Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

Vegėza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZĖRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRĖ

ZĖRI I AMERIKĖS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHĖNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Tema tė tjera 2 - Historia e vėrtetė e masonėve

http://shqipmedia.com

       HISTORIA E VĖRTETĖ E MASONĖVE

      Qė nė kohėn e Revolucionit masonėt ishin bėrė celebruesit gjysmė-zyrtarė tė kulturės amerikane civile. Me veshjen e tyre specifike tė pėrbėrė nga pėrparėset, masonėt origjinalė, nė fakt, ishin gurė-masonėt. Ato e kishin zakon qė tė hidhnin nė mėnyrė rutinė gurthet e themelit nė ndėrtesat qeveritare dhe kishat, si dhe merrnin pjesė nė parada dhe ceremoni tė tjera publike.

 

 

            Kohėt rreth vitit 1820 dukej sikur ishin kohėt mė tė mira pėr marrėdhėniet speciale mes urdhrit vėllazėror tė masonerisė dhe kombit tė ri amerikan. Nuk ishte vetėm, sepse shumė anėtarė tė shquar tė brezit themelues si George Washington, Benjamin Franklin dhe 13 prej 39 nėnshkruesve tė Kushtetutės, kishin qenė anėtarė, ishte dhe pėr faktin se republika qė po rritej me shpejtėsi dhe shoqėria vėllazėrore kishin shumė ideale tė pėrbashkėta. Vlerat republikane amerikane dukeshin si vlera masonike: vlerėsimi i lartė pėr tė mėsuarin dhe progresin, dhe pėr atė qė mund tė quhet njė fetari e gjerė dhe tolerante. Steven Bullock, historian nė Institutin Politeknik tė Uorcesterit dhe studiues i vėllazėrisė malonike nė Amerikė, shprehet se masonėt “ndihmuan pėr t’i dhėnė kombit tė ri njė bėrthamė simbolike”. Nuk ishte kot kompasi, katrori dhe emblema tė tjera tė lidhura me masonėt tė gdhendura kudo, edhe nė bizhuteri, edhe nė tavolina qė u pėrkisnin masonėve ose jo-masonėve. Gjithashtu, nuk ėshtė pa domethėnie fakti se njė numėr i madh amerikanėsh mendonin se Vula e Madhe e SHBA pėrmbante simbole malonike. Ishte njė lloj prirjeje ndaj vėllazėrisė qė njerėzit ta shihnin influencėn e masonerisė dhe atje ku nuk ekzistonte.

            Qė nė kohėn e Revolucionit masonėt ishin bėrė celebruesit gjysmė-zyrtarė tė kulturės amerikane civile. Me veshjen e tyre specifike tė pėrbėrė nga pėrparėset, masonėt origjinalė, nė fakt, ishin gurė-masonėt. Ato e kishin zakon qė tė hidhnin nė mėnyrė rutinė gurthet e themelit nė ndėrtesat qeveritare dhe kishat, si dhe merrnin pjesė nė parada dhe ceremoni tė tjera publike.

            Kur Lafayette, tashmė i plakur, bėri turneun e tij nė SHBA nė vitet 1824-25 anėtarėt e “zanatit” (siē quhet masoneria) e pritėn nė mėnyrė tė spikatur masonin duke e ftuar tė qėndronte nė lozhėn lokale. Ai udhėtim shėrbeu pėr tė rritur anėtarėsimin nė masoneri, i cili ishte rritur nga 16 mijė anėtarė nė vitin 1800, nė 80 mijė anėtarė, nė vitin 1822.

            Si ndodhi atėherė qė ajo ēfarė dukej si epoka mė e mbarė e masonerisė u kthye nė tmerr? Pėrgjigja mund tė gjendet pjesėrisht nė reagimin publik tė ndarė nė dysh ndaj turneut tė Lafayette. Pėr shumė qytetarė shfaqja e hapur e afeksionit vėllazėror ndaj njė fisniku tė huaj mbante erė elitiste dhe konspiracionale. Thėnė troē, kjo “ngjalli dyshimet e njė zanati si njė urdhėr ndėrkombėtar me sekrete dhe tė njė tė shkuare radikale revolucionare”.

            Ishte hera e parė qė masoneria pėrballje me njė reagim tė tillė. Qė nga lindja e lėvizjes vėllazėrore tė organizuar nė fillim tė shekullit tė 18-tė nė Londėr, deri nė kėtė ditė, masoneria ka qenė objekt kurioziteti tė madh dhe dyshimesh tė herėpashershme. Me ritualet sekrete dhe pėrfshirjen e menēurisė sė lashtė e shkencės dhe arsyes sė Rilindjes moderne, si dhe anėtarėsimin ekskluziv, vėllazėria masonike ka shėrbyer si ushqim pėr teoritė konspirative dhe shkrimtarėt oportunistė, tė etur pėr tė fituar duke “ekspozuar” nė mėnyrė imagjinare mėnyrat sekrete dhe ambiciet sekrete tė vėllazėrisė. Nėse “sekreti i madh” i masonėve, siē thoshte Benjamin Franklin “ėshtė se ato nuk kanė asnjė sekret”, ato qė sugjerojnė se ėshtė ndryshe, duke pėrfshirė kėtu edhe romancierin Dan Brown, thjesht kėrkojnė tė krijojnė audiencė.

 

 

            Historia e vėrtetė e masonėve ėshtė shumė mė interesante se gjithė pėrrallat qė rrotullohen rreth saj. Ėshtė e vėrtetė qė arritjet thelbėsore tė masonėve nė formimin e qytetarėve solidė, krijimin e rrjeteve sociale dhe mbėshtetjen e kauzave filantropike, janė mė tė shquarat pėrballė pėrpjekjeve pėr tė dėmtuar organizatėn. Se si masoneria u ngjit nė njė pozicion aq tė lartė nė jetėn publike amerikane pėr tė humbur shumė shpejt mantelit e respektit, ėshtė njė histori qė ka filluar nė Skoci dhe Angli. Masonėt qė e kanė zanafillėn nė lozhat e shekullit tė 17-tė nė Britani, kur pranoheshin zotėrinj tė pėrzgjedhur, zotoheshin pėr besnikėri ndaj kurorės dhe ndaj zotit. Kėta anėtarė tė “pranuar” tėrhiqeshin nga karakteri social i vėllazėrive, si dhe nga ritualet private tė ceremonive qė dikur i ndihmonin artizanėt tė ruanin sekretet e zanatit. Lidhjet e masonerisė me arkitekturėn e lashtė, gjeometrinė dhe arte tė tjera racionale, si dhe shkencėn ia rrisnin akoma mė shumė joshjen qė transmetonte. Teksa anėtarėt e pranuar, tė cilėt ishin mė sė shumti anėtarė tė Shoqėrisė Mbretėrore shkencore tė Britanisė, filluan tė dominonin lozhat, fokusi i jetės vėllazėrore u zhvendos tek konsiderata filozofike dhe eksplorimi i lidhjeve ndėrmjet ligjeve tė zbuluara tė natyrės dhe menēurisė sė qytetėrimeve tė lashta. “Ato studionin arkitekturėn greke dhe romake pėr tė gjetur ēelėsin e tė vėrtetave tė humbura tė qytetėrimeve tė lashta”. Nė Amerikė, masoneria u pėrqafuar dhe nga institucioni aristokrat, si dhe nga anėtarėt e klasės komerciale qė aspironin shtresėn aristokrate. Masoneria inkurajoi njė lėvizje sociale dhe njė elitė mė pėrfshirėse nėpėrmjet arsimimit, kultivimit tė sjelljes dhe nderit, si dhe tolerancės pėr diferencėn nė ēėshtjet delikate tė fesė. Nė kohėn e Revolucionit, burrat me karakter, talent dhe ambicie, pėrdorėn masonerinė pėr tė ngjitur shkallėt sociale. Por, pavarėsisht punėve tė mira tė vėllazėrisė, mitet e veprave tė errėta vazhdonin ta pėrndiqnin masonerinė. Por, sfida mė e madhe e masonerisė nuk ishte pėrdorimi nė fantazitė konspirative, por dobėsimi i pozitės sė saj nė Amerikė, duke humbur forcėn dhe adhurimin e vėrtetė tė anėtarėve.

 
            Origjina legjendare

 

            Edhe pse tė ashtuquajturat “lozha” tė masonėve janė shfaqur nė shekullin e XVII-tė, nė Écosse, origjina e tyre historike implikon edhe njė origjinė legjendare dhe simbolike mė tė lashtė. Masonėt e parė e lidhnin simbolikisht kėtė origjinė mitike me origjinėn e vetė masonerisė (domethėnė me origjinėn e artit tė ndėrtimit). Nė njė shekull, ku studimet paleontologjie nuk ekzistonin akoma, ishte e natyrshme pėr ata qė ta lidhnin origjinėn e saj me epokėn e Adamit (njeriu i parė sipas konceptit tė kohės) ose atė tė Noes (ndėrtimi i Harkut dhe fesė sė “parė”) ose mė shpesh me atė tė ndėrtimit tė tempullit tė Salomonit nga arkitekti Hiram Abi. Nė fund tė shekullit tė XVI-tė, dorėshkrimi i Régius e vendoste nė mėnyrė emblematike shoqėrinė e Masonėve nėn emrin e Euklidit dhe tė Pitagorėt, baballarėt e gjeometrisė dhe nėn mbrojtjen e mbretit Athelstan tė Anglisė. Tė tjera dorėshkrime qė lidhen me shoqėrinė e masonėve, si dorėshkrimet e Halliwell (c. 1390), le Cooke (c. 1400), statujat e Ratisbonne (1498), statujat e Schaė (1598), York (1370), Absolion (1668), Sloane (1700) paraqesin aspekte tė ngjashme. Nė fund tė shekullit tė XVIII, me rizbulimin e Egjiptit antik nga perėndimorėt, natyrshėm kėto rituale malonike e zhvendosėn origjinėn simbolike nė epokėn e ndėrtimit tė piramidave. Nė mesin e shekullit XIX tė romanticizmit, me rastin e rizbulimit tė trashėgimisė sė Mesjetės, miti masonik pėrforcoi gjithaq natyrshėm referencat me ndėrtimin e katedraleve. Pas gjithė kėtyre modifikimeve tė dukshme simbolike, ajo qė bie nė sy ėshtė se shoqėria e ka zhvendosur gjithnjė simbolikėn e saj drejt atyre qė sollėn progres gjatė gjithė historisė nė histori, artin e ndėrtimit dhe vlerave qė ata shpallin.


            Antimasonizmi, frikė nga misteri dhe sekreti

 

            Antimasonizmi ka lindur e ushqyer nga frika prej sekretit, misterit dhe “shoqėrive sekrete”. Ky qėndrim lidhet edhe me kundėrshtimin e ideve progresiste dhe liberale tė dala nga shekulli i Lymierėve, koha gjatė tė cilės shumė filozofė tė njohur janė bėrė anėtarė tė masonerisė. Antimasonizmi konsiderohet njė doktrinė qė zhvillohet nė disa mjedise katolike dhe tek kundėr-revolucionarėt.


            Masonėt e famshėm

 

            Mendohet qė masonėt e famshėm kanė qenė tė shumtė dhe nė rend alfabetik nis me Aldrin (qė vuri kėmbėn nė hėnė nė 21 korrik 1969), por nė kėtė listė figurojnė edhe emra tė mėdhenj si filozofi i madh i tė drejtės Jean-Baptiste Baudin qė ėshtė bėrė anėtar i shoqėrisė nė 1842, Pierre Brossolette. Por edhe Mozarti radhitet ndėr masonėt, pasi ėshtė pritur nė lozhėn e bamirėsisė nė Vjenė nė 1784, dhe mendohet se edhe Donatien Alphonse, markezi iSade (1740-1814) ka qenė mason, por ka njė debat pėr kėtė. Por nuk ka asnjė dyshim pėr anėtarėsinė e Hugo Pratt, autor filmash vizatimorė nė masoneri. Ndėr politikanėt figuron edhe Paul Ramadier (1888-1961) qė nuk e ndali kurrė aktivitetin masonik. Ai ka qenė president i parė i parlamentit tė Republikės sė gjashtė. “Ne jemi trashėgimtarė tė burrave dhe grave qė kanė pėrmirėsuar njerėzimin: Volteri, La Fayette, Garibaldi, Auguste Blanqui, Victor Schoelcher, emir Abd El-Kader, Louise Michel, Bakounine, Jean Zay, Félix Eboué, Pierre Brossolette dhe shumė tė tjerė, janė disa nga anėtarėt e kėsaj shoqėrie, sipas “Grand Orient”.