Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Përgatiti: Argjira (ARI) UKIMERI

LEGJENDAT DHE NDIKIMI I TYRE NË JETËN SOCIO-EKONOMIKE, RELIGJIOZE DHE GJEOGRAFIKE NË TROJET SHQIPTARE

       Sikur të gjithë popujt e vjetër që kanë legjenda/gojëdhëna popullore, edhe ne shqiptarët kemi një pasuri të madhe mbi legjendat popullore.

LEGJENDA

Legjenda apo gojëdhëna është një tekst apo rrëfyes që tregohet në formë gojore nga populli. Zakonisht këto gojëdhëna, i kushtohen personave të caktuar, dukurive që kanë ndodhur në të kaluarën, apo ndodhin edhe në ditët e sotme. Të gjitha këto legjenda/gojëdhëna lënë gjurmë të pashlyera në jetën dhe shoqëritë njerëzore.

Të gjitha tregimet, ndodhitë e personave të caktuar, apo edhe aftësitë e tyre që kanë, prezantohen si fuqi mbinatyrore. E tërë kjo tregon se si njerëzit e kanë ndier gjithmonë efektin e dukurive dhe njerëzve çdo herë. Poashtu,vlen të përmendet që kemi dallime në mes të legjendës/gojëdhënës dhe tregimeve të tjera është ky: Legjenda nuk ka një kohë të zhvillimit të ngjarjes, një datë të caktuar se kur ka ndodhur një veprim i caktuar. Ndërsa një tregim mund të ketë një kohë të caktuar se kur ka ndodhur një veprim, apo kur është bërë ndonjë histori gjenerale.

Sikur të gjithë popujt e vjetër që kanë legjenda/gojëdhëna popullore, edhe ne shqiptarët kemi një pasuri të madhe mbi legjendat popullore. Që nga fillimi i krijimit të kombit shqiptarë e deri në ditët sotme, ekzistojnë me mijëra legjenda kushtuar personave që kanë jetuar dhe kanë lënë gjurmë në jetën tonë kulturore dhe popullore. Si ndër popujt më të vjetër në Ballkan, historisë sonë shumë shekullore (kulturore, socio-ekonomike dhe religjioze), edhe Legjendat/Gojëdhënat kanë lënë gjurmë të pashlyera në jetën tonë multikulturore.

UJËVARA E ULARICËS -GJAKOVË

Njëherë në një kohë, ekzistonte një perandor i njohur në trojet tona. Ai kishte pasuri të madhe, fëmijë shumë, mbi të gjitha kishte dituri të madhe. Si një familje e madhe në numër, dhe fëmijë shumë, Perandori kishte dhe një vajzë që quhej Rica. Vajza e perandorit kishte një bukuri marramendëse. Rica rritej dhe edukohej në një frymë shumë pozitive familjare. Pranë shtëpisë së perandorit ishte një ujëvarë. Çdo ditëRica, shkonte dhe lahej andej pari. Pothuajse të gjithë njerëzit që e shikonin, habiteshinnga bukuria dhe sjelljet e saj. Dhe çdo herë që shihnin vajzën lozonjare duke u larë në ujëvarë, thoshin: U LA RICA – U LA RICA. UJËVARA E ULARICËS, e mori emrin pikërisht nga Vajza e Perandorit – Rica. Ndërsa, sot kjo ujëvarë mori emrin MIRUSHA, tash e një kohë të gjatë dhe të panjohur.

KROI I SHPIRTËRAVE TË MIRË

Prizreni, që njihet ndër qytetet më të vjetra, jo vetëm në Kosovë por edhe në rajon, njihet edhe për stilin arkitektonik dhe rolin historik që ka. Përveç objekteve kulturore, Prizreni njihet edhe për krojet që u ndërtuan gjatë shekujve dhe gjatë sundimit të Perandorisë Osmane këtu. Në Prizren, aktualisht janë 25 kroje. Shumica prej tyre janë aktual dhe në gjendje të rregullt. Ndërsa një pjesë e tyre janë shkatërruar për arsye të ndryshme. Ndër krojet më të famshme në Prizren është edhe KROI I SHPIRTËRAVE TË MIRË.

Ky krua u ndërtua nga humanist, në shenjë të respektit për shpirtrat e njerëzve që kanë dhënë kontributin e tyre për çështjen kombëtare apo edhe për çështje të tjera. Sipas gojëdhënave nuk dihet saktë se nga kush u ndërtua ky krua. Por, në bazë të dorëshkrimeve dhe gojëdhënave të ndryshme, mendohet se ndërtuesit e këtij kroi kanë lënë amanet që burimet e këtyre kojeve mos të shterojë asnjëherë. Haxhi Ymer Efendiu, njëri nga pasardhësit e këtyre krojeve, kishte lënë amanet fqinjëve të tij, që në emër të tij të ngrihet një krua i ujit të mirë. Mendohet që vet Haxhi Ymeri nuk kishte fëmijë. Por me ndërtimin e këtij kroi, do të kishin mundësi të përdornin të gjithë qytetarët. Sipas disa hulumtimeve dhe historisë gojore, uji i këtij kroi kishte veti shëruese, dhe si i tillë përdorej nga të gjithë.

LEGJENDA E LIQENIT TË OHRIT

Vjetërsia e këtij Liqeni është milionëshe. I krijuar nga shembjet e tokës, ky liqe është i shtrirë në dy shtete. Këtë më së miri e vërtetojnë edhe aktivitetet dhe lëvizjet tektonike, si dhe mali prej 100m lartësi, nën nivelin e këtij liqeni. I mbushur plotëme bukuri dhe legjenda, Liqeni i Ohrit mbetet ndër atraksionet më të mira në vend. Një legjendë mbi këtë Liqen thotë kështu: Kur Zoti krijoi Liqenin e Ohrit tha: Kam krijuar Liqenin më të bukur në planet. Mirëpo, njerëzit këtu janë shumë mëkatar. Si pasojë e mëkatit, do ta krijojë edhe një përbindësh. Dhe Zoti, ashtu bëri. Askush nga njerëzit nuk e dinte se çfarë përbindëshi do të krijonte Zoti. Prandaj të gjithë kishin frikë që të jetonin pranë këtij Liqeni.Një ditë prej ditësh një djalë i kësaj ane i quajtur Strugë, vendosi që të shkonte tek liqeni.U zhytë në ujë që të ballafaqohej me përbindëshin. Aty filloi një luftë vërtetë e ashpër – deri në vdekje. Kështu përbindëshi, e fitoi betejën, dhee përbiu të riun. Pas kësaj situate, banorët e kësaj zone, vendosën që ta sfidojnë përbindëshin. Banorët e gjetën guximin që në brigjet e këtij Liqeni të ndërtojnë një fshat – ku në nderë të vdekjes së të riut, ia vendosën emrin Strugë. Poashtu, një legjendë tjetër për Liqenin e Ohrit tregohet për varrosjen e një qyteti afër këtij liqeni, ku banonin fisi ilir Enkelejdët. Legjenda tregon që një tërmet i fuqishëm që ishte shkaktuar në atë kohë, rrënoi tërë qytetin, dhe e zhyti nën ujë.Rrënojat e tij gjinden nën Liqenin e Ohrit. Andaj, përveç vlerave historike, kulturore dhe fetare, ky Liqen në vete përmban edhe një histori mitologjike dhe legjendare në vete. Me bukuritë natyrore që ka, dhe pozitën shumë të volitshme gjeopolitike, është kthyer në një vend i një rëndësie të veçantë të turizmit dhe kulturës në vend.

RRAPI I MARASHIT

Në lagjen Marash Mëhalla, gjendëtRrapi i Marashit, gjegjësisht në bregun e majtë tëLumëbardhit të Prizrenit. Rrapi i Marashit, është pjesë përbërëse e “Kompleksit Marash” në Prizren. Shumë vite përpara në këtë lagje, ishte një Teqe. Ndërsa sot, nëatë pjesë të Kompleksit është trungu i Rrapit, që shfrytëzohet si vendpushim dhe freskim për të gjithë qytetarët. Edhe për Rrapin e Marashit ekzistojnë legjenda të ndryshme. Një legjendë e tillëtregon kështu: Ky Rrap, ka karakter historik, kulturor dhe fetar. Shumë gjëra të rëndësishme kanë ndodhur ndër vite këtu. Ky rrap, ështëmbjellë për herë të parë nga një kleriku fetar bektashi SylejmanAxhiz Baba, para 500 viteve. Legjenda tregon poashtu qëekziston një vrime e zezë në majë të lisit. Aty as nuk bie drita as nuk bie diell, as gjethet nuk dalin. Sipas legjendës, kjo është çështja hyjnore.

Rrapi i Marashit arrin deri në 20,90 m, ndërsa diametri i kurorës është 12 m. Rrethi i trungut të rrapit është në bazë është prej 3 m. Fletët janë të gjata 13 - 14 cm. Lartësia mbidetare arrin deri në 417 m. Që nga viti 1959, Rrapi i Marashit, është nën mbrojtjen e ligjore të shtetit. Krahas rëndësisë gjeografike, ekonomike dhe të turizmit, në kompleksin e Marash Mëhallës, gjendët dhe Teqeja e Tarikatit Saadi. Veçantia e këtij objekti fetar është kjo: Tash e 500 vite, TeqjaSaadi udhëhiqet nga familja SHEHU(brez pas brezi), që nga themelimi i saj nga ShejhSylejmanAxhiz Baba.

LEGJENDA E VAJZËS SË MALIT – ELBASAN

Në verilindje të qytetit të Elbasanit, është një majë mali që quhet MALI I VASHËS.Vlen të përmendet qëështë shumëë vështirë të caktohet/ndahet një kufi në mes të sëvërtetës dhe realitetit. Aq më shumë, kur kalohet një periudhë shumë shekullore. Në lidhje me këtë legjendëekzistojnë shumë mendime: - Disa fshatarë mendojnë kështu: Dy të rinj ishin të dashuruar shumë. Mirëpo kjo dashuri sikur e pengonte kurorëzimin e tyre. Kjo ndodhi për një arsye: Djali ishte i varfër, i vobektë, ndërsa vajza ishte mjaftë e pasur dhe nga një familje fisnike. Si pasojë e kësaj pune, të dy të rinjtë i vuanin pasojat e të tjerëve në heshtje. Për të iu ndalur në ndihmë tërinjëve, pleqësia e fshatit mendoi që të u del në ndihmë këtyre tërinjve. E gjithë kjo ndihmë i bie mbi supet e të riut, gjë që mendohej se kishte hyrë në moshën e burrërisë.Si kusht për kurorëzimin e dashurisë, pleqësia e fshatit mori vendim, që djali të mbarte në krahë të dashurën e tij, deri në majë të malit, pa kurrfarë ndalese. Në këto raste, djaloshi sikur fluturonte nga gëzimi për vajzën e ëndrrave të tij. Djaloshi e pranoi kërkesën, dhe deklaroi që ishte i gatshëm të sakrifikonte për çdo gjë. I gjithë fshati doli për ta shikuar zbatimin e kushtit, nëmënyrë që të caktohej edhe dita e dasmës së tyre. Mirëpo, kjo sakrificë nuk zgjati shumë. E gjithë kjo situatë, shihej me shqetësim nga pleqësia e fshatit. Për shkak se djalin filloi të linte forca, mirëpo brohoritjet ishin: Edhe pak, edhe pak vazhdo sepse ia arrite. Pasi arriti në cakun e duhur, zemra e djalit filloi së rrahuri. Ai vdiq nga lodhja e madhe që kishte mbartur të dashurën e tij. Ndërsa vajza për t’i qëndruar besnike dashurisë së saj, nuk pranoi asnjëherë tjetër fat. Kështu që vajza, u hodh nga një greminë prej 700m.

Pavarësisht që kjo dashuri nuk u realizuar asnjëherë, mbetet si kujtimi më i bukur i një dashurie të pastër si Loti. Ndërsa, për këtëlegjendë janëthurë këngë të ndryshme. Ndër to është edhe kënga "Mali i Vashës", nga IsufMyzyri.

KROI I MBRETIT

Është krua shumëvjeçarë. Legjenda mbi këtë krua, tregohet kështu: Një mbret kishte ndaluar që të pushonte në vendin që tani njihet me emrin KROI I MBRETIT. Me vete e kishte edhe kalin e tij. Tregohet që kafsha ishte ulur të pushonte mbi një gurë nga i cili filloi të dalë – rrjedhë ujë. Ky krua gjendet në magjistralen Prishtinë – Pejë, gjegjësisht në fshatin Korroticë – Komuna Drenas.

KROI I GOROZHUPIT

Njihet edhe si Kroi i vajtimit. Ky emërtim u bë për shkak se kishte ndarë dhe më pas bashkoi banorët në Malësinë e Hasit. Ka një lartësi prej 376 m lartësi në nivelin e detit Po ashtu ka një lartësi mbi 100 m mbi shtratin e lumit Drini i bardhë. Ndërsa që nga viti 1958, Kroi i Gorozhupit është rregulluar nga vetë banorët e Hasit.

KRUSHQIT DHE NUSET E SHPËTUARA

Një legjendë, në një fshat afër Therandës (ish Suhareka), tregohet kështu: Në atë kohë në këtë vend, u zhvilluan dy dasma.Tradita jonë ishte që nusja të merrej me krushqi. Por qëlloi të bëheshin dy dasma në një ditë. Krushqit e të dy dasmave arritën në qendër të fshatit në të njëjtën kohë. Pas shumë bisedash dhe reagimesh nga të dy palët, u përdorën edhe armët. Pothuajse, u vranë të gjithë dasmorët. Vetëm nuset shpëtuan. Sipas legjendës, nuset ishin të hipura mbi kuaj, dhe nga momenti kur u përdorën armët, kafshët u trembën dhe u larguan së bashku me nuset e reja.

Prill 2021, Prizren