|
Në realitetin social po shfaqen dukuri dhe
sjellje njerëzore të diskutueshme, që shpesh konsiderohen të reja, të
panjohura më parë. Ndodh shpesh që në interpretimin e tyre teorik, empirik,
mediatik apo si tipologji sociale, vihet re dukshëm një tendencë e gabuar
zmadhimi dhe klasifikimi i gabuar social që vjen nga moskuptimi i thelbit të
dukurive që shfaqen me natyrë dhe intensitet të ndryshëm tek njeriu dhe
shoqëria jonë. Padyshim, në jetën tonë sociale, në sjelljet e njeriut
modern, janë duke u shtuar realisht dhe potencialisht do të shtohen akoma më
shumë problematikat individuale me natyrë sociale, që shqetësojnë shoqërinë
shqiptare, pse jo në shumë raste, mbi limitet dhe “standardet” e shoqërisë
dhe njeriut modern. Pavarësisht shkaqeve dhe interpretimit të tyre
sociologjik, ato po cenojnë rëndë cilësinë e qytetërimit tonë. Ndërkaq, me
sa duket, të mësuar me “shoqërinë kazermë” të së kaluarës, ka mungesë të
kuptimit realist të qëndrimeve sociale dhe sjelljeve individuale të “njeriut
të lirë”, që tashmë jeton në një “shoqëri të hapur”.
Në vlerësimin numerik apo në trajtimin statistikor të dukurive
sociale, të sjelljeve devijante, të njerëzve që kanë probleme me “veten dhe
shoqërinë”, duket prirja e shtimit të kolizioneve sociale, me të cilin duhet
të merret shoqëria jonë në të gjitha këndshikimet e mundshme materiale,
shpirtërore, psikologjike, sociologjike. Më saktë, sipas mendimit tim,
situata e vlerësimit të shqetësimeve sociale që përjetojmë kërkon që tani me
njeriun dhe shoqërinë tonë të merremi jo vetëm në mënyrë empirike dhe
statistikore, duke “parë me sy” dhe “numëruar me gishta” apo me evidenca
sociale shfaqjet, por duhet të futemi më thellë në shkaqet, format, kurbën,
devijancat, duke i interpretuar pse jo ato “filozofikisht”. Shoqëria
shqiptare në këto momente mbase është në kulmin e përballjes me paradokset e
njeriut të vërtetë, i cili nuk është më ai “njeriu drejtvizor”, i
indoktrinuar me falsitete, i helmuar ideologjikisht dhe i rritur me moral
artificial. Në jetën e përditshme po përballemi me njeriun me “natyrë të
dyfishtë”, i lirë, i “lakuar”, por që në fund të fundit, është vetvetja me
të mirat dhe paradokset e tij. Sipas mendimit tim, për të kuptuar dhe
interpretuar drejt dukuritë e shoqërisë sonë, paradoksin e “natyrës dyfishe”
të njeriut, duhen analizuar gjërat jo në mënyrë të sipërfaqshme, empirike,
narrative, por me një observim filozofik, për të dalluar atë që është
thelbësore nga ajo që është dukje, atë që është tipike për njeriun dhe
shoqërinë, nga ajo që është e rastit. Sepse tani jeta moderne nuk ka në
qendër njeriun e rëndomtë, biologjik, artificial, ideologjik, por njeriun e
komplikuar, me karakter personal dhe social të ndërlikuar. Kjo do të thotë
se njeriu me të cilin bashkëjetojmë në shoqëri, ka problemet e tij të
veçanta dhe si i tillë nuk mund të vlerësohet në mënyrë të njëanshme, por
duhet parë në thelbin e tij “filozofik dhe psikologjik”, si qenie me “natyrë
të dyfishtë”. Tani në shoqërinë shqiptare bashkëjetojnë njerëzit e mirë,
normalë, qytetarë të saj, me devijantët, të shformuarit, agresivët, të
droguarit, maniakët seksualë, kriminelët, të deprimuarit, që vriten dhe
vetëvriten për shkaqe të ndryshme, etj. Të gjithë këto dukuri sociale të
individit kërkojnë një shikim dhe interpretim të drejtë të “natyrës së
njeriut”, të karakterit të komplikuar të shoqërisë shqiptare. Kjo është
kërkesë imperative për të kuptuar kohën në të cilën jetojmë. Në vend që
metafizikisht nga “maja e Olimpit” të blasfemojmë gjithçka që shfaqet tek
natyra e njeriut dhe shoqërisë sonë, është më mirë të kuptojmë esencialisht
se koha që po jetojmë i ka këto dukuri me natyrë endemike sociale, si
shfaqje konkrete të shoqërisë moderne universale.
Po të shprehemi me gjuhë më të kuptueshme, do të thotë se
shoqërisë sonë moderne i ka ardhur “koha filozofike” që të merret me veten
seriozisht. Nëse dukuritë shqetësuese të jetës sonë nuk i konceptojmë dhe
trajtojmë me dimensionin e tyre sociofilozofik, por bëhemi skllevër të
regjistrimit dhe inventarizimit empirik të dukurive, atëherë disa gjëra,
sjellje, dukuri me natyrë sociale, ngaqë nuk kuptohen në esencën e tyre
filozofike, nuk mund as të kuptohen, të interpretohen apo të zgjidhen drejt.
Shoqëria jonë ende është nën kthetrat e mentalitetit të “shoqërisë së
mbyllur” që beson se problemet sociale mund të zgjidhen me gjykatë, me
polici, me burgje, etj. Padyshim, një shoqëri sado moderne që të jetë, ka
nevojë për disiplinën e saj, si instrument që vendos rregull dhe marrëveshje
midis njerëzve, midis tyre dhe shoqërisë. Por pa mohuar rolin që kanë
institucionet që përmenda, kemi më shumë nevojë që të forcojmë shoqërinë
civile, të ngjallim debatin moral dhe filozofik, në të cilin të përfshijmë
të gjithë “aktorët dhe faktorët”, institucionet që prodhojnë dhe përpunojnë
ide, si dhe institucionet me autoritet social të veçantë, siç janë shkollat,
institucionet fetare dhe shteti natyrisht. Nuk është kohë e humbur, as luks
social, që të diskutojmë për ndryshimet pozitive dhe negative, për
“deformimet ontologjike” që shfaqen në natyrën e njeriut dhe të shoqërisë
sonë.
Ky diskutim nuk mund të bëhet me maska morale, as duke u fshehur
nga të vërtetat e “hidhura”, deformimet evidente të njeriut dhe shoqërisë
shqiptare. Në këtë kontekst, institucionet tona arsimore e morale, familja,
shkolla e shoqëria, përgjithësisht janë të “karfosur” nga paradigmat e punës
së vjetër edukative, nga formalizmi, moskuptimi dhe mosvlerësimi i natyrës
së vërtetë të njeriut. Kjo është pengesë e madhe për këto institucione, që
të mundësojnë ndikimin e tyre “ontologjik” në sjelljen dhe qëndrimin social
dhe individual të njerëzve tanë. Me fjalë të tjera, çështja është që të
kuptojmë se pavarësisht natyrës liberale të organizimit të shoqërisë sonë,
pavarësisht sundimit të dukshëm të parimeve të “liberalizmit social”, njeriu
i shoqërisë shqiptare ka nevojë të mësohet që të respektojë dhe plotësojë
rregullat konsensuale të një sistemi shoqëror, brenda të cilit të zërë
vendin e vet të respektuar njeriu me “natyrë dyfishe”, por i “detyruar”
ndërkaq, që të jetojë në një shoqëri funksionuese nga pikëpamja sociale. Kjo
do të thotë se sado i pavarur e origjinal të jetë njeriu, ai duhet të
edukohet që natyrshëm të mësojë se është i “detyruar”, që të jetojë bashkë
me njerëzit e tjerë, duke patur në të njëjtën kohë marrëdhënie relativisht
të përcaktuara nga pikëpamja sociale.
Shoqëria shqiptare dhe njerëzit e saj kanë kohë që janë
përfshirë nga një proces gati metafizik i mohimit radikal të traditave,
dobësimi i vlerave morale sociale, i lidhjeve të përbashkëta. Këtë dukuri e
kanë parashikuar sociologë e psikologë të mëdhenj, si Erik Fromm, Iziah
Berlin, Mishel Fuko, Ralf Dahrendorf, Jurgen Habermas e shumë të tjerë. Ata,
për të analizuar por dhe sintetizuar këto raporte të ndryshuara të njeriut
me shoqërinë, herë përdorin konceptin e njeriut me “natyrë të dyfishtë” dhe
herë të tjera konceptin e “njeriut masë”, si qenie sociale që jeton i
izoluar. Nëse ka defekte puna e shoqërisë shqiptare dhe e institucioneve të
saj të ndikimit dhe edukimit, më së pari është qëndrimi semplist dhe
interpretimi i njëanshëm i natyrës së njeriut, i lirisë së tij,
hipertrofizimi artificial vetëm i njërës anë të “natyrës së dyfishtë”, që ka
të bëjë me natyrën bio-individuale dhe kërkesat ultra-personale të tij, duke
neglizhuar apo mos kuptuar imperativin e natyrës së tij si qenie sociale, si
“lidhje e detyruar” e dy pamjeve, që shfaqen të unifikuara te çdo njeri.
Duket qartë se një pjesë e madhe e problemeve të shoqërisë sonë janë të
lidhura me mosfunksionimin si duhet të këtyre “dy anëve”. Analiza e natyrës
dhe problemeve të njeriut dhe shoqërisë, debati për problematikën e mungesës
së unitetit të këtyre dy pamjeve “sociale” dhe “private” tek njeriu modern
është bërë shumë intensive, i diskutueshëm për mendimin sociologjik modern.
Duhet të japim kontributin tonë me studime sociale më të thelluara, sepse
nuk është e lehtë të përcaktosh “kufirin” se ku ndahet “njeriu social” që
luan role dhe ka pozicione të caktuara, të cilat përgjithësisht i cakton
shoqëria, nga njeriu si “qenie e lirë”, me identitet personal, të pavarur
nga shoqëria si e tillë. Kjo është natyra dhe njëkohësisht kontradikta
paradoksale e “njeriut të dyfishtë”. Një problem i madh filozofik e moral,
tejet i diskutueshëm, të paktën që nga koha e Kantit…
Këtë
punim
(pa autor) e kam bartur nga portali
www.gazetametropol.com
Kërkojë
sinqerisht ndjesë nga autori por,
duke e vlerësuar si punim
me vlera të larta: etike, shoqërore e shkencore, e pash
të arsyeshëm
ta publikoj për t'i shpërndarë këto rreze të arta, këtë farë hyjnore,
deri te shpirti, mendja e zemra e secilit bashkëvendës, që është i etur për
dritën e dijës, anë e mbanë globit, kudo ky frymon e flitet gjuha e bukur
dhe e bekuar shqipe.
|
