Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Bajram KOSUMI

FISHTA DHE LETËRSIA SHQIPTARE E TRADITËS

Librin e autorit Bajram Kosumi, " Fishta dhe letërsia shqiptare e traditës", u ofrohet të interesuarve për shkarkim falas në sektorin

„Literaturë“

dhe në

www.librariaelektronike.com

H Y R J E

Vepra letrare e Gjergj Fishtës ende nuk është shqyrtuar shterueshëm nga kritikët letrarë dhe nga historianët e letërsisë. Ka një mbushullim shqyrtimesh kritike të shkurtra në vitet 30-40 të shekullit XX, shumica e këtyre shkrimeve me vlerësime sipërfaqësore apo të bëra me rastin e vdekjes së poetit. Po edhe aty ka disa shqyrtime thelbësisht përcaktuese. Ka pastaj një histori të keqe të refuzimit politik të veprës së Fishtës e deri në ndalimin e plotë të saj, për t’u rizbuluar kjo vepër në vitet 90 të shekullit XX, për të vazhduar kritika letrare përsëri me bujshmërinë e cilësimeve madhore. Vetëm këto vitet e fundit ka filluar një shqyrtim më përmbajtësor dhe më detajizues i kësaj vepre.

Ende pa ndodhë ky shqyrtim, kritikët dhe lexuesit e veprës së Fishtës, duke parë vlerën e lartë të saj, kanë shtruar çështjen e vendit të Fishtës në historinë e letërsisë shqipe. Nga ana tjetër, vepra e Fishtës është e veçantë nga tradita letrare shqiptare, që në leximin e parë, së paku për tri qasje kryesore. Së pari, Fishta ka shkruar epin kombëtar shqiptar në frymën e romantizmit, atëherë kur romantizmi ishte çështje e historisë së letërsisë dhe atëherë kur shkrimi i epit, si formë letrare, konsiderohej po ashtu si punë e së kaluarës. Epi kombëtar shqiptar Lahuta e Malcis e Fishtës, është epi i fundit i një letërsie evropiane. Së dyti, vepra e Fishtës, në përgjithësi, ka një marrëdhënie të ngushtëme letërsinë popullore, aq sa në historinë e letërsisë shqipe është shtruar natyrshëm pyetja se a është Fishta poet origjinal apo poet-këngëtar popullor i eposit historik? Në të njëjtën kohë, vepra e Fishtës, në çështje të metodës letrare, dallon thelbësisht nga letërsia e kohës së tij, aq shumë saqë këto dallime nuk mund të klasifkohen si çështje të stilit personal. Duke qenë e dallueshme nga letërsia tjetër, duke qenë e lidhur pothuajse organikisht me traditën popullore, duke qenë pothuajse e papritur si formë letrare, vepra letrare e Fishtës është përjetuar dhe ende vazhdon të përjetohet si një paradoks letrar në letërsinë shqipe.

Kjo veçanti e veprës së Fishtës, e cila mund të quhet edhe paradoks letrar, imponon një shqyrtim thelbësor të marrëdhënieve të kësaj vepre me traditën letrare shqiptare. Këtu ka lind ideja për temën e shqyrtimit tonë Fishta dhe letërsia shqiptare e traditës. Kur jemi përcaktuar për këtë temë kemi pasur parasysh një qëllim: shqyrtimin dhe zbulimin e lidhjeve, të ngjashmërive dhe të dallimeve, të veprës së Fishtës me gjithë traditën letrare shqiptare. Zbulimi i këtyre ngjashmërive dhe dallimeve, të cilat krijojnë veçantinë e kësaj vepre, paradoksin letrar me emrin Fishtë, do të na jepte Fishtën në dritën e vërtetë, jo vetëm nga prizmi i një lexuesi, por edhe nga prizmi i historisë së letërsisë shqiptare.

Po kështu, kur jemi përcaktuar për këtë temë kemi parandier presionin e gjerësisë së temës në shqyrtim. Në historinë e letërsisë shqipe janë shkruar monograf të gjera për një poet, monograf për një peri- udhë letrare apo për një formë letrare, janë shkruar edhe histori për gjithë letërsinë shqipe, po nuk ka një studim të gjerë për marrëdhënien e një poeti të madh me krejt traditën letrare shqiptare. Si mund të konsiderohet e shkruar një histori e letërsisë shqipe nëse paraprakisht nuk ka studime krahasimtare brenda trungut letrar shqiptar? Kjo gjerësi e temës ka kushtëzuar edhe mënyrën e qasjes ndaj saj, e që është pjesë e metodologjisë studimore. Ka pasur dy rrugë: një, shqyrtimi veç e veç i elementeve e parimeve të letërsisë së Fishtës, duke e krahasuar secilën prej tyre me gjithë traditën letrare shqiptare dhe dy, krahasimi i të gjitha elementeve e parimeve të letërsisë së Fishtës me çdo periudhë letrare të letërsisë shqipe, veç e veç. Metoda e parë do t’i jepte parësinë veprës së Fishtës, por do të ishte e njëanshme, sepse krahason vetëm ato elemente e parime që janë prezente në veprën e tij, por jo edhe ato që mungojnë te ai dhe janë prezente te autorë të tjerë. Në fund, qasja e parë do të rezultonte me një studim interesant dhe të pëlqyeshëm edhe për lexuesin.

Metoda e dytë duket e afërt me studimet tradicionale shqiptare të letërsisë, aq sa mund të quhet edhe klasiciste, krijon situata të përsëritjeve nga kapitulli në kapitull, mirëpo, kjo metodë rezulton me një studim të saktë, më të plotë e më të përimtuar, më akademik dhe si rrjedhim, të mërzitshëm për lexuesin e zakonshëm të letërsisë, por me shumë interes për shkencën e letërsisë. Ne jemi përcaktuar për qasjen e dytë, duke rrezikuar nga pak tërësinë dhe unitetin e shqyrtimit në favor të studimit shterues të çdo detaji që e njëjtëson apo e dallon veprën e Fishtës nga tradita letrare shqiptare...