ENIGMAT E KOHĖS SONĖ
Kishte me qenė gabim nėse mendohet se ngjarjet
nė tė ardhmen e afėrt do tė kontribuojnė nė zvogėlimin e vlerės sė personit,
individit, nė dobi tė bashkėsisė. Kjo sdo tė ndodhė nė asnjė mėnyrė.
Drejtimin tė cilin e ka ndjekur evolucioni i njerėzimit gjatė tre-katėr
shekujve deri nė fund tė shekullit nėntėmbėdhjetė, e ka bėrė gjithsesi
njeriun (organ) vegėl tė cilin e ka vendosur nė punėn e njė mekanizimi tė
madh. Por nga njeriu varet se a do tė ēlirohet nga ky mekanizėm.
Epoka jonė ėshtė karakterizuar me egoizėm
fundamental. Padyshim gjithkund flitet pėr socializėm. Por ky socializėm
ushqehet vetėm me ndjenja, instinkte tė pakrahasueshme antisociale. Nuk mund
e tė mos thuhet, edhe pėr faktin se njerėzit aq shumė sot
interesohen pėr socializėm, kjo ėshtė pėr shkak se e kanė
humbur ēdo kuptim mbi atė qė ėshtė sociale. Por sikur tė kishte qenė kjo ide
e rrėnjosur tek njerėzit, atėherė nuk do tė kishte pasur nevojė tė
proklamohen programe socialiste tė cilat nuk janė asgjė tjetėr pėrpos
reagime ndaj ndjenjave egoiste tė njerėzve.
Por e saktė, nė njė epokė siē ėshtė kjo e jona
mbresa tė veēanta lėnė tė gjitha ato qė bartin shenjėn e dashurisė sė
pėrgjithshme, besnikėrisė, harresės sė pėrgjithshme dhe sinqeritetit ndaj
vetvetes pėr ideal. Dhe nė mes tė kėtij egoizmi modern ja vlen tė vlerėsohet
ky vlerėsim, si dhe krejt ajo qė pėrpiqet pėr idenė e dashurisė dhe
shpirtit.
Mėsohemi ti vlerėsojmė tė mirat tona pa
shpifje. Kur e vėshtrojmė botėn ėshtė e pamundur e mos ti shohim shenjat e
rrėnimit tė cilat ngapak shfaqen nė ēdo vend. Pėr tė mos u humbur shqyrtimi
i thellė pėr kuptimin e jetės, nuk duhet harruar se fjalėt tė cilat njerėzit
i thonė, shpesh janė larg tė vėrtetės dhe realitetit. Shumica e njerėzve e
kanė humbur edhe vetė kuptimin pėr tė vėrtetėn. Tė flasėsh sot sdo tė thotė
mė se fjala tė rrjedhė sikurse vala e cila ngritėt dhe pastrohet me ndjenjėn
e thellė sot tė flitet do tė thotė tė radhiten frazat, duke mos u lidhur
ngushtė fjala e njeriut me burimin e thellė tė sė vėrtetės. Le tė shikojmė
nė tė shkuarėn pesė apo gjashtė vjeēare tė fundit. Aty do tė gjejmė disa
dėshmi tė qarta mbi josinqeritetin e pėrgjithshėm, sa qė mė nuk do tė mund
tė dyshojmė nė greminėn e cila e ndanė botėn tonė nė mes tė vėrtetės dhe
reales; kjo greminė do tė ishte thelluar edhe mė thellė; po mos tė kishte
ardhur diēka qė mundohet ta mbulojė kėtė greminė.
Nė ditėt tona asgjė nuk ėshtė mė e suksesshme
sesa frazat boshe, fjalėt e rreme, gjepurat, nėse nuk janė veē prirjet e
njeriut tė jep dėshmi me pikėpamje nė kėtė anim kah gėnjeshtra. Kudo qė ajo
shfaqet pėrnjėherė paraqiten me mijėra shpirta tė mirė tė cilėt thonė: ēfarė
po ngjanė kėtu? Ai i cili e ka thėnė kėtė gabim e ka pasur qėllimin mė tė
mirė. Oh, sa rrallė paraqitet ajo dashuri pėr tė vėrtetėn e cila atė qė
fletė pėr diēka do ta obligojė qė krejt ti peshojė, tė gjitha ti
kontrollojė edhe njė herė para se diēka tė dėshmojė! Por prapė njerėzit
njėherė e pėrgjithmonė duhet tė vetėdijesohen tė mos deklarojnė mė fjalė tė
rreme duke thėnė: ka menduar se ėshtė duke vepruar mirė. Njerėzve iu duhet
ta arrijnė njė ndjenjė tė mprehtė tė pėrgjegjėsisė, e cila do ti obligojė
me tė vėrtetėn, pėr tė qenė nė gjendja ta fajėsojnė veten pėr ēdo fjalė tė
pavėrtetė, tė shprehur madje edhe me qėllimet mė tė mira. Sepse pasi qė
bėhet fjalė pėr njohjen e gjėrave, nuk ka tė bėj me ndjenjėn e cila e
entuziazmon atė qė flet, por nė vepėr, tė vėrtetės objektive e cila pėr neve
ėshtė e rėndėsishme. Pesha e kohėrave tė sotit do ti mėsojė njerėzit qė
mirė ta vlerėsojnė tė keqen e cila e krijon krejt frazeologjinė moderne.
Sot njeriu mendon se ka tė drejtė tė pohojė
krejt atė qė kėrkon nevoja e njė gjėje, pavarėsisht se a ėshtė kėsaj
plotėsisht i vetėdijshėm. Shikoni se ēfarė ngjanė para syve tė ndodhive
moderne. Vitet qė do tė pasojnė do tė jenė me pasoja shumė tė rėnda. Pėr
kėto pasoja njerėzit nuk po brengosen vetėm pėr llogaritė nė banka; ata nuk
dėshirojnė qė nė tė ta shohin gjithė cakun, dhe krejt ajo qė ka kuptim pėr
evolucionin e njerėzimit.
Shikoni, pėr shembull, bashkėkohėsit tanė tė
cilėt rrethanat e sotit i kanė vėrė nė plan tė parė, e ku timonin shtetėror
e kanė marrė nė duart e veta. Kėta njerėz fatkeqėsia i ka gabuar. Por pasi
qė nė botė janė tė rrallė ata tė cilėt pėrpiqen tė krijojnė gjykim objektiv
mbi atė se ēka i solli kėta njerėz, kush i zgjodhi dhe i vuri nė vende
udhėheqėse! Prapė, sot asgjė nuk ėshtė mė e rėndėsishme se kjo; duhet
ēliruar nga tė gjitha opinionet personale, tė krijohet kėndvėshtrimi i
drejtė i cili do tė lejojė qė tė gjitha ngjarjet tė shihen nė dritėn e vet
tė vėrtetė. Shumė njerėz mendojnė se ėshtė e lehtė tė thuhet e vėrteta. Jo,
kjo nuk ėshtė e lehtė, sepse e vėrteta sot ka shumė armiq; njeriu i sinqertė
shumė lehtė kotė shkatėrrohet. Sot e vėrteta shumė dobėt pranohet.
(Pjesė nga ligjėrimi i Rudolf Shtajner,
mbajtur nė Berlin mė, 12. IX. 1919)
|