"Nga gjithėsia nė Tokė arritėn dy lloje tė
qenieve njerėzore. Njėrėt pėr vendbanim tė tyre zgjodhėn bregun e tė tjerėt
detin. Erdhėn me anije kozmike tė ngjashme me topat e zjarrtė, dhe nė Tokė
mbetėn deri sa paraardhėsve tonė iu dhuruan shumė njohuri dhe iu zbuluan
shumė fshehtėsi... "-kėto janė fjalėt e paleontologut dhe arkeologut tė
njohur meksikan ,Montezit, i cili ėshtė njėri prej shkencėtarėve tė rrallė
qė besojnė se planeta jonė ka qenė nikoqire e mysafirėve nga gjithėsia.
Montezi, teorinė e vet tė guximshme me vite tė
tėra ėshtė duke u munduar ta argumentojė. Argumente tė pathyeshme, siē pohon
ai, ka me bollėk. Tė dy llojet e mysafirėve nga gjithėsia lanė gjurmė tė
panumėrta tė dukshme. "Vizitkartelat" e atyre qė gjetėn vendbanim nė tokė i
gjejmė gjithkund nėpėr planetin tonė, nė Lindjen e largėt, nė Afrikė, nė
brigjet e Pacifikut, nė Amerikėn Jugore dhe Veriore. Megjithatė, mė sė
shumti gjurmė ka nė vatrėn e Inkėve misteriozė, nė Amerikėn Latine.
Porta e diellit
Nė jug tė liqenit tė njohur Titikaka, nė Bolivi,
nė lartėsinė mbidetare 3893 metra, dikur ekzistoi qyteti fantastik
Tiahuanaka. Sot ėshtė qytet i vdekur i cili ofron argumente tė panumėrta se
nėn kėtė nėnqiell, para njėzet deri tridhjetė mijė vjetėve, ishte njė
kulturė jashtėzakonisht e zhvilluar. Shtrohet pyetja se kush e ndėrtoi kėtė
qytet dhe nga erdhėn?
Si duket, nė kėtė pyetje pėrgjigja mė e saktė
ėshtė vetė gėrmadha e Tiahuanakos. Ndoshta banorėt e kėsaj kulture
parahistorike ishin qeniet njerėzore tė cilat kishin nė duar vetėm nga katėr
gishta, figurat e tė cilėve janė gdhendur nė "Portėn e Diellit" tė famshėm,
e cila pos tė dhėnave kalendarike tė zakonshme, ofron edhe stinėt precize
tė vitit, barazimin e ditės dhe natės, lėvizjen e Hėnės dhe rotacionin e
Tokės. Figurat e atyre qenieve misterioze janė tė gdhendura nė shumė vende,
dhe fytyrat e tyre i mbulojnė maskat, tė cilat jashtėzakonisht i ngjajnė "skafanderėve"
kozmikė!
Amerika Latine ofron edhe argumente tė tjera qė
pėrkrahin teorinė e Montezit.
Ē'na porositė dita e parė e verės
Arkeologu i njohur peruan Daniel Ruso nė Ande
zbuloi qytetin Markuhuashi, banorėt e tė cilit ndėrtuan 12 liqene
artificiale, prej tė cilėve dy ende shfrytėzohen nga indianėt. Nė brigjet e
atyre liqeneve ngritėn shkėmbinjtė gjigantė, tė cilėt vetėm mė 22 qershor,
gjatė perėndimit tė diellit, zbulojnė fshehtėsinė e njė numėr tė madh tė
figurave tė njerėzve tė tė gjitha racave qė jetojnė nė Tokė!
Kėto figura tė pazakonshme Daniel Ruso-ja i
fotografoi, dhe kur zhvilloi filmin, mbeti i befasuar: nė vend tė figurės
sė plakut me vija tė buta dhe fisnikėrore tė fytyrės, tė cilin e fotografoi
nė bregun e liqenit, nė negativ doli fytyra e njė njeriu tė ri, pa asnjė
rrudhė nė fytyrė! Ky sekret gjer nė ditėt tona ende nuk u zbulua.
Gati tėrė Amerika Latine ofron shumė mistere.
Ēka paraqesin, pėr shembull, figurat e "njerėzve jaguarė", tė cilėt nė kokė
mbajnė helmeta ndėrsa trupin e kanė tė mbėshtjellė me rrobe, tė cilat i
mbathin vetėm astronautėt? Kush janė ndėrtimtarėt e tempullit mė enigmatik
nė botė, tė cilin nė brigjet perėndimore e zbuloi arkeologu Julio Telo?
Tempulli i kushtohet zotit-Jaguarit, dhe pėr nga vetitė e tij aq shumė
dallohet prej ndėrtesave pėr qėllime tė ngjashme sa qė hulumtuesit i
imponohet pyetja: a nuk paraqet ky tempull kopjen origjinale tė anijes
kozmike, ku sipas legjendave tė atyre trojeve, flitet se nė atė vend zbritėn
nga qielli qenie tė pazakonshme?!
Njerėzit peshq
"Ka edhe argumente tė shumta pėr teorinė time se
ndonjė civilizim tjetėr ka jetuar njė kohė tė gjatė nė fundin e detit",
pohon arkeologu Montez. Duke marrė parasysh legjendat e ndryshme tė popujve
tė cilėt jetojnė nė det, nė tė cilat flitet pėr topat e zjarrtė qė "hynin
dhe dilnin" nga sipėrfaqet e detit, Montezi ndėrtoi teorinė e vet
fantastike. Sikur ky edhe ekzobiologu amerikan Carl Sagani i jep rėndėsi tė
madhe legjendave tė popujve bregdetarė. Prej tė gjitha gojėdhėnave, tė cilat
i shėnoi gjatė hulumtimeve tė veta, mė autentike iu duk njė legjendė e
sumerėve e cila flet se dikur, nė tė kaluarėn e largėt, nė anėt rreth Gjirit
Persik, prej kohės nė kohė paraqiteshin qeniet e pazakonshme "akpalu.", tė
cilėt njerėzve iu dhuronin dituritė e veta tė pasura.
Sagani dhe Montezi konsiderojnė se "ngjarja" e
kėsaj legjende u zhvillua diku rreth mileniumit tė katėrt para erės sonė,
dhe si argument se nė atė kohė ekzistuan "njerėzit e ujit" merret fakti se,
duke iu falėnderuar qenieve "akpalu", kultura sumere befasisht u zhvillua
nga "gjendja e primitivitetit shtazarak". Kėtij pohimi i bashkėngjitet edhe
njė shkencėtar, historiani i njohur francez Rene Alo, i cili thotė se
sumerėt sė pari jetuan nė kripėroret primitive nė bregun e detit. Mė vonė,
kur ranė nė kontakt me qeniet "akpalu", tė cilėt jetonin nė fund tė Gjirit
Persik, kaluan nė thellėsi tė tokės ku sė shpejti ndėrtuan qytetet dhe
zhvilluan pėr atė kohė tė largėt kulturė fantastike.
Teza e Montezit dhe Saganit, lidhur me
ndryshimin e befasishėm tė kulturės sė sumerėve pėrafėrsisht ėshtė kjo:
qeniet qė kanė jetuar nė fundin e detit dilnin me rrobet speciale nėnujore
nė breg dhe aty ia pėrcillnin dituritė kryesore njerėzve primitivė. Pėr kėtė
shkak banorėt e asaj krahine shekuj tė tėrė mė vonė mbajtėn nė kujtesė "njerėzitpeshq"
tė cilėt i ndihmuan qė ta pasurojnė dhe ta lehtėsojnė jetėn, dhe natyrisht,
ta shpejtojnė zhvillimin e vet.
Ishulli Lenosois me banorėt e vet tė natės
Montezi me pohimet e veta shkoi edhe mė larg, ku
thotė se nė planetėn tonė edhe sot e kėsaj dite jetojnė pasardhėsit direkt
tė qenieve nga gjithėsia, tė cilėt me shekuj banonin nė fundin e detit. Edhe
pėrkundėr tė tjerėve, tė cilėt thonė se Montezi duke zhvilluar teorinė e
tij e teproi, ai vazhdon: "Ata janė fėmijėt e Hėnės, banorėt e njė ishulli
tė vogėl brazilian, tė quajtur Lenosois. Ata njerėz fshihen prej rrezeve tė
diellit dhe, praktikisht, jetojnė vetėm natėn! Dhe me tė vėrtetė, ky ishull
bėri jehonė tė madhe nė botė para dhjetė vjetėsh, edhe pse nuk u arrit tė
jepet asnjė shpjegim konkret pėr natyrėn e banorėve tė tij. Ishulli ėshtė
miniatural dhe pėr shumėēka i ngjan njė grumbulli tė rėrės, tė cilin deti e
hodhi jo larg bregut tė shtetit brazilian Maranjao. Ėshtė rreth 160 km larg
kryeqytetit tė kėtij shteti, Sao Luisit. E rrahin ujėrat e Atlantikut,
ndėrsa nė tė jetojnė rreth 300 banorė. Brazilianėt e quajnė "fėmijė tė
hėnės".
Pėrgjigjen nė pagėzimin e tyre mund ta gjejmė nė
legjendat sipas tė cilave banorėt e parė tė Lenosoisit erdhėn nga Hėna. Para
se tė fillonin tė jetonin nė tokė, jetuan sė pari nė det, por kurrė nuk
ėshtė konstatuar se pėr ē'shkak dolėn prej tij. Nėse i besohet kėsaj
legjende, mbetet fakti se "fėmijėt e hėnės" deri mė sot ende nuk i janė
pėrshtatur jetesės nė tokė. Banorėt e kėtij ishulli enigmatik as sot nuk
mund t'i durojnė rrezet e diellit. Qėndrimi i gjatė nė dritėn e diellit pėr
ta paraqet njė kob tė madh: shumė shpejt verbohen, ndėrsa vashat dhe
djelmoshat njėzetvjeēarė pėr disa muaj marrin tė gjitha vetitė e pleqve dhe
plakave prej 80 vjetėve! Lėkura iu rrudhet, muskujt dobėsohen, ndėrsa zėri
merr njė ton tė dridhur tė plakut. Pas kėsaj vdesin shumė shpejt! Dihet se
pėr shkak tė kushteve klimatike nė Amerikėn Latine jetojnė njerėzit me
lėkurė tė errėt. Tė bardhėt tė vetmit erdhėn nga Evropa. Mirėpo, banorėt e
Lenosoisit nuk i ngjajnė asnjėrės nga racat e njerėzve. Ata e kanė lėkurėn e
bardhė si tė qumėshtit, dhe tė gjithė kanė, deri te i fundit, flokė tė
bardha!
Kjo i habitė edhe shkencėtarėt tė cilėt nuk i
besojnė legjendave dhe gojėdhėnave tė atij fisi enigmatik. Shumica e
banorėve tė Lenosoisit lėngojnė nga njė sėmundje e panjohur, sėmundje e cila
nė indet e lėkurės sė tyre nxitet nga rrezet e diellit. Banorėt e ishujve
fqinjė tregojnė gjėra tė ndryshme, tė cilat flasin pėr "banorėt e
rrezikshėm" tė Lenosoisit dhe pėr atė shkak ishullin e kalojnė tėrthorazi me
milje pėrreth. Te djelmoshat tė cilėt dalin nė diell lėkura sė pari iu
rrudhet nėn mjekėrr, rreth bėrrylave dhe gjunjėve. Dukja e tyre sė shpejti
bėhet e mplakur, ndėrsa shikimi shumė shpejt fillon t'iu humbė. Pėr kėtė
shkak ata kurrė nuk dalin gjatė ditės jashtė shtėpive tė tyre tė thjeshta.
Atė kohė ata e shfrytėzojnė pėr fjetje nė thasė tė veēantė apo mbulesa tė
veēanta pėr kokė, kėshtu qė asnjė rreze dielli nuk depėrton deri te sytė e
tyre tė ndjeshėm. Pėr kėtė jetojnė vetėm natėn. Atėherė dalin prej kasolleve
tė tyre tė errėta, shkojnė nė punė dhe lahen.
Kohėve tė fundit pėr fėmijėt e hėnės u
interesuan edhe ekspertėt mjekėsorė. Njė grup i mjekėve-specialistė
brazilianė vizitoi ishullin dhe bėri analizat e banorėve. Ėshtė pritur qė
mjekėt e fakultetit tė mjekėsisė tė shtetit brazilian PARA t'i kryejnė
hulumtimet dhe t'i shpallin rezultatet, por pėr natyrėn e tyre nuk mundėn tė
pėrgjigjen as specialistėt mė eminentė tė Brazilit. Mbetet vetėm shpresa se
mjekėsia, megjithatė, do tė dijė diē mė shumė pėr natyrėn, po ashtu edhe pėr
shėrimin e banorėve tė Lenosoisit. Deri sa tė dihet diē mė shumė pėr banorėt
e ishullit, mbetet teoria e Montezit se paraardhėsit e Lenosoisit, dikur tė
ardhur nga kozmosi, jetuan sė pari nė fundin e detit.
|