|
Dashuria është një prej koncepteve universalë që
kërkon guxim dhe largpamësi për t'u përcaktuar në kornizat e kuptimit të
mendjes njerëzore. Ky fenomen, kur merr përsipër për t'i përcaktuar
karakterin dhe parimet, të detyron që të biesh në kundërshti me shumë
botë-kuptime, shumë të tjera t’i përsërisësh duke i perifrazuar edhe të
tjera të mos i marrësh në konsideratë për shkak të mos-njohjes. Dashuria na
i imponon këto kufizime për shkak se ajo përfshin të gjitha qeniet njerëzore
që prej fillimit të jetës, kësisoj shumë-llojshmëria e ideve sa na ndihmon
aq edhe na krijon vështirësi.
Një kuptim i qartë në vetvete mbi konceptin e
dashurisë është më i rëndësishëm për ne se heqja dorë nga përpjekjet për ta
njohur atë. Njohja e këtij koncepti, përbën kushtin themelor për të
qartësuar bindjet në lidhje me mënyrën e krijimit të raporteve me veten dhe
tjetrin.
Dashuria ndryshe konsiderohet si dëshirë për
praninë e njerëzve apo dhe objekteve. Jeta p.sh. është prej gjërave të cilat
i duan dhe i dëshirojnë të gjithë njerëzit pa përjashtim, por përballë këtij
pohimi mendja e shumëkujt mund të ngrejë dilemë dhe të dyshojë. Përvojat e
jetës së njerëzve na orientojnë tek dyshimi , pasi shumë njerëz kanë shfaqur
kundërshtim dhe rebelim ndaj jetës së tyre, madje jo rrallë-herë kanë kryer
vetëvrasje. Ky fakt shërben si premisë për të argumentuar se njeriu edhe
mund të mos e dojë jetën. Mospranimi i një gjendje të caktuar në jetë, nuk
është argument për të pohuar se ai nuk e do atë. Njeriu i mban këto qëndrime
dhe kryen vepra të tilla për shkak se dëshiron t’i ikë asaj forme të jetës
ndaj të cilës tregohet antagonist, pra ai dëshiron një formë tjetër të të
jetuarit. Kështu kuptohet se dëshira për të jetuar (jetën tonë, një jetë
ideale ose thjeshtë një jetë që nuk është si e jona edhe në e mendofshim
këtë si të mos-qenë), është tipar i natyrshëm i qenies njerëzore.
Dashuria është pjesë e karakterit njerëzor, pra
zotërohet prej tij edhe e zotëron njëkohësisht; kështu prej këtij zotërimi
buron dhe qëllimi i njeriut për ta ruajtur dhe menaxhuar dashurinë. Ky
qëllim është burimi i shtysës së brendshme për të vepruar. Dashuria dhe
dëshira jonë ndaj njerëzve dhe sendeve, dëshmon pronësinë e ndjenjave
shpirtërore dhe emocionale të tij, njëkohësisht edhe privimin prej tyre.
Kategoritë e subjekteve janë me rëndësi për t'u
dalluar në rrafshin e kuptimit. Këto kategori në një anë përfshijnë subjekte
dytësore që kanë të bëjnë me format, cilësitë dhe përmasat e ndryshme të
pasurive materiale. Ndërsa nga ana tjetër përfshijnë subjekte primare siç
është uni ynë, njerëzit dhe parimet ideale; Të parat nuk janë qëllim në
vetvete por janë rrugët drejt subjekteve të dyta, ndërsa të dytat janë
qëllimi përfundimtar drejt të cilit rrugëtojmë dhe kësisoj ne si qenie
njerëzore ndërkthyeshëm “ushqehemi” prej tyre edhe “ushqejmë” dashuri.
Subjektet e kategorisë tek e cila gjejmë idealet, parimet dhe modelet tek të
cilët duam të arrijmë, janë gjithashtu burimi i shpresës për të jetuar e
vepruar në përputhje me rregullat që na afrojnë me to. Shpresa si e tillë
na orienton tek qëndrime të caktuara. Kështu ne veprojmë sipas qëllimit për
t’u përcaktuar tek këto qëndrime me shpresën se duke i realizuar kërkesat e
atyre parimeve, do arrijmë qetësinë tonë të brendshme dhe mirësinë ndaj
subjekteve që duam.
Arsyeja ka një rëndësi të padiskutueshme në
kuptimin e konceptit të dashurisë. Përgjigjja në pyetjen se përse e duam
dikë apo diçka është vendimtare në çështjen e dashurisë. Niveli i saktësisë
së kuptimit rreth arsyes përse duam apo dëshirojmë, tregon për saktësinë e
dashurisë; sa më shumë të thellohemi në kuptimet e dashurisë, në po ato
përmasa edhe do e realizojmë dashurinë.
Dobia që ofron një objekt apo person, normalisht
është arsyeja për të cilën dashurojmë. Ne e duam pasurinë pasi ajo na sjell
dobi materiale dhe disponim të rehatshëm në përmbushjen e dëshirave të
trupit. Ne e duam një person apo veprim pasi pranë këtij personi apo me anë
të këtij veprimi gjejmë prehje dhe qetësi të brendshme, pra i sjellim dobi
shpirtit tonë.
Shumë sende të cilat i kemi dashur dhe kemi
pasur dobi prej tyre, shpesh ndodh që në një moment kthehen në burim dëmi
ndaj nesh. Shumë persona tek të cilët kemi gjetur paqe e harmoni, përkundër
pritshmërive tona normale, kalojnë në pozitat e faktorëve dëmtues kundrejt
nesh; ashtu sikurse në një kohë të ndryshme veprime të caktuara e kanë
ndryshuar efektin e pasojave duke na sjellë pasoja të dëmshme. Problemi
shtrohet shumë thjeshtë: Ku qëndron roli i njeriut në raportin e
pashmangshëm me dashurinë; parë në këtë këndvështrim - ku kontradikta
mbizotëron fatet e jetëve njerëzore dhe rezultatet priren të jenë
paradoksale - si duhet të pozicionohet qenia njerëzore, kur tanimë efektet
paraqesin natyrë të kundërt nga ato të pritshmërive nga subjekte të ndryshëm
prej të cilëve edhe ka përjetuar faza të lumturisë?
Aspekti kuptimor është ai tek i cili duhet të
rikthehemi për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve, por këtë herë në sferën e
raportit dëm-dobi. Pasojat e dëmeve dhe dobive të cilat na i shkaktojnë
veprimet, njerëzit apo të mirat materiale, janë baza e zakonshme prej të
cilës i konceptojmë ato. Ky konceptim përkon me rrafshin sipërfaqësor të
kuptimit.
Shumë gjëra të cilat ne na sjellin dobi, për
dikë apo për një rend të caktuar qeniesh shkaktojnë dëm, kështu krijohet
vetëdija jonë në lidhje me aspektin moral të veprimeve. Ne mund të kemi një
përfitim material apo emocional nga një veprim i caktuar, ndërkohë që ky
veprim e dëmton dikënd ose vetë ne. Së këndejmi, vizioni ynë për t’i parë
njerëzit dhe subjektet e tjerë nën hijen e raportit dëm-dobi dhe ndërtimi i
dashurisë sonë mbi këtë vizion, do na bëjë të humbasim vetëdijen mbi vlerën
reale të konceptit të dashurisë, pasi përllogaritja e pasojave të cilat
shkakton raporti me gjëra që i duam, nuk ka asnjë pikë-takim në pragmatizmin
e pastër ideologjik. Arsyetimi i thellë dhe i saktë nuk duhej të na çojë tek
vlerësimi i faktorëve dobi-prurës, pavarësisht mënyrës si arrihet deri tek
ky faktorizim, përkundrazi një arsyetim i tillë duhet të na i qartësojë
konceptet dhe të na i kthjellojë vetëdijen.
Njerëzit me të cilët krijojmë marrëdhënie në
jetë janë jashtëzakonisht shumë, e medoemos ndikojnë tek ne. Edhe mënyrat
për të vepruar në situata të ndryshme, me qëllim që prej këtyre situatave ta
përfitojmë atë që është e dobishme edhe t’i shmangemi të dëmshmes, janë të
shumta dhe të shumëllojshme. Konstatimi i raportit tonë me të jashtmen (me
ata elementë të cilët i përkasin botës e njëkohësisht na ndikojnë ne) vetëm
në varësi të efekteve të drejtëpërdejta që përfitojmë nga marrëdhëniet me
njerëzit apo nga mënyra e të vepruarit, nuk është gjithnjë i saktë sepse në
qoftë se këta njerëz apo këto veprimeve afektohen në një dimension të
ndryshëm, e transformojnë kapitalin e dobisë në dëm. Njohja e kuptimit të
esencës së njerëzve dhe të esencës së vlerave që i posedojnë parimet morale
është udhë-zgjidhja për t’iu shmangur dëmit të shkaktuar nga ndryshimi i
mënyrës se si afektohen tek ne njerëzit dhe objektet.
Të kuptuarit e natyrës së thelbeve është i
domosdoshëm; ne duhet ta duam një njeri pasi ai për natyrë (në esencë) është
i mire, edhe pse në sferën materiale nuk mund të kemi një përfitim konkret
nga kjo dashuri; ne duhet ta duam një parim moral sepse në thelb ai parim
është i mirë ndërsa dobitë janë derivate të tij, ndonëse përkrah këtyre
dobive nuk mund të haset aspak përfitim material.
Ekzistenca e njeriut duke u pozicionuar
shpirtërisht në krah të parimeve të moralit është sinonim i dashurisë.
Morali në këtë këndvështrim është standard i vlerësimit të njerëzve që me
anë të tij të njihet natyra e tyre dhe të dashurohen ata të cilët për natyrë
janë të mire; ndërkaq nën hijen e të mirës morale të dëshirohet e mira edhe
për ata të cilët moralisht janë të kundërt. Ata njerëz që në thelb të
karakterit të tyre janë të mirë, duhet të jetë objektivi tek i cili
vendosim parashikime pritshmërie. Mirësia pasqyron mirësi në këtë mënyrë,
ndërsa ajo e cila na mbetet ka të bëjë me raportin që kemi me të mirën…
Përcaktimet logjike të cilat na mësojnë si t’i
duam ato gjëra e njerëz që duhet t’i duam janë të domosdoshme, por ka edhe
diçka shumë me rëndësi përtej tyre që ndihmon për t’u paraprirë gabimeve në
krijimin e marrëdhënieve. Natyra njerëzore është e tillë që sendet dhe
njerëzit i do me zemër edhe jo me mendje, kështu përtej akademizmit mendor
me anë të cilit synojmë t’iu shpëtojmë qorr-sokakeve të ndryshme në
rrugëtimin e marrëdhënieve tona me tjetrin, përballemi me një preokupim
shpirtëror i cili e tejkalon racionalotetin e mendjes.
Zemra si subjekt që dashuron jo rrallë-herë na
çon në një amulli serioze, pasi përveçse nuk kemi forcë për të zbatuar
parimet morale të drejtësisë dhe barazisë sociale mes njerëzve, gjithashtu
nuk mundemi as të përcaktojmë koordinatat e veprimeve tona sepse zemra bie
në kundërshtim me parimet logjike. Rrugëzgjidhja e vetme në të dy rastet
është referimi ndaj parimeve të sferës metafizike. Bota sociale shkon drejt
shkatërrimit pa aspektin metafizik të jetës, si shkak i pamundësisë për t’i
aplikuar parimet e drejtësisë. Pikëmbështetja jonë vetëm në sferën e
ndjenjave - ku elementi shpirtëror prevalon ndaj atij intelektual - rrezikon
humbjen e vlerave e rrjedhimisht edhe humbjen e dashurisë.
A duhet të besojmë se dashuria përbën një
përjetim emocional të përkohshëm?! A ekziston mundësia që qenia jonë të
mposhtet ekzistencialisht prej raportit të dashurisë?! Përgjigjja ndaj
pyetjeve të tilla nuk mund arrihet prej asnjë metode shkencore, madje as
përpjekja e filozofive nuk mund t’i japë përgjigje nëse për mbështetje nuk
ka aspektin kulturor, format religjioze të cilat përfaqësojnë njerëzimin.
Dashuria kundrejt qenieve dëshmon për dëshirën
që këto qenie t’i duash përjetësisht, kështu përjetimi emocional i përfituar
nga prania dhe mënyra e marrëdhënieve me qeniet pasqyron natyrën e
përjetshme të dashurisë ndaj tyre. Rëndësia e raportit me këto qenie
kuptohet dhe ndjehet në momentet kur privohemi prej tyre, atëherë kuptojmë
dhe çekuilibrimin shpirtëror.
Të dashurosh nënkupton zotërimin e pretendimit
për të arritur realizmin e një gjendje ideale të vetëdijes. Pretendimi për
arritjen e këtij idealizmi - ku supozohet zotërimi i harmonisë dhe qetësisë
shpirtërore - domosdoshmërisht duhet ta bëjë qenien njerëzore që të kalojë
në fazat e provimit në lidhje me nivelin e mbartjes së këtij pretendimi që
nën suazat e intelektit është ekuivalent me nivelin (ose ekzistencën) e
dashurisë. Përfaqësimi i parimeve edhe vlerave morale karakterizon gjithë
sprovën e pretendimit të dashurisë në proçeset e saj; aq virtyte sa
posedojmë, po në aq mënyra e shprehim dhe e përvetësojmë dashurinë, madje
virtytet janë shtyllat e ndërtesës së dashurisë. Nga ana tjetër, sa më të
zhveshur të jemi prej virtyteve morale, po në atë masë ndërtesa jonë e
dashurisë është e rrënuar.
Të dish të dashurosh, ta duash veten,
drejtësinë, të mirën, të moralshmen, të përjetshmen edhe qeniet që i
përfaqësojnë ato, është e ngjashme sikur të jetosh në një nën-qiell ideal.
Lidhja me këtë nën-qiell - i cili simbolizon shpirtin tonë – pasqyron
orvatjen për të ruajtur pastërtinë e tij duke bërë pjesë të qiellit ato
parime edhe ata njerëz të cilët për ne janë të mirë dhe prej të cilëve
afektohemi me përjetime lumturie. Ashtu si përcaktuam edhe në fillim, niveli
i kuptimit tonë është premisa e ndërtimit të këtij nën-qielli dhe baza mbi
të cilën ai merr natyrën e rrjedhimisht pastërtinë
|
