Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Përgatiti dhe shqipëroi: Valdet FETAHU

FRIKA RACIONALE DHE IRACIONALE TEK FËMIJËT    (pjesa e dytë)

       Në të vërtetë, duhet pranuar se edukimi i arsyeshëm nënkupton inkuadrimin e dashurisë dhe frikës. Fëmijët, në rend të parë, duhet të duhen dhe të mbrohen, por ata gjithashtu duhet të mësohen të kenë frikë nga veprimet asociale nëse dëshirojmë të bëhen persona mirë të adaptuar. Frika nga moslejimi prindëror (qortimi) dhe dënimi është supozimi i parë dhe i domosdoshëm për adaptim social. Por, persekutimi fizik duhet dhe mundet të mos aplikohet.

            Disa prindër thjesht nuk dëshirojnë apo “nuk kanë kohë” (shkaku i garës për t’u pasuruar, prestigjit dhe respektit në shoqëri) të flasin dhe të shoqërohen me fëmijët e tyre, kështu kontakti i tyre krijohet vetëm atëherë kur duhet të persekutohen fëmijët. Prindërit e këtillë nuk e kuptojnë se fëmijës në rend të parë duhet t’i ofrohet ngrohtësia, dashuria dhe butësia për ta përjetuar shtëpinë e vet si “fole të ngrohtë” për të cilën kujdesen prindërit e mirë. Në këtë rast, persekutimet eventuale, të cilat kurrsesi nuk guxojnë të jenë fizike, duken ndryshe edhe fëmija do t’i kuptoj si shprehje të brengës së prindërit për të mirën e tij, respektivisht si ndihmë për superegon (ndërgjegjen) e tij akoma të dobët që më suksesshëm të ballafaqohet me instinktet e pasocializuara.

            Ata të cilët i keqtrajtojnë fëmijët zakonisht vonë zbulohen, sepse keqtrajtimi, siç e thamë, më së shpeshti ngjanë në sferën intime të jetës familjare, pa dëshmitar, por edhe për shkak se mjedisi (para se gjithash fqinjët) “mbyllin” sytë kur për çdo ditë dëgjojnë ulërimën dhe vajtimin e fëmijës së fqiut. Gjithashtu i mbyllin sytë kur takohen po me atë fëmijë i cili i tëri është i mavijosur, pjesërisht i vraguar, madje edhe me flokë të shkulura apo djegie. Ata heshtin, në vend se menjëherë rastin t’ia paraqesin organeve kompetente, për t’u mbrojtur dhe ruajtur një jetë e re.  Me paraqitjen e rasteve të keqtrajtimit të fëmijëve bëjmë me të vërtetë një gjest shumë human, respektivisht më nuk jemi dëshmitar pasiv të dhunës. Nga organet kompetente mund të kërkojmë që identiteti ynë të mos regjistrohet në fletëparaqitje. Edhe mjekët patjetër duhet t’i paraqesin rastet e keqtrajtimit të fëmijëve tek organet kompetente, pasi që në të shumtën e rasteve prindërit janë ata të cilët i dërgojnë për shërim fëmijët e keqtrajtuar, edhe pse mundohen ta gënjejnë mjekun me pohimin se fëmija iu është lënduar në kacafytje me fëmijët e tjerë apo ka ra nga shkallët etj.

            Dominon mendimi se prindërit të cilët janë të prirur me veprime sadiste ndaj fëmijëve të tyre duhet patjetër t’i nënshtrohen tretmanit psikiatrik me qëllim të korrigjimit të personalitetit të tyre, sepse me dënime administrative nuk mund të arrihet ndonjë rezultat. Këtu mund të ndihmojë shumë shërbimi social, duke iu ndihmuar familjeve të tilla t’i zgjedhin kushtet dhe situatat e tyre të vështira sociale.

            Shumë fëmijë shkaku i keqtrajtimeve e braktisin shtëpinë. Nëse fëmija kthehet në shtëpi, prindërit nuk duhet ta persekutojnë për braktisje. Kërcënimet, qortimet apo thumbimet duhet me çdo kusht mënjanuar, sepse të gjitha këto mund ta nxisin fëmijën që përsëri ta braktisë shtëpinë. Prindërit duhet t’i shohin të gjitha ato gabime të cilat i kanë bërë në edukimin e fëmijës dhe të përpiqen ta gjejnë formulën e re për jetë të përbashkët. Në të vërtetë, nëse në shtëpi vazhdohet me të vjetrën atëherë mund të parashihet braktisja e serishme. Respektimi i personalitetit të fëmijës dhe marrëdhëniet e harmonizuara në familje janë parandalimi më i mirë që fëmija mos ta braktisë shtëpinë.

            Në të vërtetë, duhet pranuar se edukimi i arsyeshëm nënkupton inkuadrimin e dashurisë dhe frikës. Fëmijët, në rend të parë, duhet të duhen dhe të mbrohen, por ata gjithashtu duhet të mësohen të kenë frikë nga veprimet asociale nëse dëshirojmë të bëhen persona mirë të adaptuar. Frika nga moslejimi prindëror (qortimi) dhe dënimi është supozimi i parë dhe i domosdoshëm për adaptim social. Por, persekutimi fizik duhet dhe mundet të mos aplikohet.

            Nëse fëmija patjetër duhet të persekutohet(por kurrsesi fizikisht), atëherë prindërit duhet t’i njohin këto fakte:

·        Persekutimi në të shumtën e rasteve i lufton simptomat, derisa shkaktarët e vërtetë të sjelljes së padëshiruar mbesin të paprekur.

·        Ai i cili e shqipton dënimin duhet të ketë forcë ta çoj deri në fund (përjashtime ka nëse shihet se dënimi ka qenë jo adekuat, e kjo fëmijës duhet t’i tregohet).

·        Për kundërvajtje serioze (gënjeshtër, vjedhje dhe ikja nga shkolla) persekutimet nuk janë mënyra të përshtatshme edukative, sepse shkaktarët e këtyre kundërvajtjeve janë të thellë.

·        Persekutimi arrin rezultate vetëm nëse marrëdhënia prind-fëmijë është e mirë. Sa ma e mirë që është kjo marrëdhënie, po aq efekti i dënimit është më i madh. Nëse kjo marrëdhënie është e keqe, atëherë persekutimi nuk ka efekt apo madje mund të ketë kundër-efekt nga ajo që dëshirohet të arrihet. Nëse kjo marrëdhënie është e shkëlqyer, atëherë shpesh bie nevoja për persekutimin e fëmijës. Fëmija i cili është i dashur, i do prindërit e tij dhe nuk dëshiron ta humbë këtë dashuri, kështu që do t’i respektojë ndalesat dhe kërkesat e tyre, natyrisht nëse prindërit janë të denjë dhe ambicioz. Kështu fëmija i dashur, nëse prindërit janë të denjë dhe ambicioz në kërkesat e tyre, do t’i nënshtrohet kërkesave të prindit, për t’iu shmangur ndjenjës së papëlqyeshme të fajësisë. Nëse prindërit janë të padinjitetshëm, fëmijët do t’i shikojnë si njerëz të dobët të cilët së shpejti do të shihen nga të gjithë.

            Shumë prindër as nuk janë të vetëdijshëm se marrëdhëniet me fëmijët nuk iu janë të mira, respektivisht shumica e prindërve janë të prirur që këtë raport ta shikojnë në këndin e dritës së larmishme, edhe pse kjo në realitet nuk është ashtu. Kur na lajkaton, apo na miklohen, qajnë kur i braktisim dhe ngjashëm., nuk është kurrfarë dëshmie se marrëdhënia jone me ta është e mirë. Marrëdhënia e çrregulluar prind-fëmijë manifestohet në shumë mënyra: si xhelozi ndaj motrës apo vëllait, si sjellje provokuese ndaj prindërve për ta tërhequr vëmendjen e tyre (nëse ndihet i anashkaluar). Ky është rast i veçantë kur prindërit e anashkalojnë fëmijën për shkak të preokupimit me problemet e tjera (probleme në punë, ndërtimin e shtëpisë etj.), kështu që jetojnë në stres dhe nervozë dhe si rrjedhojë e kësaj, kontakti  me fëmijët përmblidhet vetëm në mallkime, persekutime dhe ndalesa të shprehura, ndërsa lavdërimet i harrojnë krejt. Në këso raste fëmijët bëhen të padëgjueshëm dhe ziliqar, sepse dëshirojnë që krejt të jetë mirë dhe në harmoni si më parë.

            Nëse dënimet nuk kanë më kurrfarë efekti, atëherë ekziston dyshimi i arsyeshëm se marrëdhënia prind-fëmijë më nuk është e mirë apo edhe se dënimet janë të pakuptimta. Në familjet ku persekutimi është bërë praktikë e përditshme prindërit duhet të mendohen mirë në vend të persekutimit të mëtutjeshëm të kërkojnë shkaktarët e sjelljes së padëshiruar të fëmijës. Fëmijët duhet t’i dëgjojnë prindërit e tyre jo nga frika por nga dashuria që kanë për ta dhe se për atë se pranë tyre ndihen mirë, dhe se të jenë të vetëdijshëm se me mos dëgjim ky raport me prindërit mund të prishet.

            Duhet të ceket prapë se në të shumtën e familjeve nuk shkohet gjithmonë pa sanksione, që nuk do të thotë se aty nuk është diçka në rregull. Fëmijët janë prapë fëmijë: çapkën, të gjallëruar, ende nuk mund ta frenojnë veten si personat e rritur. Por, edhe përkundër krejt kësaj është shumë ma mirë që në edukimin e fëmijës të anohet kah lavdërimet, e jo kah persekutimet, respektivisht, sjelljen e dëshiruar duhet shpërblyer me lëvdata dhe përkrahje, e sjelljen e padëshiruar, siç e thekson psikologu austriak Lote Schenk-Danziger, duhet butësisht të qortohet, lehtë të dënohet apo injorohet. Kjo posaçërisht vlen për moshën deri në 3vjeçe. Kur fëmija ka sjellje të mira apo arrin ndonjë sukses, duhet menjëherë të stimulohet me buzëqeshje dhe ledhatim të lehtë. Nëse qortohet për sjellje joadekuate, qortimi duhet me qenë i shkurtër dhe konkret. Nëse ndonjëherë duhet të përdoret persekutimi atëherë ai duhet të jetë i arsyeshme (kurrsesi fizike) dhe shembull për gabimin të cilën fëmija e ka bërë. Përndryshe, dënimin gjithmonë duhet kombinuar me shtytje dhe dëshmimin e formave të shëndosha të sjelljes. Për shembull, nëse fëmija është dehur në qytet, mandej pas çdehjes (nëse këtë e kemi arrit me persekutim) duhet të kurajohet që gjatë daljes në qytet t’i vizitojë ekspozitat, ligjërimet, teatrot etj., dhe për këtë të lavdërohet, kështu që në vend të sjelljeve joadekuate (dehjes) të ndërtoj një repertor të ri të formave të shëndosha të sjelljes të cekura më lart.

            Persekutimi kurrë nuk vërsulet të merr formën e shkurtimit të dashurisë apo mohimit të fëmijës. Përndryshe, dënimi do të jetë efikas vetëm atëherë kur fëmija e kupton si të arsyeshme, si shprehje e brengosjes së prindit për të (edhe përmes dënimit duhet të kalojë rryma e dashurisë së prindit për fëmijën), respektivisht se nuk është kurrfarë akti i armiqësisë apo arrogancës së prindit.

            Prindërit do të duhej që në procesin e edukimit të fëmijëve të përdorin më shumë iniciativa pozitive (përkrahjet, shembujt personal, shpërblimet) si mjete shumë më efikase të socializimit sesa persekutimi, sepse sjellja e dëshiruar më shpejtë dhe më lehtë fitohet, efikasiteti është më afatgjatë dhe për dallim nga persekutimi arrihen forma të reja të sjelljes. Përpos kësaj, mjetet shtytëse pozitive kanë efekt pozitiv në zhvillimin e personalitetit. Gjatë edukimit të fëmijëve të vet prindërit duhet të jenë shumë të durueshëm, të denjë dhe të qetë. Fëmijët duhet gradualisht të bihen në gjendje ta ndjejnë lidhjen shkak-pasojë. Gjatë kësaj, fëmijës më mirë është t’i tregohet se çfarë pasoja do të ketë sjellja e tij, sesa t’i lejohet të bëj gabime e mandej për këtë të persekutohet. Thënë të drejtën, tek pas moshës tre vjeçe aftësia për t’u sjell arsyeshëm dhe me vullnet, respektivisht bëhen të kuptueshëm për argumente dhe me to mund të sillen.

            Disa nëna shumë gabojnë kur fëmijës së tyre të vogël ia pohojnë këtë porosi: “Prit derisa të vij babai yt në shtëpi, ai do të tregojë se çka është dajaku!” Nëse fëmija e nervozon nënën e vet, atëherë ajo nuk guxon t’i kërcënohet në këtë mënyrë, se me këtë e tregon pafuqinë e saj, si dhe atë se ekziston dikush më i pushtetshëm se ajo, kështu që fëmija edhe në të ardhmen nuk do ta respektojë mjaftueshëm. Në familjen moderne ndarja e punëve është domosdoshmëri dhe e arsyeshme, por nuk duhet të jetë në atë mënyrë që të duket se nëna ledhaton e baba persekuton. Me një porosi të këtillë nëna e prishë marrëdhënien baba-fëmijë. Në vend të afërsisë dhe simpatisë në mes babait dhe fëmijës, nëna me këtë kontribuon në largimin e tyre të ndërsjellë. Në vend të porosisë së tillë, më mirë kishte me qenë që nëna ta paralajmëroj ardhjen e babës nga puna si moment të lumtur, edhe për fëmijën edhe për të, respektivisht kishte me qenë shumë më mirë nëse thotë: “Babai yt mezi pret për ta përfunduar orarin e punës dhe me ardhur në shtëpi, për të luajtur me ty dhe të bisedojë.”

            Edukimi i fëmijës nën moshën tre vjeçe me dënime mund të jetë shumë e rrezikshme. Ai ende nuk udhëhiqet me arsye dhe vullnet: ai e ka të vështirë që vetëdijshëm të largohet nga diçka që e joshë. Nëse zëri i brendshëm i thotë : “Ndrydhe butonin e kuq!” apo ngjashëm, ai atëherë me përqindje të madhe duhet ta përcjellë atë thirrje, pasi që ai tjetri, i ashtu quajturi, zëri i ndërgjegjes ende nuk ekziston. Kurrfarë apeli dhe këshilla atëherë nuk ekzistojnë, e persekutimet, gjithashtu, nuk çojnë deri tek efektet e dëshiruara. Më së mirë çka atëherë mund të bëj prindi është ta lavdërojë sjelljen e dëshiruar dhe ta injorojë të padëshiruarën (me përjashtim të rasteve kur fëmija bën ndonjë veprim e cila mund të jetë e rrezikshme për të apo për rrethin, atëherë prindërit duhet me nxitim të intervenojnë).

            Në vitin e parë të jetës, dhe në gjysmëvjetorin e parë të vitit të dytë më së shpeshti marrëdhënia prind-fëmijë është e mirë. Fëmija nuk i duron frustrimet, e në veçanti persekutimet fizike të cilat mund ta bëjnë të ndihet i pasigurt dhe të nxisin tek ai dyshimin se prindërit nuk e donë dhe nuk e dëshirojnë. Në gjysmëvjetorin e dytë të vitit të dytë të jetës fëmija hynë në të ashtuquajturën fazën e zilisë e cila zgjatë deri në moshën tre vjeçe, gjatë të cilës fëmija shpesh refuzon t’i nënshtrohet kërkesave të prindit, respektivisht nuk i përfillë. Persekutimet tek fëmijët nën moshën tre vjeçe kanë pak gjasa të kenë efekt. Posa fëmija duhet të persekutohet, ai fillon të ulërijë, të hedhet në dysheme apo t’i injorojë kërkesat e prindërve. Me qindra nëna atëherë janë të pafuqishme. Fëmijët i konsiderojnë prindërit e tyre si persona shumë të fuqishëm, të cilët vetëm nga zemërgjerësia, mendojnë fëmijët, nuk e manifestojnë forcën e tyre mbi ta. Për këtë arsye, prindërit nuk kanë nevojë ta manifestojnë forcën fizike ndaj tyre, sepse nëse e bëjnë këtë e humbin tek fëmijët kurorën e autoritetit të fortë, posaçërisht nëse gjatë kësaj e manifestojnë dëshpërimin. Në situata të tilla mund të gjenden prindërit, këtë më së miri mund ta shohim në shembullin e instalimit të ndalesave fëmijës kureshtar.

            Fëmija i vogël është shumë kureshtar për të gjitha që gjenden dhe ndodhin për rreth tij. Ai do t’i prekë dhe t’i kapë të gjitha që janë rreth tij dhe kënaqet në “eksperimentimin”me mjetet që i bijën në dorë, gjatë të cilës mund të lëndohet (për shembull, nëse e ka thikën në dorë, apo, nëse luan me enën në të cilën gjendet uji i nxehtë, apo, edhe mund ta shkatërroj ndonjë gjë të çmueshme).

            Vazhdon...