|
Poseidoni (Pujitsi i Dodonit, bujitsi i Dodonit - bujitje
ose pujitje është dukuria që i shfaqet syrit në buzët e burimit të ujit, që
vjen nga thellësia e tokës) i biri i Kronit dhe Reas, vëllai i Zeusit dhe
Hadit dhe hyji kryesor në panteonin pellazg Olimp -Dodone. Pasi rrëzuan nga
froni të atin Kronin, tre vëllezërit Zeusi, Poseidoni dhe Hadhesi ndan
pushtetin.
Poseidoni qe i dyti, me i rëndësishmi, pas Zeusit e midis
hyjnive. I takoi të ishte i gjithëpushtetshmi i deteve dhe ujërave, në të
shkuarën ky qe atributi më i qenësishëm i Kronit.
Ai shfaqet nga thellësia e tokës si burim i ujit jetëdhënës,
por që njëherazi është lënda kryesore e trupëzimit të gjithëçkaje që
ekziston në planetin tone.
Poseidoni është kuptuar si Hyji përgjegjës i lëngut të
jetës, ujit, në planet. Ai identifikohet Hyji i rrjedhjes dhe i qarkullimit
të vazhdueshëm, i qetësisë dhe i furisë marramendëse, i të paparashikueshmes
dhe i të mistershmes.
Bujar dhe mirëtor, jetëmbajtes dhe ndëshkues për këdo që se
nderoi, dhe për një çast e përbuzi. Ky është i Miri, Poseidoni, për detar,
peshkatar, buzalumas e bregadetas.
Të gjithë të lashtët e pranojnë se Poseidonin e adhuronin më
së tepërmi Ilirët dhe Epiriotët pellazg.
Simboli i tij, i qenësishëm është sfurku tredhëmbësh,
skeptri me të cilin ai mbante fortë ujin e detit pas tokës dhe kapej lehtë
pas çdo sendi, një simbol ky që haset dhe si skeptër, edhe pse në miniaturë,
që mbahej në dorën e djathtë edhe prej Faraonëve.
Nuk do shumë ta kuptosh mendësinë e të lashtëve, që mendonin
se Poseidoni e mbante të pashkëputur ujin me tokën me ndihmën e
tredhëmbëshit sepse, me sa duket, ata e kishin provuar se tredhëmbëshi qe
mjeti më efikas për të fiksuar diçka pas tokës.
Kështu, edhe ne, fare thjeshtë duam të besojmë se Poseidonit
i është atribuuar (m’veshur) misteri i pashkëpuetshmërisë të ujit nga toka,
pra është një përpjekje pararendëse për të shpjeguar të vërtetën e tërheqjes
së gravitacionit, dhe pse jo, kjo të qe mënyra më e saktë e shpjegimit të
lidhjes së ujit me tokën prej të lashtëve.
Këtu mendoj se e ka bazën dhe përfytyrimi i pandarë i
Poseidonit nga skeptri tredhëmbësh i tij.
Simboli tjetër kuptimplotë për Poseidonin është delfini
njeridashës dhe udhërrëfyes.
Delfini (që shpjegohet me bashkimin e dy foljeve te shqipes
del – hin, ashtu si shfaqet delfini vërtet ne det) është qenia më e adhuruar
e ujërave te Jonit. Kush i ka njohur nga afër këto qenie është mrekulluar
prej humanizmit dhe fisnikërisë se tyre. Sikurse tek njerëzit, delfinët e
kanë shumë të zhvilluar tiparin e komunikimit tingëllor.
Detajonasit e adhuronin ketë krijesë, dhe jo pak prej tyre
kishin provuar mirësinë e këtyre krijesave. Detajonasit jo vetëm së lashti,
por edhe sot besojnë se ata janë lajmësit e të Mirit të Jonit.
Të lashtët besonin se Poseidoni kishte selinë në Jon të
kaltërpraruarin me 145 ditë të bukura me diell, që përshndritet edhe në mot
të keq nga shkreptimat e malit të Çikës (mali i Vetëtimave). Pse ata
zgjodhën pikërisht Jonin? A e dinin vallë ata që thellësia maksimale e
deteve të të gjithë Mesdheut prej 5121 m ndodhet pikërisht në jug të detit
Jon?
Këtë të vërtetë befasuese e dinin vetëm ata, të lashtë që
ishin të lidhur ngushtësisht me detin dhe ja dinin mirë çdo të fshehtë a
mister të tij.
Detajonasit dhe Adriatikasit ia njihnin karakterin hyjit të
deteve të tyre. Ata e donin atë, si të afërmin e tyre, dhe nuk e ndanin nga
jeta e tyre, sepse i besonin dhe e nderonin Poseidonin si hyjin e jetës. Ai
përkujdesej për ta që nga kroni (Burimi) deri në det ku ai kishte selinë.
Poseidonit i faleshin në gjithë siujdhesën e Hemit (Ballkan)
nga bjeshkët e thella ku nisin rrjedhën lumenjtë e deri ne detin Jon dhe
Adriatik.
Adhurimin për Poseidonin e gjejmë në dëshmi arkeologjike për
gjatë vijës bregdetare nga grykëderdhja e lumit Drin në veri deri në
grykëderdhjen e lumit të Bardhë (Akelou të lashtë) (Aspropotamo) në jug.
Nuk është rastësi, që në këtë gjatësi kilometrike
(Iliro-Epiriote) gjenden:
Tempuj për Poseidonin: (Shkodër, Apoloni, Antigonea, Foinika, Athamania);
Mbishkrime për Poseidonin mbi rasa guri (Salari e sipërme,
Leshnjë, Kamçist, rrethi Tepelenë); qytet në Sarandë (Poseidi).
Interes paraqet dhe simboli i sakrificës për Poseidonin, që
qe një Dem i bardhë që njëherazi ka qenë edhe simbol i Epidamnit mitik, që
kish përfunduar së ndërtuari më 627 para Krishtit (Durrësi antik) dhe që për
totemë të tij mendohet ta ketë pasur kokën e këtij demi hyjnor.
Këtë fakt e bënë të besueshëm etimologjia e emrit Epi- Damn.
Çdo studiues i vëmendshëm do të dallonte dy fjalëshin Epi (Kokë, E epërmja )
dhe Damn ( Damaz ). Demi i padlirur i bardhë (që edhe sot po të haste
besohet si fatsjellës dhe ogur mire) duhet t’i jetë blatuar Poseidonit nga
qytetarët e Epidamnit.
Kjo duhet të jetë edhe arsyeja, pse nga durrsakët autokton
festohet më 22 qershor një festë pagane, që e njohin si festa e detit.
Sipas disa rrëfenjave, këta adhurues te Poseidonit,
Epidamnasit e lashtë, kishin mbret Epidamnin që kishte një vajzë te bukur të
quajtur Melisa, e cila e adhuronte detin. Poseidoni mahnitej me këtë krijesë
të bukur qe në verë lundronte në valët e Adriatikut e u dashurua pas saj.
Me të pati edhe një djalë, Dyrrahun. Ky pinjoll hyjnor do
t’i ndërronte emrin e qytetit të gjyshit të tij, nga Epidamn në Dyrrah.
(Këtë gjë na e rrëfen Apiani (shek II), i cili shkruan: “….Dyrrahu, të cilin
e konsiderojnë (vendasit) se rrjedh nga Poseidoni, që ndërtoi pranë qytetit
një liman dhe i dha emrin Dyrrah..”)
Nuk është e rastit që dhe në Egjipt, më 297 p.e.r. PTOLEMEU
II molos i kushtoi Poseidonit një shtatore mbi 6 m të lartë, një vepër arti
e SOSTRATIT të KNIDIT, që u vendos në majë të Farit të Aleksandrisë, njërës
prej 7 mrekullive të botës antike.
Pashkëputshmëria e detit me tokën ka intriguar misterin e
dëshirës së Poseidonit më Demetrën. Është fakt se jashtë ujit atij ia
rrëmbenin fuqitë retë dhe stuhitë, kështu që ai, përjetësisht do ta vuante
pamundësinë e takimeve dashurore të destinuara të mos ndodhin kurrë me
Demetrën që e adhuronte. Kaq e zjarrtë qe ndjenja për të sa në brigjet
shkëmbore të Tragjasi, ku ai dëshironte ta takonte Atë çdo ditë, në mënyrë
të mistershme, nëpërmjet të çarave, që vinin nga thellësia e detit, i
dhuronte asaj kristalet e kripës tragase.
Kjo mrekulli, që të mahnit, vazhdon edhe sot për të treguar
pafundësinë e ndjenjës se Poseidonit për Demetrën. Tragasasit e lashtë këtë
dhuratë të Poseidonit, ajo që i jep shije jetës, e shpërndanë në tërë
siujdhesën e Hemit (Ballkanit) e më pas në tërë Evropën e më gjerë.
Çelja e pranverës, shkrirja e dëborës, shirat e stinës,
bollëku i prurjeve të burimeve dhe të lumenjve, ndërrimi i ujërave të
fjetura të dimrit ndër dete, i japin mundësi mbretit të tyre Poseidonit,
vetëm ta përqafojë Demetrën me velin e ujët .
Qe krijuesi i gjallesave të nënujore, veçmas njihet si
krijues i kalit. Poseidoni goditi me sfurkun tredhëmbësh shkumën nga doli –
Skibias (Skifias) kali i parë. Nga shkuma e valëve doli kali i pare, këtej
mendohet ta ketë prejardhjen dhe emri i lumit Shkumbin (Genusi).
Në luftën e Trojës Poseidoni merr anën e trojanëve.
Zëmërohet në kulm me akejtë që kanë vënë në vështirësi Trojanët, duke
hutërruar…
E, beftë rrjedh ai nga malet
Gjurmëve të tij hyjnore
Derdhen përrenj pyjeve e maleve
Kater galope Egjeun e mbërrin
E thellë zhytet në detin e kristaltë
Te seli e motshme shkëlqimartë
Mbren me ngut kuajt patkoj bakërte
Të shpejt si era krifartët çajnë detin
Ngjesh për vete gjerdanin e artë
Në dorën e majtë tredhëmbëshin e artë mban
E mbi koçi mire vend po zë
E vrullshëm hidhet përmbi dallgë
Peshq e bisha lodrojnë gëzueshëm
Nën hijen e hyut mbi dallgë
I hareshëm deti udhën ia hap të kalojë
(Iliada 23)
Bashkë me Apolonin dhe Aiakun (Ai- akun) ndërtuan muret e
Trojës. Pelazgu qe biri i Poseidonit me Larisën.
Poseidoni qe jo vetëm ati i Auosit (Vjosës), por edhe i të
18 lumenjve të tjerë, bijtë e tij, që derdhen në detet Adriatik, Jon, Egje
dhe në Detin e Zi, nëpërmjet Danubit.
Duke nisur nga skaji jugor, në ujërat e të birit, Akelout
hyjnor (Akellos, Aspropotamos, lumi i Bardhë) Tetisi pagëzoi të birin e saj
Akil hyjnorin e më pas rrjedh Arahti (Arahtos, që të le të kuptosh që rrjedh
nga malet); Luri (Luros); Akeroni (është kë roni), Aheros afër Pargës;
Thyami (Çami, Kallamas; Bistrica (Syri i kaltër dhe shumë syresh të vegjël
që derdhen në Jon përgjatë Rivierës deri në Karaburun, aty ku Joni takohet
me Adriatikun, që përball Shëngjinit me Neapolin arrin thellësinë 1585 m.
E më tej vazhdon Aosi (Vjosa dhe Drino); Semani, me
Eordaikun (Devollin) dhe Aspi(Osumi); Shkumbini (Genus); Erzeni (burimet e
Shëngjergjit); Ishmi (Tërkuzi dhe lumi i Drojit); Ardaksani (Mati dhe Fani);
Drili (Drini i Bardhë dhe i Zi); Buni (Buna).
Poseidoni i çon ujë dhe Detit të Zi, nëpërmjet Danubit, me
Drinin dhe Moravën në veri. Deti Egje pi ujin e Vardarit, Vistricës dhe të
Pinos.
Konfigurimi gjeografik i tetë këtyre lumenjve, si një
piktogram hidrografik, nga burimi deri ne grykëderdhje, krijon imazhin e një
kupe 5-këndeshe të stërmadhe me fund konik në grykëderdhjen e Akelout në
jugë që zgjeron bazën drejt veriut, në verilindje Selaniku deri në
pikëtakimin e meridianit 22,5 oo me Danubin dhe në veriperëndim në vijën
Akelou, ishulli i Sazanit deri në pikëtakimin e meridianit 19.oo me Danubin.
Krijohet kështu imazhi i një kupe gjigande e denjë për t’u kujdesur nga një
hyjni si Posejdoni, andaj po e quaj thjeshtë Kupa e Poseidonit.
Burimet e këtyre lumenjve, që rrjedhin pandalshëm, e që
shpien çdo ditë ujë të freskët në detet Jon, Adriatik, Egje dhe Detin e Zi,
e formojnë përbashkësinë e kupës jetëdhënëse të Poseionit. Ky piktogram
përbëhet nga një rrjet i dendur lumenjsh që arrin një gjatësi 60323 km.
Pjerrtësia mesatare e gjithë këtij territori është 28%.
Rezervat ujore të Kupës jetëdhënëse të Poseidonit, qe përfshinë Shqipërinë,
Malin e ZI, Serbinë, Kosovën, Maqedoninë, Bullgarinë dhe Greqinë, në
kuadratin gjeografik Veri (paraleli 45oo) Jugë (Paraleli 38.5oo) Perëndim
(Meridiani 19oo) dhe në Lindje (meridiani 22.5oo) e matur sipas
gjeo-hidrografëve me vëllim mesatar të prurjeve të lumenjve në km3 është:
-Shqipëri 41,2; Serbi, Kosovë, Maqedoni së bashku 126, Greqi 67,3, Bullgari
17,9, pra vëllimi mesatar për të gjithë këtë rrjet hidrik është 252,4 km 3
(kur Suedia dhe Islanda së bashku e kanë 263,8 Km 3).
Lumenjtë e Kupës së Posejdonit 31% të ushqimit të tyre e
kanë nga ujërat nëntokësore që do të thotë, 78.2 km 3 ujë.
Mbulesa e gjelbër karakteristike nga 400 deri 1250 m, mbi
nivelin e detit, është Dushkaja (Klimaksi) në shumëllojshmërinë e saj
(Bunga, Shparthi, Bungëbuta, Qarri, Valanidhi, Bulgëri, Ilqja ), si dhe
ahishte, pishnaja dhe bredhnajat etj. që natyrisht është dhe filtri natyror
i pa zëvendësueshëm i ujërave të ndotura mbitokësore.
Kjo mbulesë e gjelbër (ajo e dushkajës) favorizon
bashkëjetesën edhe rritjen e një shumëllojshmërie tejet të konsiderueshme
bimësie tjetër e që dallohet për cilësinë e bimësisë eterovajore, mjekësore
etj. Interesi për bimët dhe rrënjët mjekësore është tejet i lashtë, dhe për
më tepër hobin për njohjen e bimëve e kanë pasur edhe mbretër si Mbreti
Genti i Ilirisë të cilit i atribuohet dhe zbulimi i vlerave kurative të
Gentianës.
Në Pesëkëndëshin grykëderdhja e Akelout (Aspropotamo), lumi
i Bardhë, Selanik (Thesaloniqi), Ohër, Shkumbin Vlorë (Aulonë, A – Uli –
Onë; A Ylli Jonë), biologët njoftojnë të kenë numëruar rreth 3200 lloje
bimësh dhe prej tyre rreth 386 lule dhe rrënjë mjekësore. Një
shumëllojshmëri mahnitëse, që banoret e këtyre krahinave, në veçanti gratë,
i përdornin që së lashti në praktika shëruese, e me mjaft sukses i përdorin
edhe sot e gjithë ditën, e që për këtë arsye, pa hezitim do ta quajmë
shëronjëtorja e POSEIDONIT.
Adhurimi i të lashtëve për Poseidonit është transmetuar ndër
gjithë ballkanasit edhe si mesazh hyjnor jetëmbrojtës.
Misteri i Kupës së Posejdonit ka detyruar gjithkënd,
anekënd këtij areali, për ta bekuar dhe ruajtur ujin dhe mburojën e gjelbër
të tij në emër të jetës. Askush nuk ka guxuar te matet me Poseidonin ngaqë,
me guximtarët në jetë të jetëve, e kanë përjetuar fatalisht fuqinë e hyjit
të Ujrave dhe të Detit .
Por është edhe një fakt tjetër, shumë kuptimplotë. Poseidoni
na kujton ujin: si përbërësi, si lënda më e qenësishme; si 70% e gjendjes në
cilën çdo gjallesë, a dukuri e jetës, që ekziston në tokë, në të gjithë
shumëllojshmërinë e shfaqjes së saj.
Në ciklin e jetës, Poseidoni, si personifikim i ujit, është
lënda kryesues e trupëzimit të gjithëçkaje që ekziston në planetin tone.
Uji, si përbërës i gjithçkaje, që ripërtërihet e jeton në planetin tone,
është elementi përbashkuese i mistershëm, që realizon qarkullimin e lëndës
organike, që u siguron harmoninë e sigurinë e jetës, zhvillim dhe
jetëgjatësi, të gjitha llojeve të gjallesave.
Adhurimi për Poseidonin në këtë kuptim, nuk qenka thjeshtë
një ndjenjë dhe besim pagan, mistik, por është thirrje e ndërgjegjes, një
kujtesë për të Mirin e cilësisë së jetës.
Ai u martua me Amfitrian, motra e madhe e Titonit Oqean, si
për të treguar zgjerimin e pushtetit të tij drejt Oqeanit.
|
