Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Ndue KAZA

KUR FILLON DHE PËRFUNDON ADOLESHENCA? (2)     

      Prirja karakteristike e të rinjve është se duan të marrin e të trajtojnë gjithçka seriozisht. Ata kërkojnë të jenë të respektuar. Në disa raste këto dukuri krijojnë edhe një farë mbingarkese dhe humbje të panevojshme energjish, gjë që e ngadalëson procesin e zhvillimit.

            Vajzat e djemtë-orientime të identifikuara,  adoleshenca mbetet universale

            Qëllimi i çdo akti moral të njeriut është krijimi i një strukture drejtësie, ashtu siç e percepton dhe e koncepton ai, gjithnjë me synim për të siguruar kushte sa më normale, për të realizuar barazi për të gjithë. Kur një normë shoqërore shkon kundër të drejtave individuale të njeriut, përkundrejt qoftë edhe të një minorance, ajo normë normalisht del e paligjshme, e papranueshme, prandaj duhet ndërruar sa më shpejt të jetë e mundur. Përveç linjave të përbashkëta për të dyja gjinitë, ka edhe dallime të cilat në punën edukative është e domosdoshme të trajtohen në mënyrë të individualizuar. Vajzat edhe djemtë sillen në përshtatje me pozitën në shoqëri. Vlerësimet e tyre janë rrjedhojë jo vetëm i gjykimit, por edhe e përvojës. Ata kanë besim e binden për veprimet që kryejnë, gjithnjë mendojnë për vete, për probleme etiko-morale. Zbulimi i botës subjektive, nxjerrja në pah e fshehtësisë së saj, shkakton një periudhë kalimtare mbylljeje. Kjo tregon se adoleshentët kanë filluar përjetimin e vetes dhe të botës që i rrethon. Zhgënjimet dhe vështërsitë jetësore mund të sjellin gjendje kritike psikike, të cilat çojnë në dilemën a ia vlen të jetohet.

            Sipas një sërë studimesh dhe vëzhgimesh të kryera, është arritur në përfundimin se zhvillimi i femrave është i orientuar kryesisht drejt marrjes nën kujdes. Në të kundërt, te zhvillimi i meshkujve. Këto orientime të identifikuara shpjegojnë edhe arsyen pse vajzat e ndërtojnë identitetin e tyre në një raport të thellë e shumë të fortë me nënën, figurë kryesore që kujdeset për to, kurse djemtë e zhvillojnë realisht identitetin pikërisht në momentin e ndarjes nga nëna. Prandaj këtë kohë ata e vlerësojnë si më të rëndësishmen në jetën e tyre të pavarur.

            Gjatë procesit të zhvillimit vajzat vazhdojnë të marrin tipare të identifikuara me nënat e tyre dhe të manifestojnë një ndjenjë të theksuar kujdesi e ndihme ndaj të tjerëve. Fëmijët e moshave të vogla kuptojnë shumë mirë gjendjen emocionale të përsonave që i rrethojnë dhe përpiqen të reagojnë në mënyrë sa më të përshtatshme. Fillimisht djemtë orientohen drejt atyre që njohin më mirë, ndërsa rreth moshës 9-10-vjeçare kjo ndjeshmëri shndërrohet në ndjenja altruizmi dhe kujdesi të vertetë ndaj problemeve të ndryshme të karakterit universal. Për zhvillimin e kësaj ndjeshmërie, luajnë një rol të rëndësishëm dhe disa faktorë kulturorë, të cilët kanë forcë më të madhe në shoqëritë tradicionale se në shoqëritë moderne. Në shoqëritë e ashtuquajtura postindustriale duket se një problem kyç është edukimi i ndjenjës së solidaritetit. Sidoqoftë, në periudhën e adoleshencës sjellja morale për një kohë të gjatë merr vlerat e familjes, prindërit vazhdojnë të mbahen si modele morale për ta.

            Prirja karakteristike e të rinjve është se duan të marrin e të trajtojnë gjithçka seriozisht. Ata kërkojnë të jenë të respektuar. Në disa raste këto dukuri krijojnë edhe një farë mbingarkese dhe humbje të panevojshme energjish, gjë që e ngadalëson procesin e zhvillimit. Nëse këtë dukuri arrijmë ta vëmë në baraspeshë, pjesëmarrja e adoleshentëve në jetën shoqërore e familjare do të jetë më pozitive, më terheqëse dhe më prodhimtare. Në të kundërt, dështimet, zhgënjimet dhe mungesa e perspektivës sjellin çrregullime të mëdha. Kjo është më e theksuar tek tipat sentimentalë, veçanërisht tek vajzat.

            “Do të doja që mos të kishte moshë ndërmjet dhjetë dhe njëzet e tre vjetëve ose që rinia të flinte gjithë këtë interval kohor, sepse në këtë periudhë ka vetëm mashtrime deri në përdhunime, vjedhje, sharje, rrahje etj.” Këtë përcaktim e kam shkëputur prej një testi të bërë me disa vajza maturante. Përgjigje të tilla ose të përafërta me to dhanë rreth 8,5% të pjesëmarrëseve, pra një numër i kufizuar i këtyre vajzave janë të zhgënjyera dhe të pakënaqura me periudhën më të mirë të jetës së tyre. Shkaqet mund të jenë të shumta, por dukuri të tilla ndeshen kudo në shoqërinë tonë, gjë e cila shtron domosdoshmërinë e parandalimit, por edhe të shërimit të këtyre plagëve nëpërmjet projekteve të mirëfillta edukative.

            Adoleshenca, pavarsisht se shfaqet në mënyrë të ndryshme sipas kulturave të caktuara, karakterizohet nga disa dukuri të veçanta që mund të merren si universale. Adoleshenca është një kohë e zhvillimeve të shumta, në të cilën veprojnë faktorë të natyrës biologjike, psikologjike e shoqërore. Ndryshimet somatike të pubertetit, hyrja në një shkollë, ndikojnë ndjeshëm në raportin e adoleshentit me vetveten dhe me të tjerët. Puberteti biologjik është koha kur arrihet statusi biologjik i të rriturit. Vëmendja në këtë kohë drejtohet më tepër tek trupi, tek pamja e jashtme, tek përshtypja që u lihet të tjerëve, tek pranimi ose jo i tyre. Të gjitha këto ndryshime bëjnë që çdo individ të trajtohet në mënyrë të ndryshme nga të tjerët, pak a shumë të individualizuar.

            Ndryshimet fizike shoqërohen me përvoja emocionale intensive: ndryshimet trupore çojnë në kërkimin e qëndrimeve e të vlerësimeve të reja me vetveten dhe të tjerët. Zhvillimi më i ngadaltë i disave shkakton ankth dhe paqartësi. Ndryshime të shumta në raport me botën që na rrethon, janë të nxitura nga ngacmuesit, të cilët bëhen tërheqës për adoleshentin. Në këtë kuptim, relacionet shoqërore, miqësia, dashuria e mosmarrëveshjet familjare marrin kuptim të veçantë dhe mund të bëhen objekt preokupimi për adoleshentin. Shumë ide dhe mendime të konsoliduara vihen në diskutim edhe për faktin se përballimi i së ardhmes duket i vështirë. Adoleshenti në këtë periudhë kërkon të riorganizohet në vetvete. Ndryshimi është gjenetik dhe ka të bëjë me kalimin nga varësia fëminore në pozicionin e të rriturit gjatë një intinerari pak a shumë të gjatë që ndryshon sipas kulturave. Njëkohësisht, ky proces synon për të fituar forcën riprodhuese, forcën e çiftëzimit, forcën në shoqëri e mbi të gjitha vetërealizimi si individ, si njeri. Konfliktet e të rinjëve me më të rriturit shkaktojnë vështirësi, të cilat mund të përshkallëzohen sipas disa niveleve, që përkojnë me tiparet e karakterit dhe veçoritë e personalitetit të tyre. Përveç ndryshimeve brenda së njëjtës gjini dhe të gjinive të ndryshme, ka ndryshime të ndjeshme individuale që lidhen me stilin konjitiv. Aftësia për të përvetësuar rregulla, njohuri dhe sjellje, përcaktohet sipas variacioneve intelektuale të çdo individi. Adoleshentët impulsivë kanë një ritëm të shpejtë në fitimin e aftësive të të kuptuarit. Ata mendojnë dhe përgjigjen menjëherë, ndërsa të rinjët reflektivë duan kohë përpara se të përgjigjen dhe vlerësojnë alternativën më të drejtë. Adoleshentët janë mbase të ngathtë për t’u ndërgjegjësuar për rritjen e tyre të vrullshme, gjë e cila sjell edhe shqetësime të natyrave të ndryshme që shfaqet në qëndrime dhe sjellje në jo pak raste të paparashikuara. Kjo bën që prindërit dhe mësuesit edhe të zhgënjehen për momentin, duke vënë në pikëpyetje shumë nga mendimet që kishin krijuar më parë në vlerësimet e tyre për të rinjtë. Reagimet shfaqen të ndryshme tek individë të veçantë, por kjo dukuri është më e shprehur dhe më e dallueshme për djemtë dhe vajzat, gjë e cila ndodh për shumë arsye.

            Janë djemtë ata që krijojnë alarm me veprimet e tyre të papritura kundër normave e kundër autoriteteve në familje, në shkollë e bashkësi. Situata e vuajtjeve të djemve shprehet nëpërmjet veprimeve, kundërshtimeve dhe aksioneve të përditshme. Vajzat vuajnë në heshtje e vetmi, fshihen në dhimbjet e tyre. Prandaj ato i mbajnë dhe i përjetojnë më tepër së brendshmi këto dukuri. Mjafton këtu të përmendim problemet e paraqitjes së jashtme, mënyrën e shijen e të ushqyerit etj. Në këto kushte, familja dhe shkolla është me vend të sjellin tek psikologu të rinjtë më problematikë me shpresën se një specialist i tillë arrin t’i kthejë aksionet në mendime dhe të modifikojë sadopak veprimet e tyre. Në raste të kundërta kemi posoja deri të pariparueshme. Ndryshimet në mes të djemve dhe të vajzave shikohet edhe tek elaborimi i riprodhimit, domethënë formimi i aftësive materne dhe paterne, të cilat tek vajzat janë evidente, spektakolare e prodhojnë mendime, ëndrra e fantazi, ndërsa tek djemtë ato dukuri shfaqen të heshtura, të rastësishme dhe jo aq të thella. Dallimet ndërmjet sekseve, jo sa ngjashmëritë, na terheqin vemendjen dhe nxisin një farë interesi studimor. Edhe në paraqitje ka ndryshime të ndjeshme: femra është më e shkurtër, zotëron më pak muskuj dhe, përgjithësisht, është më e lehtë. Vajzat hyjnë më shpejt në pubertet dhe kanë 25% më tepër aftësi për të dalluar ngjyrat. Djemtë përballojnë më shpejt depresionin. Ata janë më pak të ndjeshëm ndaj shijeve dhe kanë më shumë prirje për të kryer akte të padëshiruara; janë më tepër agresivë, sidomos në planin fizik. Ndryshime vërehen edhe në krijimin e marrëdhënieve shoqërore dhe në mënyrën e ndërtimit të komunikimit. Në sjelljen e meshkujve pasqyrohet pothuajse gjithnjë shqetësimi për superioritet e pavarësi, ndërsa tek femrat vërehet më shumë prirja për vartësi e nënshtrim, gjë që shoqërohet me buzëqeshje dhe tolerim të ndërhyrjeve.

            Kështu, meshkuj dhe femra në adoleshencën e tyre ndjekin rrugë të ndryshme zhvillimi. Ata shprehin e përjetojnë në mënyra të veçanta vuajtjet dhe shqetësimet, që shkaktohen kur perkorsi evolutiv pëson një ndalim duke reaguar në mënyra të ndryshme: vajzat dëmtojnë trupin e tyre, ndërsa djemtë sulmojnë realitetin, shoqërinë, shkollën e familjen. Djemtë luftojnë për pavarësi. Ata e përcaktojnë identitetin e tyre të ndarë nga njerëzit që përkujdesen për ta. Ndërsa vajzat e mirëpresin pavarësinë. Ato e përcaktojnë identitetin e tyre përmes lidhjeve shoqërore. Djemtë përfshihen në veprimtari me grupe të mëdhaja, ndërsa vajzat në grupe më të kufizuara, me më pak agresivitet, me më tepër përfshirje, me intimitete diskutimesh e marrëdhëniesh. Në grupet shoqërore djemtë shpërndajnë informacion, ndërsa vajzat ndajnë ide për të dhënë ndihmesë e mbështetje.

            Tranzicioni moral

            Në pamje të parë, qëndrimi socialopolitik e çështjet publike duket se janë larg interesave dhe vemendjes së adoleshentëve. Duke i vlerësuar nga ky këndvështrim, mund të themi se ata janë të lirë, të painteresuar. Prandaj ngjajnë sikur rrinë në heshtje. Shoqëria e të rriturve është e domosdoshme dhe mjaft e nevojshme që të dekodifikojë të gjitha mesazhet e të rinjve. Jo vetëm ato që kanë të bëjnë me miqësinë, me raportet ndërmjet bashkëmoshatarëve, me raportet me familjen e me relacionet e dashurisë etj., ku për probleme të tilla adoleshentët nuk del se rrinë të njanshëm e të heshtur. Ka faktorë të mjaftueshëm pse adoleshentët propozojnë shndërrimin relacional në botën e dashurisë dhe jo në atë të politikës.

            Të rinjtë kanë dëshirë, veçanërisht gjatë viteve të shkollës së mesme, të jenë gjithnjë e më të pavarur. Kjo vërehet në veshjen e tyre, në pjesëmarrjen në diskutime, në mendimet e vlerësimet që shfaqin, në teknikat që përdorin për zgjidhjen e problemeve. Ata janë të shqetësuar se çfarë të tjerët thonë e mendojnë për ta. Të gjitha këto krijojnë një periudhë stuhie, trazirash dhe stresi, të cilat, veç të tjerash, rrjedhin dhe nga prirja për t’i zgjidhur të gjitha gjërat përnjëherë. Jo në pak raste adoleshentët që dështojnë, manifestojnë akte brutaliteti e vandalizmi. Reagime të tilla të rënda amortizohen me marrëdhënie të ngrohta, me shprehje të besimit reciprok, me qëndrime dashamirëse, me respekt duke shmangur vërejtjet, britmat dhe ironinë. Vlerësimi i anëve pozitive, krijimi i besimit në aftësitë dhe mundësitë që kanë të rinjtë, krijojnë kushte reale për të ndërtuar projektin e suksesshëm edukativ. Të rinjtë që kanë vlerësim të tepruar në shkollë apo familje, pa baza e arritje konkrete, rrezikohen të shndërrohen në idhuj të rremë. Baraspesha e kërkesave, kritikave e vërejtjeve me vlerësimet dhe vetëvlerësimet kërkohet të ruajnë raporte që të shërbejnë për nxitje e motivim të mëtejshëm.

            Koha e adoleshencës mund të karakterizohet si kalim ndërmjet moralit të detyruar dhe bashkëpunimit. Në fund të shkollës së mesme vajzat kanë më shumë çrregullime emocionale se djemtë. Ato janë të shqetësuara dhe në disa raste të frikësuara për të ardhmen e tyre. Ato shfaqen të çorientuara në punë të ndryshme. Në mësime marrin vlerësime të pakënaqshme. Adoleshentët me çrregullime emocionale bëhen depresivë. Niveli dhe shkalla e prekjes së tyre nga depresioni varet nga cilësitë e karakterit. Ata të cilët ndjehen të paaftë për të realizuar detyrat, të painteresuar për shokët, familjen dhe që sundohen nga mendimi negativ, kanë shfaqje tipike depresive. Shkaqet e burimet e depresionit janë të ndryshme, por më së shpeshti për adoleshentët mbeten dështimet në jetën e përditshme, edhe në mësime, të cilat analizohen e vlerësohen me përgjegjshmërinë karakteristike të moshës së tyre. Nëse një adoleshent për dështimin në një provim fajëson veten, ai fillon të mendojë dhe mund të arrijë në përfundimin se është me mangësi mendore. Duke e mbështetur dështimin kështu në një tezë të padrejtë, ai fillon të inatoset me veten. Thellimi i një mendimi të tillë pesimist e vetëfajësues nuk është gjë tjetër, veçse një ndjenjë depresioni e mungesës së shpresës. Gjendjet shpirtërore i japin ngjyrë mendimit, kur ndjehemi të lumtur, kujtojmë e mendojmë gjëra të bukura. Nëse gjendja shpirtërore errësohet, mendimet marrin udhë të tillë, fillojnë e grumbullohen ide e mendime të errëta dhe ngjarje negative. Në këtë moment marrëdhëniet e adoleshentëve zbehen, sjellja ndryshon, ata ndjehen të vetmuar, të veçuar nga të tjerët dhe pa perspektivë për të ardhmen, gjë e cila mund të nxisë përvoja negative. Për t’u dhënë fund situatave të tilla, kërkohet një punë këmbëngulëse. Në raste të tilla, fëmijëve në kohën e përshtatshme u duhet dhënë një shpjegim alternativ për shqetësimin dhe dështimet e mundshme, për të kuptuar shkakun e tyre të vërtetë. Prandaj është mirë që të rinjtë të marrin informacion për mundësitë e aftësitë që në të vertetë kanë, gjë që do t’i ndihmojë për të krijuar sfondin emocional pozitiv për t’i motivuar në veprimtaritë e ardhshme. Krijimi i përfytyrimeve dhe i besimit për arritje më të mira, rrit dëshirën e nivelin e kërkesave dhe të synimeve për objektiva më të lartë.

            Vlerësimi i motivon të rinjtë

            Nëse adoleshentët nuk vlerësohen apo dyshojnë se mendimet e tyre u lihen pas dore, pasqyrimi i kësaj gjendjeje do të ndikojë në marrëdhëniet me prindërit, si dhe me të tjerët, duke u bërë gjithnjë e më problematikë në familje dhe në shoqëri. Krijimi i një sistemi sa më të drejtë vlerësimi, pa teprime, fyerje, por dhe pa sentimentalizëm, krijon kushte dhe jep mundësi për ta kthyer atë në një mjet të vërtetë motivues edukimi. Vlerësimi në adoleshencë ka lidhje sidomos me motivimin mësimor. Prandaj në disa raste kur në këtë proces nuk tregohet kujdesi i duhur, lindin keqkuptime dhe shkaktohen përjetime të rënda.

            Koncepti për vetveten ndikon vazhdimisht gjatë gjithë veprimtarisë njerëzore, por në momente të caktuara vetëvlerësimi bëhet më i dukshëm. Pikëpamjet teorike dhe studimet bashkëkohore rreth këtij problemi janë të shumta dhe të ndryshme. James ka thënë se vetëvlerësimi bazohet në vlerësimin që i bën individi mënyrës së funksionimit të tij në vende të rëndësishme për të. Nëse ai frekuenton mjedise që nuk kanë ndonjë interes për të, vërejmë se vetëvlerësimi është në nivele të ulta. Mead, një tjetër studiues i kësaj fushe, thekson se për formimin e vetëvlerësimit një rol të veçantë kanë gjykimet dhe vlerësimet e të tjerëve. Për këtë arsye vërejmë shpesh se individi bën të vetat sjellje që nuk i përkasin atij, të cilat janë të të tjerëve. Psikologia Suzan Tharter mbështet idenë se vetëvlerësimi është i ndikuar drejtpërdrejt nga ajo si individët ndjehen të aftë, të frytshëm dhe të nevojshëm në mjedise ku suksesi ka shumë rëndësi për ta. Edhe vlerësimi që ata bëjnë ndaj sjelljeve të të tjerëve, është i lidhur me vlerësimin që kanë për veten e tyre. Kjo dukuri është e dukshme në adoleshencë, megjithëse vazhdon të ndeshet edhe më vonë, gjatë gjithë jetës. Adoleshenti kur ndjehet i vlerësuar dhe i mbështetur nga faktorë që i vlerëson të rëndësishëm, nxitet e fiton energji të reja. Problemet fizike, sidomos për vajzat, janë faktorë vendimtarë për përcaktimin e vetëvlerësimit. Paraqitja e jashtme ka më tepër vlerë krahasuar edhe me aftësinë shkollore apo sjellje të tjera. Në adoleshencë prindërit dhe mësuesit ndikojnë në mënyrë të ndjeshme për zhvillimin e vetvetes, shkallë-shkallë rritet edhe roli i moshatarëve dhe i të njohurve në rrethe të ngushta në këtë fushë. Për t’u theksuar është fakti se ka një vartësi të veçantë ndërmjet faktorëve kulturorë, shoqërorë dhe vetjakë në formimin e konceptit të vetëvlerësimit.

            Ideja e vetes lind dhe zhvillohet gjatë gjithë qenies së njeriut. Ajo është një ndër elementet më të rëndësishme që ndikon jo thjesht për mbijetesë, por për një prirje pozitive identifikimi. Me shpresën se do të lënë përshtypje të mira tek të tjerët, jo pak njerëz shpenzojnë shumë energji, mund të bëjnë sakrifica të mëdha dhe kufizime të vazhdueshme. Ata shqetësohen për vetëparaqitjen, vëzhgojnë me vëmendje sjelljen e të tjerëve për të qortuar sjelljen e tyre. Adoleshentët shqetësohen nga fakti si i perceptojnë të tjerët, si i vlerësojnë ata. Nga ana tjetër, ata luftojnë të paraqitet sa më dinjitozë dhe të aftë në lidhjet që realizojnë. Secili adoleshent shpreh interes se çfarë mendojnë shokët dhe prindërit e tij për të. Për të lënë një përshtypje të mirë, nga secili prej tyre mund të mbahen qëndrime dhe të kryhen veprime te të cilat nuk besohet plotësisht, por veprohet vetëm se shtyhen më tepër nga ideja e administrimit të mendimit të të tjerëve. Prandaj është me vlerë t’i ruajmë të rinjtë nga vlera e mendimeve dhe e përshtypjeve të të tjerëve, që ato të mos kthehen në mënyrë të menduari dhe të vepruari, pasi reagimi dhe rregullimi i marrëdhënieve shoqërore vetëm mbi këtë bazë, nuk jep ndonjë përfundim të dëshiruar.

            Madje shpesh qëndrime të tilla të stërzmadhuara, duke mos e përputhur sjelljen me situatën konkrete, i kthejnë adoleshentët në njerëz qesharakë, në mizantropë a don kishotë të kohëve moderne. Të rinjtë që drejtohen nga bindjet e tyre të brendshme, që veprojnë ashtu siç besojnë, kanë rezultate më të larta në të gjitha fushat e jetës. Prandaj mënyra e sjelljes, qëndrimet apo veprimet është mirë të ndryshojnë vetëm pasi i riu të ketë motive të qarta, pa ndonjë trysni për të rivlerësuar qëndrimet dhe sjelljet e mëparshme.

            Këtu do treguar kujdes edhe përsa i takon vetëvlerësimit. Në përgjithësi, ai zhvillohet në vartësi të asaj që individi kupton se shkon mirë në mjediset, të cilat për të kanë rëndësi, pasi në to ai ka sukses. Në ato veprimtari që vlerësohen të pasukseshme, ndikimi në vetëvlerësim s’përmban ndonjë motivim të brendshëm. Të rinjtë që nuk e mbajnë veten për të zotin në veprimtarinë mësimore, shfaqen me pasoja edhe në zhvillimin e personalitetit. Vetëvlerësimi, pra për të qenit i aftë, është domosdoshmëri për të krijuar atmosferën e ngrohtë psikologjike, përkrahjen dhe nxitjen për arritje të kënaqshme. Në këtë drejtim, jo pak interes paraqesin edhe gjykimet e të tjerëve. Ajo çka ata mendojnë, vlerësojnë e shprehin, ndikon dukshëm në qëndrimin dhe sjelljen e të rinjve. Kjo nuk duhet vlerësuar thjeshtë dhe vetëm si ndikim i mendimit të të tjerëve në kuptim të tij klasik, por si një shtysë reale, vlerësuese që na nxit për të ecur përpara. Këtë proces nuk duhet ta ngatërrojmë me manitë që kanë disa individë, të cilët për nga vlera që i japin vlerësimit të çfarëdoshëm të të tjerëve, duket sikur jetojnë për botën, jo për veten e tyre. Pavarësisht nga lëkundjet në nivelet e vetëvlerësimit, mund të flasim për një farë stabilizimi të personalitetit të adoleshentit, që lidhet me formimin e konceptit “unë” në kufinjtë e paraadoleshencës dhe të moshës së rritur. Në këtë moshë respekti për veten është më i lartë, rritet aftësia vetërregulluese dhe vetëkontrolluese për sjelljet, qëndrimet dhe emocionet. Kemi një qëndrushmëri morale të personalitetit që dallohet në veprimet dhe sjelljet e adoleshentëve në shkollë, familje dhe në kryerjen e detyrave të ndryshme.

            Prirja e vlerësimit nuk është karakteristike vetëm për periudhën e adoleshencës, por edhe më tej, gjatë gjithë jetës së njeriut. Pavarësisht se në çfarë moshe e shkalle zhvillimi është individi, ai ka nevojë të brendshme të ndjehet i vlerësuar jo thjesht për kënaqësi, por si një tregues për nxitje të mëtejshme.

            Njeriu që ndjehet i mbështetur e i vlerësuar nga bashkëpuntorët e tij, të cilët natyrisht mbahen të rëndësishëm për të, do të ketë më tepër shtysa për të përjetuar një vlerësim pozitiv për vetveten. Perceptimi që kanë individët  mbi sjelljen e të tjerëve, është i lidhur me vetëvlerësimin e tyre. Natyrisht që shkalla e këtij ndikimi ndryshon në vartësi me nivelin e formimit dhe me moshën e subjektit.

            Në konceptin e vlerësimit të vetes ka një kuptim domethënës gjendja fizike, pranimi nga ana e bashkëmoshatarëve, aftësia shkollore, sjellja etj. Problemet që lidhen me anën fizike, kanë më tepër vlerë për vajzat se për djemtë. Prandaj në shumë raste ato bëhen në mënyrë të menjëhershme të pakënaqura me një situatë të pafavorshme, qoftë dhe e krijuar rastësisht. Ky qëndrim te to ndeshet me shpesh se te meshkujt. Është kjo arsyeja që një adoleshente sapo fillon të ndjehet se nuk është e këndshme, tërheqëse, e bukur, do të ketë edhe një nivel më të ulët vlerësimi nga moshatarët e saj djem. Ky fakt sjell një lloj nënshtrimi e tërheqjeje në vetvete, të cilat shkaktojnë dhimbje dhe në ndonjë rast edhe brenga, të cilat mund të lënë gjurmë e të mbarten për një kohë të gjatë.

            Në shumë analiza pas studimesh të njohura, të kryera në vende të ndryshme me një nivel të lartë shkollimi, vërtetohet fakti se prindërit dhe mësuesit ndikojnë mjaft dhe kanë një rol të pazëvendësueshëm në zhvillimin e konceptit të vetvetes. Kjo ka të bëjë me të gjithë të rinjtë që bëjnë jetë të organizuar. Ndërsa për pakicat e detyruara nga kushte të caktuara për të jetuar nëpër rrugë, janë moshatarët e tyre, të cilët ndikojnë më shumë në këtë drejtim. Një dukuri e tillë shpjegohet me faktin se shpesh bashkëshoqëruesit e tyre mbeten e vetmja pikë referimi për ta. E njëjta gjë ndodh gjatë rritjes së individit, sepse lidhjet shoqërore sjellin mënyra të reja të të menduarit dhe të sjelljes. Ky moment vlerësohet jo vetëm në konceptimin e një shembllimi që mund të kopjohet apo të modelohet, por në drejtim të përvojës së fituar.

            Vazhdon...

(1)              (3)