Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Mimoza ASLLANI

www.syri3.com

         JETA NA PRIVON REALITETIN

        Në qoftë se disa njërës mund të jenë shëruar se kanë përdorur një ilaç të caktuar, nuk do të thotë se ilaçi i ka shëruar. për ketë është e nevojshme që të kesh një grup tjetër njerëzish të cilët besojnë në përdorimin e ilaçit, por që në të vërtet marrin vetëm miell dhe ujë

            …Na ndodh shpesh në jete te ngelemi pa koment me gjeneratat e lindura vitet e fundit. Te mbysin me pyetje që në një fare mënyre ndihesh keq nëse nuk arrin t’ju japësh përgjigje. Falë filozofeve te mëdhenj që na i kanë lehtësua disi jetën me fëmijët tanë që sa vijnë e lindin më të zgjuar...
            …Mami kam parë një ëndërr... - kam parë një njeri me krah dhe e veshur me të bardha dhe vetëm më buzëqeshte. -ka ndonjë qenie të tillë në realitet?

            -Po ke parë ti ndonjë të tillë?- e pyeta.

            -Jo ! -ma ktheu .

            -Po njeri normal ke parë?- ajo qeshi dhe ma ktheu ashtu prerë.

            -Po sigurisht që po, njëra prej njerëzve normal jam edhe unë.

            -Po krah ke parë?

            -sigurisht, por jo tek ndonjë njeri, por tek zogjtë.

            Masë kësaj pyetje interesante, më erdhi në mendje filozofi HUME.

            -David Hume , ka jetuar nga viti 1711 deri në 1776, filozofia e tij vazhdon të jetë më e rëndësishmja në mes të empiristëve. Hume u rrit në Skoci, në rrethinat e Edinburgut. Dëshira e familjes së tij ishte të behej jurist, po ai në kundërshtim me ta i pëlqente filozofia dhe dituria. Vepra më e rëndësishme e tij ishte „Një traktat mbi natyrën njerëzore“ .

            Sipas Humes „Engjëll“ është një Koncept kompleks. Ai përbehet prej dy përvojash të ndryshme që në realitet nuk janë bashke, por janë lidhur bashke në fantazinë e njeriut.
Me fjale të tjera ai është një përfytyrim, sepse askush nuk e ka parë, pra vetëm është imagjinuar.
Nganjëherë formojmë komplekse të tilla idesh, që nuk korrespondojnë me realitetin. Kështu që krijon ide dhe koncepte që nuk gjenden në natyre. Shumë më parë është folur për „Pegasus“ kali që fluturon. Pra në këto raste duhet të pranojmë se mendja „të paren „dhe të „thënën“ i ka prerë dhe i ka ngjitur me dorën e saj.

            Ajo ka marrë krahë nga një përshtypje reale dhe kuaj nga një tjetër e secili element me vete është perceptuar një here dhe ka hyre në teatrin e ndërgjegjes si përshtypje reale. Në fakt nuk gjen asgjë në vete ndërgjegjen. Mendja ka prerë dhe ka ngjitur dhe në ketë mënyre ka ndërtuar ide dhe koncepte jo të vërteta.

            -Në kohen e Humes kishte shumë njërës që kishin përfytyrime të qarta për "qiellin" dhe "Jerusalemin e ri".

            Ne e kuptojmë shumë mire se “qielli” është një përfytyrim i përbëre me shume elemente. Disa prej tyre janë “porti i përrallave“, “rruge prej ari”, „engjëjt“ etj. Mirëpo të gjitha këto janë nocione komplekse. Vetëm kur konstatojmë se përfytyrimi ynë për qiellin përbehet me nocione të thjeshta si këto që përmendëm mund të pyesim nëse vërtet kemi pasur ndonjë „përshtypje të thjesht“ të tille. Vetëm se ne kemi prerë dhe ngjitur të gjitha ”përshtypjet e thjeshta” në një figure të ëndërruar... Por ashtu është, se nëse ka gjë që përdorim në njerëzit kur ëndërrojmë janë “gërshërët” dhe „ngjitësi”. Në fakt të gjitha këto elemente që hyjnë në ëndërrimet tona duhen të kenë hyre njëherë në mendjen tonë si „përshtypje të thjeshta“ sepse një njeri që nuk ka pare ndonjëherë ar nuk ka sit e ëndërroje një „rruge prej ari“………

            -Mirë mami perse nuk habiten fëmijët e vegjël kur shikojnë një fenomen p.sh. kur shikojmë një cirk që një njeri qëndron në ajër, pra këmbët nuk i ka në as në tok dhe as që mbahet diku ? -vazhdon pyetjet vajza ime.

            O ke të drejt !

            Sepse fëmija i vogël nuk ka ndonjë kënaqësi të veçante as habi , kur shikon se si shfuqizohen ligjet e natyrës, përpara se t’i mësoje e t’i njohe ato.

            Dhe pikërisht jemi në thelbin e filozofisë se përvojës se Humes . Ai do të shtonte se fëmija ende nuk është bere skllav i forcës se zakonit.

            -Fëmija i vogël ka me pak paragjykime. Fëmija në ketë rast nuk ka mendime të njëanshme, ai e percepton boten ashtu si është, pa i shtuar gjerave ndonjë gjë tjetër, veç atyre që provon. Pra ti mendon se njeriu në cirk nuk është e mundur të qëndroje në ajër, sepse nëpërmjet ligjit të natyrës ne nuk mund të fluturojmë apo të qëndrojmë pezull, në një fare mënyre ke provuar se kur hidhesh ti bie dhe mendon se mund të vritesh. Fëmijët e vegjël hidhen sepse nuk e mendojnë se mund të vriten dhe deri sa ta provojnë se vriten ata nuk ndalen, pra hidhen, dhe nëse vriten nuk hidhen me, krijohet një ndjenje frike. Dhe nëse shikojnë dike të hidhet dhe të mos vritet habiten. Pra, njerëzit kur shikojnë se si njerëzit në cirk hidhen bëjnë lëvizje gjimnastikore në lartësi të mëdha, e kanë atë ndenjen e emocionit të ankthit të frikës deri sa mbaron cirku. Këta njërës nuk janë ndryshe nga ne, por janë me të zhdërvjelltë në lëvizje, u ikën ndiejna e frikës nga disa rripa sigurimi që venë, janë me elastike në lëvizje, por gjithsesi në se rripi i sigurimit këputet apo nuk e vendosin, dhe nëse bien edhe ata vriten dhe lenden siç do njeri, pra është ligji i natyrës që njerëzit nëse bien vriten, apo lëndohen apo dhe mund të vdesin.

            Mami çmendon ti ? -kam dëgjuar se nëse je duke ecur dhe të del një mace e zezë përpara se s’bën do të ndodh diçka e keqe?

            -Pse mendon kështu?

            -Sepse dëgjova mamin e shoqes që i kishte prere rrugën një mace e zezë dhe me vonë u rrezua dhe kishte thyer krahun.

            -Po kjo nuk ka ndonjë lidhje shkaku midis dy ndodhive. Në shkence është e rëndësishme të mos nxirren përfundime të nxituara..Pra macja e zezë nuk ka asnjë lidhje me rrëzimin dhe thyerjen e krahut.
            Në qoftë se disa njërës mund të jenë shëruar se kanë përdorur një ilaç të caktuar, nuk do të thotë se ilaçi i ka shëruar. për ketë është e nevojshme që të kesh një grup tjetër njerëzish të cilët besojnë në përdorimin e ilaçit, por që në të vërtet marrin vetëm miell dhe ujë .Në qoftë se edhe këta shërohen, duhet të jetë një faktorë i tretë p.sh. besimi se ky ilaç është i mire, që i ka shëruar. Nuk e kam fjalën për të gjitha sëmundjet .e kam fjalën tek besimi i disa njerëzve në zakone të ndryshme si ai që besojnë tek prerja e rrugës se maces se zezë. Pra asnjëra nuk ka lidhje shkaku as macja e zezë as krahu i thyer. Si mendon ti nëse macja e zezë nuk do tja kishte prerë rrugën , ajo do të binte dhe nuk do ta kishte thyer krahun?.Për t’i besuar kësaj na duhet t’i përjetojmë gjerat sepse kjo nuk ndodhet në ligjet e natyrës. Pra fillo të kuptosh se çdo të thotë empirizëm. Për sa i përket etikes dhe moralit filozofi Hume i kundërshton racionalistet. Racionalistet mendonin se dallimi midis të mirës dhe të keqes është konservuar në arsyen njerëzore. Të ashtu quajturin mendim të drejtë e kemi takuar tek shume filozofë, nga Sokrati deri tek Loke. Miro sipas Humes, nuk është arsyeja ajo që vendos se çfarë bëjmë ne, por janë ndjenjat tona. Pra nëse një njeri të kërkon ndihme, dhe ti vendos të ndihmosh janë ndjenjat e tua që të venë në lëvizje dhe jo arsyeja. Nëse nuk dëshiron të ndihmosh ketë njeri, janë ndjenjat e tua. Pra nuk është e arsyeshme dhe e pa arsyeshme të ndihmosh nje njeri që kërkon ndihme. Mund të jetë e pa hijshme .P.sh në kohen e tërmeteve apo fatkeqësive të tjera natyrore shumë shtete u venë në ndihme popujve në fatkeqësi. Këtu të gjithë njerëzit që afrojnë ndihme i detyron ndjenja e tyre për të afruar ndihme. Po të kishin qenë pa ndiejna ose po ta kishin lënë zgjidhjen „arsyes së ftohtë „mund të mendonin se është mire të vdesin disa njërës në ketë botë që kërcënohet nga superpopullsija. Ose një tjetër shembull perse kur na bën dikush keq apo sillet keq ndaj nesh, nuk e zgjidhim duke e vrare atë njeri, por i drejtohemi organeve gjyqësore? - sepse edhe ai njeri që në ndërgjegjen e tij ka „keqbërësin“ e do jetën, edhe për ketë nuk duhet vrare. Pra edhe „ai e do jetën“ është një fjali përshkuese, kurse „për ketë nuk duhet vrare ai“ është një fjali normative etj. Si këto, pra përveç ligjeve të natares, jetojmë edhe me norma ligjore. Vendosja e normave ka qenë e nevojshme në jetë sepse njerëzit nuk duhen lejuar të veprojnë sipas ndërgjegjes se tyre, por sipas normave ligjore për të mire të shoqërisë. Pra, ligji është pjese e rëndësishme e cila na shoqëron në jetë dhe që është vendosur nga shumë njërës të tjerë që kanë ndiejna dhe ndërgjegjes me të lartë (shpresojmë të jetë kështu sepse jeta po na privon ndryshe).