Kohėt rreth vitit 1820 dukej sikur ishin kohėt
mė tė mira pėr marrėdhėniet speciale mes urdhrit vėllazėror tė masonerisė
dhe kombit tė ri amerikan. Nuk ishte vetėm, sepse shumė anėtarė tė shquar tė
brezit themelues si George Washington, Benjamin Franklin dhe 13 prej 39
nėnshkruesve tė Kushtetutės, kishin qenė anėtarė, ishte dhe pėr faktin se
republika qė po rritej me shpejtėsi dhe shoqėria vėllazėrore kishin shumė
ideale tė pėrbashkėta. Vlerat republikane amerikane dukeshin si vlera
masonike: vlerėsimi i lartė pėr tė mėsuarin dhe progresin, dhe pėr atė qė
mund tė quhet njė fetari e gjerė dhe tolerante. Steven Bullock, historian nė
Institutin Politeknik tė Uorcesterit dhe studiues i vėllazėrisė malonike nė
Amerikė, shprehet se masonėt ndihmuan pėr ti dhėnė kombit tė ri njė
bėrthamė simbolike. Nuk ishte kot kompasi, katrori dhe emblema tė tjera tė
lidhura me masonėt tė gdhendura kudo, edhe nė bizhuteri, edhe nė tavolina qė
u pėrkisnin masonėve ose jo-masonėve. Gjithashtu, nuk ėshtė pa domethėnie
fakti se njė numėr i madh amerikanėsh mendonin se Vula e Madhe e SHBA
pėrmbante simbole malonike. Ishte njė lloj prirjeje ndaj vėllazėrisė qė
njerėzit ta shihnin influencėn e masonerisė dhe atje ku nuk ekzistonte.
Qė nė kohėn e Revolucionit masonėt ishin bėrė
celebruesit gjysmė-zyrtarė tė kulturės amerikane civile. Me veshjen e tyre
specifike tė pėrbėrė nga pėrparėset, masonėt origjinalė, nė fakt, ishin
gurė-masonėt. Ato e kishin zakon qė tė hidhnin nė mėnyrė rutinė gurthet e
themelit nė ndėrtesat qeveritare dhe kishat, si dhe merrnin pjesė nė parada
dhe ceremoni tė tjera publike.
Kur Lafayette, tashmė i plakur, bėri turneun e
tij nė SHBA nė vitet 1824-25 anėtarėt e zanatit (siē quhet masoneria) e
pritėn nė mėnyrė tė spikatur masonin duke e ftuar tė qėndronte nė lozhėn
lokale. Ai udhėtim shėrbeu pėr tė rritur anėtarėsimin nė masoneri, i cili
ishte rritur nga 16 mijė anėtarė nė vitin 1800, nė 80 mijė anėtarė, nė vitin
1822.
Si ndodhi atėherė qė ajo ēfarė dukej si epoka mė
e mbarė e masonerisė u kthye nė tmerr? Pėrgjigja mund tė gjendet pjesėrisht
nė reagimin publik tė ndarė nė dysh ndaj turneut tė Lafayette. Pėr shumė
qytetarė shfaqja e hapur e afeksionit vėllazėror ndaj njė fisniku tė huaj
mbante erė elitiste dhe konspiracionale. Thėnė troē, kjo ngjalli dyshimet e
njė zanati si njė urdhėr ndėrkombėtar me sekrete dhe tė njė tė shkuare
radikale revolucionare.
Ishte hera e parė qė masoneria pėrballje me njė
reagim tė tillė. Qė nga lindja e lėvizjes vėllazėrore tė organizuar nė
fillim tė shekullit tė 18-tė nė Londėr, deri nė kėtė ditė, masoneria ka qenė
objekt kurioziteti tė madh dhe dyshimesh tė herėpashershme. Me ritualet
sekrete dhe pėrfshirjen e menēurisė sė lashtė e shkencės dhe arsyes sė
Rilindjes moderne, si dhe anėtarėsimin ekskluziv, vėllazėria masonike ka
shėrbyer si ushqim pėr teoritė konspirative dhe shkrimtarėt oportunistė, tė
etur pėr tė fituar duke ekspozuar nė mėnyrė imagjinare mėnyrat sekrete dhe
ambiciet sekrete tė vėllazėrisė. Nėse sekreti i madh i masonėve, siē
thoshte Benjamin Franklin ėshtė se ato nuk kanė asnjė sekret, ato qė
sugjerojnė se ėshtė ndryshe, duke pėrfshirė kėtu edhe romancierin Dan Brown,
thjesht kėrkojnė tė krijojnė audiencė.
Historia e vėrtetė e masonėve ėshtė shumė mė
interesante se gjithė pėrrallat qė rrotullohen rreth saj. Ėshtė e vėrtetė qė
arritjet thelbėsore tė masonėve nė formimin e qytetarėve solidė, krijimin e
rrjeteve sociale dhe mbėshtetjen e kauzave filantropike, janė mė tė shquarat
pėrballė pėrpjekjeve pėr tė dėmtuar organizatėn. Se si masoneria u ngjit nė
njė pozicion aq tė lartė nė jetėn publike amerikane pėr tė humbur shumė
shpejt mantelit e respektit, ėshtė njė histori qė ka filluar nė Skoci dhe
Angli. Masonėt qė e kanė zanafillėn nė lozhat e shekullit tė 17-tė nė
Britani, kur pranoheshin zotėrinj tė pėrzgjedhur, zotoheshin pėr besnikėri
ndaj kurorės dhe ndaj zotit. Kėta anėtarė tė pranuar tėrhiqeshin nga
karakteri social i vėllazėrive, si dhe nga ritualet private tė ceremonive qė
dikur i ndihmonin artizanėt tė ruanin sekretet e zanatit. Lidhjet e
masonerisė me arkitekturėn e lashtė, gjeometrinė dhe arte tė tjera
racionale, si dhe shkencėn ia rrisnin akoma mė shumė joshjen qė
transmetonte. Teksa anėtarėt e pranuar, tė cilėt ishin mė sė shumti anėtarė
tė Shoqėrisė Mbretėrore shkencore tė Britanisė, filluan tė dominonin lozhat,
fokusi i jetės vėllazėrore u zhvendos tek konsiderata filozofike dhe
eksplorimi i lidhjeve ndėrmjet ligjeve tė zbuluara tė natyrės dhe menēurisė
sė qytetėrimeve tė lashta. Ato studionin arkitekturėn greke dhe romake pėr
tė gjetur ēelėsin e tė vėrtetave tė humbura tė qytetėrimeve tė lashta. Nė
Amerikė, masoneria u pėrqafuar dhe nga institucioni aristokrat, si dhe nga
anėtarėt e klasės komerciale qė aspironin shtresėn aristokrate. Masoneria
inkurajoi njė lėvizje sociale dhe njė elitė mė pėrfshirėse nėpėrmjet
arsimimit, kultivimit tė sjelljes dhe nderit, si dhe tolerancės pėr
diferencėn nė ēėshtjet delikate tė fesė. Nė kohėn e Revolucionit, burrat me
karakter, talent dhe ambicie, pėrdorėn masonerinė pėr tė ngjitur shkallėt
sociale. Por, pavarėsisht punėve tė mira tė vėllazėrisė, mitet e veprave tė
errėta vazhdonin ta pėrndiqnin masonerinė. Por, sfida mė e madhe e
masonerisė nuk ishte pėrdorimi nė fantazitė konspirative, por dobėsimi i
pozitės sė saj nė Amerikė, duke humbur forcėn dhe adhurimin e vėrtetė tė
anėtarėve.
Origjina legjendare
Edhe pse tė ashtuquajturat lozha tė masonėve
janė shfaqur nė shekullin e XVII-tė, nė Écosse, origjina e tyre historike
implikon edhe njė origjinė legjendare dhe simbolike mė tė lashtė. Masonėt e
parė e lidhnin simbolikisht kėtė origjinė mitike me origjinėn e vetė
masonerisė (domethėnė me origjinėn e artit tė ndėrtimit). Nė njė shekull, ku
studimet paleontologjie nuk ekzistonin akoma, ishte e natyrshme pėr ata qė
ta lidhnin origjinėn e saj me epokėn e Adamit (njeriu i parė sipas konceptit
tė kohės) ose atė tė Noes (ndėrtimi i Harkut dhe fesė sė parė) ose mė
shpesh me atė tė ndėrtimit tė tempullit tė Salomonit nga arkitekti Hiram Abi.
Nė fund tė shekullit tė XVI-tė, dorėshkrimi i Régius e vendoste nė mėnyrė
emblematike shoqėrinė e Masonėve nėn emrin e Euklidit dhe tė Pitagorėt,
baballarėt e gjeometrisė dhe nėn mbrojtjen e mbretit Athelstan tė Anglisė.
Tė tjera dorėshkrime qė lidhen me shoqėrinė e masonėve, si dorėshkrimet e
Halliwell (c. 1390), le Cooke (c. 1400), statujat e Ratisbonne (1498),
statujat e Schaė (1598), York (1370), Absolion (1668), Sloane (1700)
paraqesin aspekte tė ngjashme. Nė fund tė shekullit tė XVIII, me rizbulimin
e Egjiptit antik nga perėndimorėt, natyrshėm kėto rituale malonike e
zhvendosėn origjinėn simbolike nė epokėn e ndėrtimit tė piramidave. Nė mesin
e shekullit XIX tė romanticizmit, me rastin e rizbulimit tė trashėgimisė sė
Mesjetės, miti masonik pėrforcoi gjithaq natyrshėm referencat me ndėrtimin e
katedraleve. Pas gjithė kėtyre modifikimeve tė dukshme simbolike, ajo qė bie
nė sy ėshtė se shoqėria e ka zhvendosur gjithnjė simbolikėn e saj drejt
atyre qė sollėn progres gjatė gjithė historisė nė histori, artin e ndėrtimit
dhe vlerave qė ata shpallin.
Antimasonizmi, frikė nga misteri dhe sekreti
Antimasonizmi ka lindur e ushqyer nga frika prej
sekretit, misterit dhe shoqėrive sekrete. Ky qėndrim lidhet edhe me
kundėrshtimin e ideve progresiste dhe liberale tė dala nga shekulli i
Lymierėve, koha gjatė tė cilės shumė filozofė tė njohur janė bėrė anėtarė tė
masonerisė. Antimasonizmi konsiderohet njė doktrinė qė zhvillohet nė disa
mjedise katolike dhe tek kundėr-revolucionarėt.
Masonėt e famshėm
Mendohet qė masonėt e famshėm kanė qenė tė
shumtė dhe nė rend alfabetik nis me Aldrin (qė vuri kėmbėn nė hėnė nė 21
korrik 1969), por nė kėtė listė figurojnė edhe emra tė mėdhenj si filozofi i
madh i tė drejtės Jean-Baptiste Baudin qė ėshtė bėrė anėtar i shoqėrisė nė
1842, Pierre Brossolette. Por edhe Mozarti radhitet ndėr masonėt, pasi ėshtė
pritur nė lozhėn e bamirėsisė nė Vjenė nė 1784, dhe mendohet se edhe
Donatien Alphonse, markezi iSade (1740-1814) ka qenė mason, por ka njė debat
pėr kėtė. Por nuk ka asnjė dyshim pėr anėtarėsinė e Hugo Pratt, autor
filmash vizatimorė nė masoneri. Ndėr politikanėt figuron edhe Paul Ramadier
(1888-1961) qė nuk e ndali kurrė aktivitetin masonik. Ai ka qenė president i
parė i parlamentit tė Republikės sė gjashtė. Ne jemi trashėgimtarė tė
burrave dhe grave qė kanė pėrmirėsuar njerėzimin: Volteri, La Fayette,
Garibaldi, Auguste Blanqui, Victor Schoelcher, emir Abd El-Kader, Louise
Michel, Bakounine, Jean Zay, Félix Eboué, Pierre Brossolette dhe shumė tė
tjerė, janė disa nga anėtarėt e kėsaj shoqėrie, sipas Grand Orient.
|