL) dhe zbritja e kolesterinës së mirë (HDL).

Duhani dëmton j o vetëm duhanxhiun që e pinë atë, por ai dëmton edhe njerzit përreth tij. Shkenca ka vërtetuar:

            - Nëse gratë gjatë shtatzanisë e pinë duhanin, fëmijët e tyre lindin me trakt të ngushtuar të frymëmarrjes. Për arsye të funksionit të zvogluar të mushkërive këta fëmijë janë më të rrezikuar për t’u sëmurë nga infeksione me virusë të ndryshëm;

            - Fëmijët që në mënyrë pasive i janë ekspozuar duhanit janë më të rrezikuar të vdesin nga vdekja e befasishme e fëmijve “sudden death in infancy”;

            - Personat që nëmënyrë pasive i janë ekspozuar duhanit, vuajnë shpesh nga sëmundje të organeve të frymëmarrjes (bronkiti obstruktiv, bronkioliti, ndezj a e mushkërive);

            - Fëmijët që në mënyrë pasive i janë ekspozuar duhanit kanë shpesh ndezje të veshit;

            - -Te fëmij ët me astmë duhani ndikon në paraqitj en më të shpeshtë të sulmeve astmatike, ata kolliten më shpesh si dhe mushkëritë e tyre dëmtohen më shpejtë.

            "Expozimi pasiv me duhan është mënyrë subtile e maltretimit të fëmijve "

            Mos pini duhan në dhomat ku gjenden fëmijët. Natyrisht që është më mirë të mos e pini aspak duhanin, ose të pushoni sa më parë me pirjen e tij. Për zvogëlimin e rreziqeve të expozimit pasiv ndaj duhanit, për hirë të fëmijve tuaj, duhet t’ju përmbaheni këtyre këshillave:

            - Shumë me rëndësi! Duhani është rreptësisht i ndaluar gjatë shtatzanisë dhe pushoni të pini duhan kur keni dëshirë të lindni fëmijë!

            - Para së gjithash vlen: në dhomat ku gjenden fëmijët të mos pihet duhani. Këtu bënë pjesë natyrish edhe dhoma e ndenjjes dhe kuzhina.

            - Dhe çka nuk duhet të harroni: duhani në makinë është shumë më i rrezikshëm. Për shkak të hapësirës së vogël në makinë rritet koncentrimi i tymit dhe materjeve të dëmshme në përmasa të shumëfishta.

            Ja një pasqyrë e vogël e disa argumente të duhanxhinjve si dhe disa kundër-argumente:

            - Çka bëj unë me mushkëritë e mija është puna ime.

            - Në rregull, por duhet të mendoni se tymi i duhanit tuaj dëmton edhe mushkëritë e personave tjerë përreth jush. Exposimi pasiv ndaj duhanit shkakton kancere dhe sëmundje të traktit të frymëmarrjes.

            - Gjyshi im pinte 40 cigare në ditë dhe jetoi 90 vjetë.

            - Këtë argument e dëgjon aq shpeshë sa që kujton se të gjithë duhanxhinjtë e kanë pasur gjyshin e njëjtë. Është e vërtetuar se duhanxhinjtë jetojnë 12,3% më pak se joduhanxhinjtë.

            - Unë jam njeri i lirë dhe pi duhan ku të dua unë.

            - Edhe jo-duhanxhinjtë janë njerëz të lirë dhe atë (akoma!) me shumicë. Nëse duhet patjetër të pini duhan bëni atë diku ku nuk i helmoni të tjerët.

            - Unë jam shtatzënë, tre cigare në ditë nuk prishin punë.

            - Edhe një cigare në ditë e dëmton fëmijën tuaj në bark, ajo i ngushton përkohësisht arteriet e placentës dhe ngarkon fëmijën me materje të dëmshme.

            - Kur kolliten fëmijët ajo vjen nga ndo ja e ambijentit e jo prej dy-tre cigareve që pij unë në shtëpi.

            - Duhani është ndotësi më i madh i ambijentit në dhoma të mbyllura. - Alkoholi, makinat e shpejta dhe të ushqyerit i pamasë janë shumë më të rrezikshme se duhani.

            - Rreziku i vdekjes së parakohëshme nga një fatkeqësi komunikacioni është 14 herë më i vogël se ai i vdekjes nga pasojat e duhanit.

            - Kur jam i nervozuar një cigare më qetson.

            - Provoni njëherë: dilni në ajër të pastër dhe merrni frymë thellë. Ndikon çudira!

            Përveç asaj që duhani dëmton shëndetin tuaj ai dëmton edhe financat tuaja. Një shembull: në vitin 1999 vetëm në Austri u janë shitur 15,6 miliardë cigare 2,3 milionë duhanxhijve. Me një çmim mesatar prej 3 euro austriakët kanë djegur 2,3 miliardë euro. Nëse e marrim një duhanxhi nga masa e përgjithshme: ky person ka harxhuar për një vit 1060 euro, për 25 vjet 26500 euro.

            Nëse të gjitha këto që përmendëm më lartë janë arsye të mjaftueshme për të pushuar me duhanin ja dhe disa nga mënyrat se si mund ta fitoni luftën kundër tij. Duhanxhijtë që duan të lirohen nga kjo peshë ju ofrohen pikënisje të ndryshme me qëllim të njëjtë: i lirë pa duhan. Parimi themelor për sukses të secilës prej këtyre metodave është dëshira absolute që ky hap të ndërmirret. Ja dhe mënyrat dhe si ndikojnë ato:

            - Substancat që përmbajn nikotinë: fllasteri, sakëzi, inhalatori, tabletat dhe pompa për hundë. Të gjitha këto substanca e kanë një të përbashkët, ato e japin nikotinën në formë të pastër në gjak. Të gjitha këto preparate shiten në barnatore dhe përveç pompës për hundë nuk kanë nevojë për recetë.

            - Tableta kundër duhanit. Ky është medikamenti i parë kundër duhanit i cili nuk përmban nikotinë. Përparësija e këtij medikamenti ëshë se ky e lufton vesin aty ku ai edhe zhvillohet, drejtë për drejtë në tru. Kjo terapi duhet që gjatë gjithë kohës të kontrollohet nga mjeku.

            - Terapia në grupë. Së bashku me persona me problem të njëjtë nën kontrollin e një personi kompetent analizohet vesi dhe kështu forcohet dëshira për ta ndërprerë duhanin.

- Hipnoza, akupunktura dhe seminaret kundër duhanit ndikojnë në mënyrë të ngjashme si terapia në grupë.

            Dhe së fundi vetëm dëshira dhe vullneti i fortë mund ta fitojnë luftën kundër duhanit.

            Marrë nga revista “Universitas”