|
Akademik Esat Stavileci, tashmë i ndjerë, në
ligjëratën përshëndetëse me studentët e Universitetit të Prishtinës, të
dhënë para pensionimit të tij (në tetor 2010), ka përpiluar një tekst, sa
prekës aq edhe motivues, për të gjithë ne. Ky tekst konsiderohet si një nga
”testamentet” më të mira lënë për gjeneratat e reja.
Akademik Stavileci ka lënë një thesar përplot
”testamente” të shkencës e urtësisë, i cili nuk rreshti së punuari për dije
asnjëherë.
Përmes një postimi që po qarkullon në rrjetet
sociale, thuhet se kjo është porosia që Akademik Stavileci u kishte lënë
studentëve para pensionimit të tij.
”Nuk më mban të
mërzitur sot vetëm malli për motrën, tashmë të ndjerë prej një jave, por
edhe momenti i ndarjes nga një mjedis në të cilin kam kaluar gati një gjysmë
shekulli të jetës sime. Prandaj, nuk mund të ndahem prej jush, pa iu lënë
disa “porosi të jetës dhe të kohës”.
Për 45 vjet në
Fakultetin juridik të Universitetit të Prishtinës (1 tetor 1965 – 1 tetor
2010) dhe në jetën time, kam mbajtur parasysh këshillën: në jetë bën vetëm
atë që duhet të bësh, mos bën atë që s’duhet të bësh! E pranoj se kam lindur
me fat. Fati më i madh i njeriut është të lindësh me fat! Me fat është ta
meritosh lindjen! Kush e meriton lindjen, e ka të lehtë vdekjen!
Herët kam mësuar se
kush jam dhe kush mund të bëhem. Nëse nuk di se kush je, nuk do të dish as
kush do të jesh! Njeri ideal është ai që di se nuk ka njeri ideal!
Sot “po dal nga një
derë” në të cilën kam hyrë para 45 vjetësh. Është fat i madh të presësh të
dalësh nga dera në të cilën ke hyrë! Nga të gjitha dyert më të mirat janë
dyert e hapura; nga të gjithë çelësat janë ata që hapin të gjitha dyert! Në
jetë nuk kam ndeshur në dyer të mbyllura. Kam përdor çelësat që m’i kanë
hapur të gjitha dyert dhe për këtë ndihem krenar!
Pse po largohem?
Përherë kam konsideruar se më mirë është të largohesh se të të largojnë!
Është pëlqyer një aforizëm i imi: ne shqiptarët sikur nuk dimë se kur është
mjaft! Kam dashur që me shembullin tim të dëshmoj të kundërtën! Është mjaft
nëse “le pas vetes” ata që mund të trashëgojnë: dy asistentë doktorë
shkencash në këtë fakultet dhe dy asistentë doktorë shkencash në
Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë.
Kam ecur nëpër një
rrugë të mesme, sepse shumë herët më kishin mësuar se mesi është i artë.
Sot po përshëndetëm me
ju dhe me institucionin në të cilin kam punuar 45 vjet. Po mbaj një fjalë që
mund të kualifikohet në një ligjëratë lamtumirëse. Kush mban ligjëratë
lamtumirëse duhet ta ketë merituar ligjëratën inauguruese.
Lartësia e bjeshkës
“nuk matet me sy”, por “me këmbë!”.
Në jetën time kam ecur
këmbë, që të “mos më mashtrojnë sytë!”.
Pyetja e parë me të
cilën u jam drejtuar studentëve të gjeneratës sime të parë ka qenë: si
pëlqeni t’ju flas: me gjuhën dhe stilin e rëndë të juristit që të më
“konsideroni të mençëm”, pa më kuptuar asgjë, apo me gjuhën dhe stilin e
lehtë të juristit, që “t’i kuptoni të gjitha”.
Besoj se më ka kuptuar
shumica. Më vjen keq për atë pakicë që nuk ka dashur të më kuptojë!
Jeta është një mësim
që “mund të mësohet”, por që “nuk mund të porositet!”.
Jeta, në të shumtën, i
ngjanë tregtisë: në të mund të investosh të gjitha, por edhe mund t’i
humbësh të gjitha, nëse nuk ia del ta menaxhosh mirë. Përfundimi bëhet i
qartë: më pak kënaqemi me atë që kemi arritur, se me atë në të cilën
shpresojmë!
Shpresa është “pasuria
më e madhe” e atyre që s’kanë asgjë! Varfëria dhe shpresa janë “nënë e
bijë”: sa “merresh me bijën, e harron nënën!”.
Nuk e kam menduar se
do të qëndroj aq gjatë në këtë profesion. Kjo ma kujton njërën prej
barsoletave më të mira që kam dëgjuar ndonjëherë: kur një dyzetvjeçar e
kishin dënuar me pesëdhjetë vjet burg, i ishte drejtuar trupit gjykues me:
faleminderës, nuk e kam ditur se do të jetoj aq gjatë!
Dyzet e pesë vjet në
katedrën e profesorit mund të të mbajnë dhe të të ushqejnë vetëm studentët.
Falënderimi im është për ta.
Ti je ai që të tjerët
mendojnë për Ty, e jo ai që mendon për vetën tënde! Ju falënderoj nga zemra
për konsideratën që keni shprehur për personalitetin tim dhe për punën time
në mbarim të testeve tuaja në provimin e fundit.
Pranoj se më kanë
shpëtuar lotët për gatishmërinë e një kolegeshe tuaj që kishte shkruar në
fund të testit të provimit: jam tridhjetekatërvjeçare: do ‘ju kisha falur
pesë vjet të jetës sime që të ligjëroni më gjatë dhe që të jetoni më shumë!
Asnjëherë nuk kam
kaluar në faqen e dytë pa e mësuar të parën! Askush nuk ka mësuar të vrapojë
para se të mësojë të ecë! Fjala më e mirë që e kam mësuar prej anglishtes
është: step by step!
Ardhmëninë nuk mund ta
përzgjedhësh si gjellën në meny! Po të ishte kështu, të gjithë do të
kërkonin atë që nuk do të mjaftonte për të gjithë.
Vetëm ai që prej jetës
nuk kërkon asgjë, “përfiton” prej saj! Në jetë duhet që të kërkosh shumë që
të përfitosh pak. Askush nuk i ka përfituar të gjitha. Mos jetoni pa një
motiv, sepse ai që jeton pa motiv “mund edhe të të mos jetojë!”.
Të ecësh me kohën do
të thotë të ecësh përpara dhe të mos kthehesh prapa.
Ç'kuptim ka nëse ecni në drejtim të gabuar?
Jam përpjekur që të
mos e gaboj rrugën. Kam ecur me të tjerët, e jo kundër të tjerëve. Kush ecën
vetëm, e gabon rrugën. Kush ecën me të tjerët, gjen rrugë të reja!
Ne më shumë duam se
ç’bëjmë, prandaj gabimisht mendojmë se jeta ”na mbetet borxh” për atë që nuk
bëjmë.
Sillemi me padrejtësi
ndaj jetës. Gjysmën e jetës e përmbushim me dëshira, e gjysmën tjetër me
pakënaqësi për mospërmbushjen e tyre.
Ambicia më e madhe e
rinisë është “që mos t’i ngjajë gjeneratave të mëparshme”, por që “t’i vjelë
të mirat e tyre!”.
Mos synoni atë që
ndalohet më shumë se atë që lejohet!
Përmbajuni këshillës:
asnjëherë mos e bën hapin, përpara se ta bësh hapin!
Kujdes se edhe
budallenjtë bëjnë garë: kush është më budalla se tjetri! Edhe budallenjtë
bëhen rresht: u prin budallai më i madh!
Mundimi më i madh
është “mundimi me fjalët”. Të flasësh apo të heshtësh? Asnjëherë mos hesht,
kur duhet të flasësh; përherë hesht kur nuk e ke fjalën!
Njerëzit flasin shumë,
sepse “fjalët i kanë falas!”. Prandaj, flis tamam!
Prej njeriut qe flet
shumë, “mos u tremb”. Trembu prej njeriut që “mendon shumë”.
Aftësinë nuk mund ta
fshehësh, si “diellin pas kodrës”. Por, në mungesë kujdesi, “mund ta
ndotësh”.
Alarmuese: njerëzit
duhet “t’i frikësohen kohës” kur majmunët mund të kontestojnë se ata e kanë
prejardhjen prej tyre!
Shoqërohuni me më “të
vjetrit”, që të mund të mësoni më shumë; mos “u shisni mend” me të
“vegjëlve”, që të dukeni më të mëdhenj!
“Ruajuni” politikës:
në politikë nuk vlen “të dua se kam interes”, por “kam interes, prandaj të
dua”.
Nuk jetoj në iluzione
se e tëra që kam bërë është e kryer dhe e përkryer. Jam përpjekur që punë
time ta përshkojë ndershmëria: “punës së ndershme nuk i duhet drita, edhe
nëse dikush përpiqet ta errësojë”.
Ka një mendim të artë:
bëjnë punë të pagabueshme vetëm ata që nuk punojnë!
Në jetë nuk duhet të
lejosh që të shurdhohesh nga duartrokitjet, sepse më vonë nuk do t’i dëgjosh
fërshëllimat. Unë po ik përpara se “të shurdhohem!”.
Nuk kam pëlqyer që “të
dashurohem në vetveten”. Kam pëlqyer të gjithë numrat e tjerë, përveç
njëshit, prandaj asnjëherë nuk i kam dhënë vetës dhjetëshe.
Kujdes: asnjëherë mos
e vlerësoni vetën me notën më të lartë.
Asgjë nuk kam mësuar
të tjerët, përpara se ta mësojë veten time. Ju lutem, mësoni dhe mos mendoni
se i dini të gjitha.
Në jetë kam pëlqyer që
të mos prishëm me të tjerët, pa ju ndalua të tjerëve që “të prishën me mua”.
Është nder i madh që nuk ka njeri me të cilin nuk flas.
Thuhet se “njeriun e
ndershëm nuk e urrejnë as të pandershmit!”.
Ta ruash nderin në
politikë është punë e vështirë. Është politikan i mirë vetëm ai që “bën
gjumë të rehatshëm!”.
Profesion më të mirë
kam konsideruar atë që “të mësosh të tjerët” atë që ke “mësuar për veten”.
Përherë kam
konsideruar se është më lehtë të pyesësh se sa të përgjigjesh. Në jetë kam
pyetur shumë të tjerët, por më kanë pyetur edhe më shumë.
Kam parapëlqyer
“përgjigjet figurative”.
Kur më kanë pyetur për
“procesin e zgjidhjes së çështjes së Kosovës”, jam përgjigjur se procesi do
të jetë më kompleks se që “po paraqitet”; më i vështirë se që “po mendohet”
dhe më i gjatë se që “po parashikohet”.
Jemi vonuar shumë me
procese zhvillimore, sepse kemi shpresuar shumë naivisht se të tjerët do ta
bëjnë punën tonë, pa vra mendjen se “më mirë se me duart e huaja ndërtohet
me duart tua!”.
Kemi hedhur hapin, pa
fiksuar qëllimin e madh, prandaj kemi bërë gabime në hapa. Pastaj, jemi
lëshuar në vrap, pa pyetur se ç’vlerë ka të vraposh, nëse je në rrugë të
gabuar.
Shumëkush e ka dashur
angazhimin tim në vendimmarrje politike. Kur më pyesnin ku është Esat
Stavileci , përgjigjesha me këngën e Ardit Gjebresë: “Ja ku jam!”.
Kur më pyesnin për
fatin e Mitrovicës, përgjigjesha : “Nuk e di këngën e Shkurte Fejzës, Jo nuk
ndahet Mitrovica!”.
Kur më pyesnin për
decentralizimin përpara se të vendosej për statusin, përgjigjesha: “Nuk
vendoset karroca para kalit”.
Kur më pyesnin se
çfarë e ardhme po i përgatitet Kosovës, përgjigjesha se çfarë e ardhme nuk
do të dëshiroja t’i përgatitej: që “drejtësia e vonuar t’i dalë drejtësi e
cunguar”.
Më në fund, kur më
pyesnin se kur do të bëhet mirë me shqiptarët, përherë kam thënë: ”nesër”.
E nesërmja është e
juaja dhe mos ia falni askujt tjetër!.
Herët e kam kuptuar se
koha është vërtet ar. Planifikoje kohën, sepse “vetëm me kohë mund të
fitohet koha!”.
Mos harro se ora nuk
është vetëm “për ta mbajtur”, por edhe “për t’iu përmbajtur!”.
Kam qëndruar jashtë,
por jo larg politikës. Filozofia ime politike është: nuk jam me asnjërin,
sepse dua që të jem me të gjithë!
Kujdes: në politikë të
gjithë e pësojnë, dikush më herët e dikush më vonë!
Kam parapëlqyer të
jetoj jo nga drejtësia, por për drejtësi.
Më kanë thënë pse nuk
bëhesh avokat që të fitosh më shumë, jam përgjigjur pikërisht për atë.
Nuk ka padrejtësi më
të madhe se kur drejtësia shtrembërohet.
Ndërgjegjja e pastër e
juristit ia “zbardhë fytyrën drejtësisë”: juristi do të duhej që “për çdo
ditë ta pastrojë ndërgjegjen, po sikurse që e lanë fytyrën”.
Për disa procese
politike jam mbajtur i “rezervuar”. Më ka dalë përpara thënia kineze: edhe
nëse e mendon, mos e thuaj; edhe nëse e thua, mos e shkruaj; edhe nëse e
shkruan, mos e nënshkruaj.
Por, kam pasur
parasysh edhe këshillën tjetër: “Tradhtitë më të mëdha bëhen me heshtje:
ujërave që nuk ecin dhe njerëzve që heshtin, mos ua falë besimin!”.
Prandaj, nuk kam
heshtur në ndodhitë për ne dhe rreth nesh.
Në një fjalë të urtë
thuhet se “ai që ia di rendin heshtjes, duhet ‘ia mësojë rendin edhe
fjalës”.
Jam përpjekur që të
mbaj një qëndrim. I vetmi njeri që mund të ndryshojë mendjen është ai që ka
një mendje! I vetmi njeri që e mban fjalën është ai që nuk e jep!
Fjalën publike e kam
mbështetur në argumente. Argumenti është sikur bora: “sa më butë që bie, aq
më shumë zë vend”.
Në paraqitjet e mia
nuk kam mbjellur skepticizëm. Te ne njeriu realist lehtësisht kualifikohet
pesimist.
Cili është dallimi
midis optimistit dhe pesimistit?
Përherë kam pasur një
përgjigje: optimisti nuk mban as rrip dhe as krahosha në pantallonat e tij.
Pesimisti mban edhe rripin edhe krahoshat. Unë, për çdo rast, mbaj rripin, i
kam hequr krahoshat!
Kam folur dhe kam
shkruar për shtetin, për Shqipërinë dhe për Kosovën.
Më kanë pyetur se
çfarë kanë të përbashkët Shqipëria dhe Kosova?
Jam përgjigjur shkurt:
Shqipëria dhe Kosova kanë të përbashkët paaftësinë: në Shqipëri “për ta
mbajtur shtetin”; në Kosovë “për ta bërë shtetin”.
Kam tërhequr vërejtjen
se shteti “nuk është mall që shitet në treg”.
Kam porositur:
(1) Në një vend ku
qeveriset pa demokraci, “luhet me legjitimitet”.
(2) Zgjedhjet vendosin
se “kush do të qeverisë”, e jo “çfarë do të jetë qeverisja”.
(3) Nuk janë zgjedhje
ato kur “ata që do të zgjidhen, i zgjedhin ata që do të zgjidhen”.
(4) Vetëm qeverisja e
mirë, e bën “demokracinë të mundshme”.
Po e mbyll fjalën time
me pyetjen: sa kohë më është dashur që ta përgatisë këtë ligjëratë?
Shkurt: tërë jetën!
Mbani në mend: “të
vdesësh i ndershëm është më shumë se të jetosh i ndershëm”.
Po e përsëris porosinë
e parë: Në jetë bën vetëm atë që duhet të bësh, mos bën atë që s’duhet të
bësh!
Prishtinë. Fakulteti Juridik 8 tetor 2010.
|
