|
Që nga Antikiteti, njeriu është përpjekur të gjeje një lidhje
mes cikleve hënore dhe ritmeve natyrale: nga rritja e bimëve, te sjellja e
njerëzve dhe kafshëve. Sot, bindjet e vjetra po analizohen nga shkenca.
A ka lidhje mes ciklit hënor dhe menstrual?
Cikli menstrual, që zgjat mesatarisht 28 ditë, është shumë i
ngjashëm me atë hënor 29,5 ditë. Ky cikël ishte mjaft i njohur në antikitet.
Në fakt, filozofi grek, Aristoteli, theksonte se menstruacionet shfaqeshin
me uljen e hënës, ndërsa “Maya”-t (dhe shumë kultura të tjera), me hënën e
re. Në Oqeani ka komunitete që besojnë ende sot se vetë Hëna ka
menstruacione gjatë hënës se re. Në fakt, nuk ka dëshmi shkencore që i
konfirmojnë këto bindje. Ndërkaq, studimet e pakta tregojnë se kanë gjetur
një lidhje mes ciklit hënor dhe menstrual, pavarësisht rezultateve
kontradiktore.
A ndikon hëna në ritmet jetësore të qenieve njerëzore?
Po, dhe e bën përmes gravitetit të saj (që shkakton baticat) dhe
dritës që lëshon. Baticat janë ngritje dhe ulje të nivelit të deteve që
përsëritën çdo 12 ore e 25 minuta. Gaforret e llojit “Carcinus” ose “Uca”,
që përkatësisht jetojnë në Mesdhe dhe tropik, ndjekin këtë cikël si për
depozitimin e vezëve, ashtu edhe proceset e tjera. Ritme të ngjashme ndiqen
edhe nga shumë moluske dhe butake që jetojnë në afërsi të brigjeve. Ndërsa
koralet e llojit “Acropora” kanë një cikël mujor që lidhet me shkëlqimin e
hënës: fale një gjeni specifik (Cry2), lëshimi i vezëve dhe spermës për
riprodhim ndodh në korrespodence me hënën e plotë. Për më tepër, hëna e
plotë pengon gjahun (minjtë dhe lepujt), sepse i bën më të dukshëm, ndërkohë
që privilegjon grabitqaret. Rezultatet janë nga më të ndryshmet: për
shembull, luanët e detit të Galapagosit, në netët e ndriçuara nga hëna
notojnë më pak, por zhytën më në thellësi për të ndjekur gjahun që përpiqet
të fshihet.
A ndikon hëna në meteorologji?
Është e vështirë ta thuash një gjë të tillë. Natyrisht që hëna
ndikon mbi klimën, duke qenë se në zonat polare temperatura është më e lartë
se 0,55ºC kur hëna është e plotë, siç tregojnë edhe vëzhgimet diellore.
Efektet e mundshme mbi motin janë më të vështira për t’u përcaktuar.
Megjithatë, në disa raste duket se ka një ndikim të vogël.
Foto:
www.layoutsparks.com
Një savane përreth hënës paralajmëron stuhi?
Këtë e thonë marinarët dhe është e vërtetë në disa rrethana, pra
kur drita e shpërndarë nga kristalet e akullit lart në atmosfere, shkaktohet
nga re stuhish që po vijnë.
Ujqërit ulërijnë më shumë kur hëna është e plotë?
Ritmet e kafshëve të natës natyrisht që varen nga fazat hënore,
por nuk është e vërtetë që ujqërit ulërijnë më shumë gjatë netëve kur hëna
është e plotë. Në fakt e bëjnë më shumë, pavarësisht se si është hëna, në të
gdhire dhe gjatë perëndimit të diellit, pra para dhe pas gjuetisë.
Mbushja e shisheve më verë duhet bërë kur hëna është e
paplotë?
Këtë e theksojnë njerëzit që merren me këtë punë, por nuk
ekziston asnjë prove shkencore që e vërteton këtë. Megjithatë, në çdo rast
nuk duhet harruar se sot metodat për prodhimin e verës ndryshojnë shumë nga
ato të vjetrat dhe nuk janë më të lidhura me periodicitetin hënor. Kështu,
nëse kjo thënie e vjetër vlente në të kaluarën, sot nuk ka kuptim që të
jetë.
A ndikon hëna në rritjen e bimëve? Po në vjeljen e tyre?
Sigurisht. Përmes dritës se saj, Hëna ndikon në ritmet jetësore
të bimëve, por është e vështirë të thuash se në ç'mënyrë. Gjithsesi, që nga
fillimi i historisë, fermerët kanë zhvilluar një sërë parimesh për ta bere
më efikase bujqësinë, duke i sinkronizuar aktivitetet e ndryshme me fazat
hënore. Në këtë mënyre kanë lindur edhe “kalendarët bujqësore”, që lidhen me
disa pika të veçanta: kur hëna është duke u mbushur, lehtëson rritjen e
bimëve, ndërsa kur hëna është e paplotë, e pengon. Në fakt, asgjë nga ajo që
u tha më lart nuk konfirmohet nga studimet shkencore, që të paktën deri tani
nuk kanë hedhur dritë mbi këto bindje, pavarësisht faktit se njerëzit
vazhdojnë të besojnë.
A mund të ndikoje hëna në sjelljet e njerëzve?
Në fakt, kjo gjë nuk mund të përjashtohet, madje shumë persona
mendojnë se është kështu. Përgjegjësi kryesor i këtij ndikimi, nëse vërtet
ekziston, është melatonina, hormoni që rregullon ciklin e gjumit dhe të
zgjimit. Janë vëzhguar me kujdes variacione të ciklit të melatoninës në
lidhje me fazat hënore, por janë variacione të vogla dhe nuk është e qartë
nëse shkaktohen nga ndriçimi hënor, apo nga një “ore” biologjike që ka
evoluar me racën njerëzore dhe se do të vazhdoje të funksionoje edhe pa
hënën.
Çfarë është efekti “Transilvani” dhe a ekziston vërtet?
Është një nga bindjet më të përhapura mbi hënën: fakti që hëna e
plotë favorizon rritjen e agresivitetit mes njerëzve dhe realizimin e një
numri të madh aksidentesh e katastrofash. Fenomeni e ka marrë emrin nga
fakti se, në kinema dhe letërsi, konti Drakula në Transilvani ishte më aktiv
gjatë netëve kur hëna ishte e plotë. Në të vërtete, në të kaluarën shumë
njerëz mendonin se Hëna mund të ndikonte mbi gjendjen psikike të tyre, aq sa
në shekullin XIX në Angli prania e hënës së plotë gjatë një vrasjeje
konsiderohej si lehtësi në proceset gjyqësore. Studimet shkencore lidhur me
këtë fakt nuk e kanë konfirmuar ekzistencën e këtij fenomeni. Ndoshta sepse,
siç theksonte një psikolog amerikan, efekti Transilvani ekzistonte vetëm në
të kaluarën, kur nuk kishte ndriçim artificial dhe hëna ishte burimi i vetëm
i natës. Prania e saj mund të favorizonte pagjumësinë, që është një faktor
rreziku për kriza agresiviteti dhe epilepsie. Por sot, me shkëlqimin
artificial, kjo lidhje nuk ekziston më, dhe në fakt as studimet nuk e
konfirmojnë këtë gjë.
Me hënën e plotë rritet edhe numri i lindjeve?
Edhe në këtë rast ka pasur shumë studime, rezultatet e të cilave
kanë qenë kontradiktore. Megjithatë, studimi më i kompletuar është realizuar
në vitin 2004, në Karolinën e Veriut, të 550 lindje nga viti 1997 deri në
2001-shin dhe nuk u gjet ndonjë lidhje mes fazave hënore dhe lindjeve.
|
