|
Ti shkruan rreth luleve tė mia a thua se unė mendoj dhe shikoj se ēfarė
mendon dhe shikon ti... po ja qė nuk ėshtė kėshtu. Georgia OKeeffe
Pėrfytyroni sikur ju dhe njė miku juaj jeni duke shėtitur nėpėr njė
ekspozitė arti dhe njė pikturė e mrekullueshme kap vėmendjen tuaj. E kuqja
vibrante pėr ju shfaqet si simboli i dashurisė, por miku juaj ėshtė i bindur
se ajo ėshtė simboli i luftės. Dhe aty ku ju shikoni yjet nė njė qiell
romantik, miku juaj shikon ngrohjen globale, duke pėrfshirė edhe ndotėsit.
Pėr tė zgjidhur debatin, ju ktheheni nga interneti, ku lexoni se piktura
ėshtė njė replikė e njė projekti arti tė njė artisti avantagrd: E kuqja ka
qenė ngjyra e saj e preferuar dhe pikat e argjendta janė xixėllonja. Ti tani
i di me saktėsi qėllimet qė kanė ēuar nė krijimin e kėsaj vepre arti.
A mos ėshtė gabim qė ju e shijuat atė si diēka qė nuk ishte nė vetvete
qėllimi i artistit?
A e shijoni ju atė mė pak tani qė e dini tė vėrtetėn?
Sa shumė e prek qėllimi i artistit interpretimin tuaj pėr atė pikturė?
Kjo ėshtė njė pyetje e cila ėshtė hedhur vėrdallė nga filozofėt dhe kritikėt
e artit pėr dekada, por pa arritur nė asnjė konsensus. Nė mesin e shekullit
tė XX-tė, kritiku letrar W. K. Wimsatt dhe filozofi Monroe Beardsley kanė
argumentuar se, qėllimi artistik ėshtė i parėndėsishėm. Ata e quajtėn kėtė
gjė Falsitet i Qėllimshėm: besimi se vlerėsimi i qėllimeve tė artistit
ėshtė keqorientues. Argument i tyre ishte i dyfishtė.
Sė pari, artistėt qė ne studiojmė nuk jetojnė mė, ata nuk i kanė regjistruar
kurrė qėllimet e tyre, ose thjesht janė tė padisponueshėm pėr tju
pėrgjigjur pyetjeve rreth punės sė tyre.
E dyta, edhe nėse do tė kishim njė bollėk me informacion relevant, Wimsatt
dhe Beardsley besonin se, ky informacion do tė na shpėrqendronte nga
cilėsitė e vet veprės. Ata e krahasonin artin me njė ėmbėlsirė: Kur ju
shijoni njė puding, qėllimet e shefit nuk e prekin faktin nėse ju e pėlqeni
shijen e tij apo pamjen. Ajo qė ka rėndėsi kanė thėnė ata ėshtė qė pudingu
funksionon. Sigurisht qė, ajo qė funksionon pėr njė person mund tė mos
funksionojė pėr njė tjetėr.
Dhe duke qenė se, interpretime tė ndryshme janė tėrheqėse pėr njerėz tė
ndryshėm, pikat e argjendta nė pikturėn tonė mund tė interpretohen shumė
mirė edhe si xixėllonja, yje apo si ndotės. Sipas logjikės sė Wimsatt-it dhe
tė Beardsley-it, interpretimi i artistit pėr vet punėn e tij ėshtė thjeshtė
njėra mes shumė mundėsive tė tjera barazisht tė mundshme.
Nėse mendoni se, kjo ėshtė diēka problematike, mund tė jeni mė shumė nė tė
njėjtėn linjė me Steven Knapp dhe Talter Benn Michaels, dy teoricienė letrar
tė cilėt e kanė refuzuar Falsitetin e Qėllimshėm. Ata kanė argumentuar se,
kuptimi qė ka pasur pėr qėllim artisti nuk ka qenė thjesht vetėm njė
interpretim i mundshėm, por i vetmi interpretim i mundshėm. Pėr shembull,
supozoni se, ju jeni duke ecur nė njė plazh dhe rastisni nė njė seri
shenjash nė rėrė tė cilat shprehin vargun e njė poezie. Knapp-i dhe
Micheals-i besonin se, poema do ta humbiste tė gjithė kuptimin nėse ju do tė
zbulonit se, kėto shenja nuk janė vepra e njė qenieje njerėzore, por njė
koinēidencė e ēuditshme e prodhuar nga dallgėt. Ata besonin se, njė krijues
i qėllimshėm ėshtė ajo qė e bėn poemėn subjekt ndaj kuptimit tonė.
Mendimtarė tė tjerė advokojnė pėr njė vijė tė mesme, duke sugjeruar se,
qėllimi ėshtė vetėm njė pjesė e njė puzzle-i mė tė madh. Filozofi
bashkėkohor Noel Caroll e mori kėtė shembull, duke argumentuar se, qėllimet
e artistit janė tė rėndėsishme pėr audiencat e tyre nė tė njėjtėn mėnyrė si
qėllimet e njė folėsi janė tė rėndėsishme pėr personin tjetėr me tė cilin
ata janė duke bashkėbiseduar. Pėr tė kuptuar se si funksionojnė qėllimet nė
njė bashkėbisedim, Caroll thoshte qė, tė pėrfytyronim dikė qė mbante njė
cigare dhe qė kėrkonte njė shkrepėse. Ju pėrgjigjeni duke i dhėnė atyre njė
ēakmak, duke hamendėsuar qė qėllimi i tyre ėshtė qė tė ndezin cigaren.
Fjalėt qė ata kanė pėrdorur pėr tė bėrė pyetjen janė tė rėndėsishme, por
qėllimet pas pyetjes diktojnė kuptimin tuaj dhe pėrfundimisht, edhe
pėrgjigjjen tuaj.
Pra drejt cili skeptėr prej kėtyre qėllimeve keni ju tendencėn qė tė anoni?
A mos vallė, ashtu siē besonin Wimsatt dhe Beardsley se kur kemi tė bėjmė me
artin, provėn duhet ta gjejmė tek pudingu?
Apo ju mendoni se planet dhe motivacionet e artistit pėr punėn e tyre e
prekin kuptimin e veprės?
Interpretimi artistik ėshtė njė rrjetė komplekse e cila me shumė mundėsi nuk
do tė ofrojė kurrė njė pėrgjigjje pėrfundimtare.
Burimi: Leksionet e artit nga TED-ED
https://ed.ted.com/lessons/who-decides-what-art-means-hayley-levitt
Pėrzgjodhi dhe pėrktheu Enkeleda SUTI
|
