|
Në brendinë e tij, njeriu është ashtu siç thoshte Herakliti – si lumi! Pa
këtë dinamikë në frymë e organe njeriu nuk rritet, piqet, nuk ndryshon, nuk
zhvillohet. Pra, njeriu dhe jeta e tij vërtet duhet të rrjedhin për të mos u
kalbëzuar. Njeriu duhet të ecejaket jo vetëm gjeodimensioneve të hapësirës
por edhe mendësive, ideologjive, historive, përvojave për tu bërë më në fund
një Vete, një, i cili pasi fizikisht s’është më këtuqenie mëjeton
prapseprapë si shenjë në ars memorian e të mëvonshmëve, një pra që ia vlejti
të ishte.
Mu nga kjo pikë e matej mirëpo hapet ajo zona e quajtur e «gropave» të çdo
Subjekti [Slavoj Žižek: 2010]. Çka i lejohet atij të ndryshojë e çka jo? Si
duhet ai ta menaxhojë ekskursionin e tij doxà-ve, politikave, rrëfimeve e
filozofive që mos të shndërrohet në kloun të agorave të kohës, që mos të
mbarojë si një nga ata që sa bëjnë hapin prehalohen para botës dhe vetes?
Konsistenca në parime i duhet atij. Parime të asaj natyre që humanoidët i
konsiderojnë shtyllat e çdo habitusi «normal», siç janë refuzimi [apo
sakralizimi] i krimit, lufta kundër [ose prodhimi i] padrejtësisë ndaj të
dobëtit, prodhimi [ose kufizimi] i lirisë për Tjetrin, përpjekja për
instalim [ose eliminim] të barazisë dhe plotë mantra tjera të këtij lloji që
datojnë që nga kushtetutat e para egjiptiane, babilonase e mesopotamike. Për
këtë arsye, Subjekti që kadastrohet në kujtesën e kohëve futet në stomakun e
njërit nga këto dy pole: në atë që prodhon krimin ose në atë që luftonte
krimin, aty me ata që sillnin lirinë për Tjerët ose radhitet me ata që u
vrisnin lirinë tjerëve e kështu me radhë.
Deri këtu treguam katin e tretë të gropës së Subjektit me parime. Kati i
dytë i kësaj grope është zgjuarsia ose letargjia e tij: si të luftojë për
lirinë e të vetëve pa qenë krim për ata jashtë orbitës së tij nacionale; si
të luftojë kundra patriarkatit pa rrëshqitur në matriarkat; si të veprojë
për sekularizimin pa e shndërruar edhe këtë në religjion ekstrem kundër feve
tjera? Para se të flasim për katin e tretë, respektivisht atë që paluhatshëm
qëndron mbi themelet e shtëpisë së Subjektit dhe i cili është determinues
për jetëgjatësinë dhe efektin e tij, le ta ilustrojmë problemin me jetën e
veprën e një Subjekti exelent të historisë kulturologjike sa i përket
habitusit me kauzë jetësore që detyrimisht mbetet në histori.
II.
Artemisia Gentileschi [shqip
= Xhentileshi, Romë: 1593-1654], vajza e piktorit poashtu të rëndësishëm Orazio
Gentlieschi ishte [jo pse thonë historianet feministe të arteve, por
sepse vërtet është] fuzion e gjitha lartësive artistike të Da Vinci-t,
Raffaelos, Micheloangelos (plakut) në një. Është emblema e artit barok.
Deri në fund të shekullit 21 emrin ia njihnin vetëm specialistët mizogjinë
dhe pak-kush-tjetër. Pasi i Ati zbuloi dhuntitë e Artemisias e dërgoi tek
kolegu i tij Agostino Tassi. Ky pasi e dhunon i premton se do ta
martojë. Në maj të vitit 1612 padit i Ati i Artemisias Tassin e martuar për
dhunim. Tassi për të mbrojtur veten përhap gënjeshtrat Artemisia të jetë
prostitutë. Kjo, edhe pse për ditë e netë me radhë torturohet nga kleri me
një vidë gishtathyerëse, nuk pranon të jetë e tillë. Pasojnë kontrolle
gjinekologjike. Edhe pse vërtetohet se nuk mund të ishte prostitutë, Tassi
nuk përfundon në burg për shkak të saj, porse kapet duke vjedhur tetë
piktura.
Artemisia ikë nga Roma për në Florenc. 3 vite më vonë përfundon pikturën e
saj «Suzana dhe pleqtë» [1610]. Vepra konsiderohet si traktati i parë
artistik kundër patriarkatit të egër maskilist ndaj femrës. Konform
përvojës, jetës, dramës personale Œuvre e Artemisias vazhdon me prerje
kokash meshkujsh. Ajo kap motivin biblik që rrëfen për vrasjen e gjeneralit
babilonas Holofernes nga e veja hebreje Judith për ta ekzekutuar dhunuesin e
saj Tassi (Cikli: «Kokëprerja e Holofernes» [1612-1613]). Ndëshkimi i krimit
nëpërmjet krimit me artin si mjet? Nga perspektive biblike e dhiatës së
vjetër dhe bazuar në përjetimet e Artemisias veprimi i saj është normal, por
ku mbërrin habitusi me këtë metodë brenda artit? Majave të Olimpit apo atje,
në Limbo, në katin e parë të infernos, ku Dante burgosi Vergjilin? Kjo linjë
fryme është boshti i pikturimit të Artemisias gjatë kohë: lufta e femrës
kundër dhunës mashkullore me të njëjtat mjete. Duke filluar nga viti 1630
pikturat e saja të krijojnë përshtypjen sikur ajo vuan nga sindroma e
Stockholmit. Fillimisht gratë takojnë engjëjt «predikues» [3:1630] pastaj
ajo e dërgon San Gennaron [Xhenaro] në amfiteatër [1633] e dikur portreton
tradhtinë e Delilës [Bibla,Tanahu. Delila dhe Samsoni:1635] së korruptuar
nga filistët për t’ia humbur fuqinë Samsonit. Aterrimin si habitus që kupton
esencën estetike të artit Artemisia e kap pas shpëtimit nga urrejtja dhe
lufta e saj e prirë nga motoja «sy për sy e dhëmb për dhëmb». Udhë, kauzë,
jetë që e përmbyll me punimet si «Bethseba në banjo» [1640], aty ku femrat e
lira ndërtojnë, formësojnë dhe dinamizojnë botën me bukurinë dhe lirinë e
tyre – pa u shndërruar në meshkuj me thika në dorë dhe shantazhe në frymë.
III.
E vetmja armë konstruktive dhe efektive që në mënyrë konstante i ndejti
besnike Artemisias që ajo të triumfojë mbi dramat, dhunën, pabarazinë nuk
ishin emocionet, urrejtja, hakmarrja, motivet e saja biblike të marra si
mësime për jetë, por vetëm mjeti i saj: arti! Arti si ars [lat] apo téchne
[psgr] është mirëpo «veprimi i bazuar në dije, ushtrim, ndjesi dhe fuqi të
parafytyrimit» [Drewsen.1989: 49-54]. Në cilat dije gjeti Artemisia formulën
si t’i shpëtojë dramës së saj që nga dhunimi e deri tek gjendja e qenies me
sindromën e Stokholmit? Përvoja personale e mbyti atë. Motivet dhe mësimet
biblike i ndihmuan për t’u zbrazur nga plagët e rënda të jetës, të marra si
nxënëse e artit e deri tek ikja nga Roma, çka mbetet pra që mund ta përdorim
si shkakun e ringritjes së saj si njeri dhe amshimit faqeve të historisë?
Arti?
IV.
Tash të kthehemi tek ato gropat tona të Subjektit. Kthehemi tek kati i parë
i godinës sonë me emrin Subjekt, aty nën të cilin janë themelet e komplet
qenies X apo Y.
Artemisia dijet mbi jetën dhe botën i mori duke ushtruar, duke bërë art.
Arti e shpëtoi atë nga humnera ku e përmbysën tjerët, paralelisht duke bërë
që të triumfojë edhe kauza e saj dhe të mbërrije edhe kohën tonë në mënyrën
më fisnike të mundshme. Ajo dhe kauza e saj mbijetuan për shkak se ajo eci
botëkuptimeve, religjioneve dhe narrativeve, mirëpo as edhe në kushte
mizërie siç i pati nuk i bërë parime jete ato që të bukurën (edhe brenda
skenave me kokaprerje) do t’ia suspendonin përjetësisht nga tablotë e saja.
Po të ishte ndalur në njërin nga stacionet e mëhershme do të kishte vdekur
nga depresionet, urrejtja për botën dhe jetën; Subjekti do të kishte rënë
aksidentueshëm në njërën nga gropat e tij. Prandaj kauza, arti dhe vetë ajo
mbrritën edhe shekullin tonë ndriçueshëm.
Kauzat që i kanë themelet mbi mësime që si të tilla saherë kanë marrë
primatin kanë përmbys botën në krime, paliri, vuajtje, pabarazi detyrimisht
të radhisin o në anën negative të historisë (nëse bën dëm shënjues) o të
ekzekutojnë me vulën e anonimitetit sikur mos kishe qenë fare këndejpari.
Artemisia zgjodhi një mjet dhe një dije që për esencë kishte të bukurën (jo
si hijeshi, por si kategori filozofike) ose përpjekjen e përhershme e të
papërkryer të humanoidit për ta arritur atë, ajo zgjodhi jetën, jo vdekjen
për ndonjë jetë tjetër imagjinare, prandaj triumfoi. E kjo donë të thotë të
fitosh edhe mbi Veten. Parakusht për të mundur ta ndërtosh një kauzë të
vyeshme për lirinë, barazinë dhe mirëqenien tënde dhe të tjerëve.
Eh po: ai që lexon ngarendshëm do të na thotë: “po gjithë me art s’merremi
dot”. E qartë: Prandaj e kategorizuam artin e Artemisias si “Mjetin” e saj
për të sfiduar epokat dhe dramat e tyre. Mjeti i Subjektit për Kauzën e tij
mund të jetë edhe politika, shkenca, filantropia, bujqësia, s’ka rëndësi se
cila, me rëndësi është të mos jetë ndonjëra nga gropat që i sjellin doktrina
të shumta, të cilat saherë u shfaqën mbytën miliona Artemisia apo Virgjilë.
Kjo do të jetë kryegropa e çdo subjekti – marrja si bazë e mësimeve të
këqija e të dëshmuara si gropa jo vetëm e subjektëve të caktuar të
historisë, por të mbarë njerëzimit.
|
