Karakteri epiko- tragjik i artit kosovar, është i lidhur ngushte me përvuajtjen dhe martirizimin e një populli për liri dhe pavarësi, dhe si i tillë ai hedh dritë jo vetëm mbi atë të shkuar dramatike, që për nga përmasat kalon dhe dhimbjet biblike, por i shërben dhe kujtesës kombëtare, që akte të tilla makabre të mos përsëriten më. Nën këtë vazhdë dhe përbrenda kësaj tradite vjen dhe arti poetik i autorit të njohur, Adem Zaplluzha, i cili me fjalën e tij artistike e ngre sublimitetin e atdheut të vet në faqen më të ndritshme të panteonit historik.

Që në fillim duhet theksuar se vepra e këtij autori ka dimensione dhe përmasa të pakufishme, vjen e plotësuar dhe kapërcen gati të gjitha zhanret, është voluminoze duke përbërë kështu një enciklopedi më vete, dhe e gjithë kjo risi krijuese përshkohet nga një bosht i mirë përcaktuar, nga një frymë koherente filozofike dhe ide e konsoliduar. Tematika e larmishme sjell shpesh tabllot e gjalla të ngjarjeve që kanë ndodhur, të cilat ashtu sikurse janë dhe në kohezion me realitetin gri shprehin jo vetëm lajtmotivin e atdhedashurisë, lirisë dhe të drejtave humane e njerëzore, por dhe konceptin e vetë pjekurisë intelektuale dhe artistike të vetë autorit. Vëllimi poetik “Më mirë një gjysmë ëndrre” ndahet në tre cikle, dhe për nga ndërthurja dhe ndërtimi vlen të veçosh idetë madhore dhe ritmin e lartë që ndjekin këto krijime.

1- Cikli i parë poetik hapet me poemën epike- tragjike “Le ta ndiej veten si në Tivar”. E gjithë arena kombëtare, por dhe ajo ndërkombëtare janë njohur me këtë masakër nga më të tmerrshmet të ndodhura në Tivar, ku faktet historike, hedhin dritë për kufijtë e paimagjinueshëm të urrejtjes sllave, e cila në bashkëpunim me terrin e kuq komunist shqiptar, në mënyrë djallëzore dhe të pabesë vrau lulen e rinisë kosovare. Se deri ku arrijnë kufijtë e kësaj dhimbjeje, këtij krimi kaq monstruoz dhe të njohur botërisht, e shprehin vargjet e autorit, të cilët nuk ravijëzohen thjesht si metrikë poetike, por si elegji që do jehojë në jetë të jetëve pafajësinë e shpirtrave të tyre heroikë.

“ Në Tivar pamë varre të mbjellë mbi varr

Vetëm një dorë mizore

Me shpirt bishe

Mund të gjuajë batare plumbash

Në njerëz duarlidhur

Me prangat pafajësisë”

Që në fillim ndeshemi me përmasat e kësaj dhimbjeje apokaliptike, këtij pikëllimi të pakufi “ varre të mbjellë mbi varr”, ku pabesia, mizoria dhe ligësia çnjerëzore godet dhe mbjell vetëm vdekje. Autori, si misionar i ndërgjegjes së popullit të tij ngre akuzën e madhe për këtë kryetragjedi dhe nga përtej shpirti i tyre kërkon drejtësi hyjnore. Kjo dorë mizore do të përsëritej dhe në luftën më të fundit në Kosovë, luftë e cila e sprapsi përfundimisht perversitetin e qytetërimit evropian “perversitetin sllav” dhe hapi tjetër perspektivë për popullin martir shqiptar-kosovar.

Dhe në përmbyllje të kësaj poeme, poeti nuk mund të dalë jashtë ndjesive dhe perceptimit të tij, por kërkon të shkrihet bashkë me të, të bëhet pjesë e saj, asht i ashtit të tyre.

“Nëse nuk mund të të ofroj asgjë

Merre këtë copë të ashtit të thyer

Vendose diku në ndonjë varr

Merre hisen tënde

Le ta ndiej veten si në Tivar”

Kuptimi i kësaj poeme shkon dhe më larg dhe për më tepër shërben si thirrmë për brezat që do vijnë, të cilët duhet të njohin sakrificën dhe rrugën e gjakut të paraardhësve të tyre, si dhe të bëhen mbrojtës të lirive, principit njerëzor dhe krenarisë kombëtare shqiptare, si krenari e trashëguar që nga fiset ilirike.

2- Në ciklin e dytë autori bën një kapërcim të madh poetik duke u përqëndruar tek mesazhi poetik, si frymë dhe burim shenjtërimi shpirti, por dhe si koncept dhe filozofi mendimi. Gjithashtu nëpërmjet formave dhe gjetjeve shpreh botëkuptimin ideo-artistik, si identifikim të artit që e veçon, por dhe risisë letrare që krijon.

“Ne të gjithë jemi të gjykuar

Të jetojmë mes ëndrrave

Vetëm me një gjysmë vegimi

Kurse gjysma tjetër i takon futurizmit.”

Këto vargje shprehin qartë edhe idilin udhëheqës të autorit, sikurse është futurizmi, fluiditeti i lajtmotiveve edhe kontrasteve të fora, të cilat shembin ç’ do traditë të shkuar për të shprehur modalitetin por dhe tendencat e absorgimit të sotëm.

3- Ndërsa cikli i tretë dhe i fundit rikthehet me një tjetër stilistikë tek boshti i përshkrimit poetik të gjithë veprës; si : plagëve të luftës, qytetit të djegur, himnizimit të martirit, marshimit përmes Sharrit, etj. Nëpërmjet vargjeve të lira, fuqisë shprehëse, kompozicionit, anës metaforike dhe frymëzimit të lartë, zëri autentik i poetit ngrihet në kurbaturën dhe nivelin më të lartë dhe që nga maja e kësaj thagme ai deshifron pareshtur epopenë e popullit të tij.

“Besoj se nuk mbani hidhërim

Për skamjen tonë

Ishim në gjendje t’jua jepnim frymën

Edhe ju e dini se për luanët e lirisë

Ne nuk e kursyem

As gjakun e fëmijëve, të fëmijëve tanë”

Poezia e tij në këtë vepër vjen si prelud dhe moderaturë bashkëkohore, pasi ndërthurja e epikës me skematizimet e poetikës moderne, e bën sa intrigues po kaq dhe të veçantë për llojin e gjinisë që shkruar dhe origjinalitetin që përcjell.

Autori Zaplluzha është publikues i 133 veprave letrare, i qindra artikujve dhe pjesëmarrës i shumë antologjive letrare, prurje kjo që të impresionon por dhe befason, dhe për më tepër të bën të kuptosh se madhështia e artit të tij i ka bërë shërbimin më të çmuar fonetikës së letrave shqip.

Poezi nga libri i autorit Adem Zaplluzha "Më mirë një gjysmë ëndrre"

LE TA NDIEJ VETEN SI NË TIVAR

Në Tivar

Me mallëngjim po dënes një varr

Dy shtatë shtatëdhjetë mijë dhembje

Si delet e bardha

Kullosin mbi plagët e një kohe

Në Tivar pamë varre të mbjellë mbi varr

Vetëm një dorë mizore

Me shpirt bishe

Mund të gjuajë batare plumbash

Në njerëz duarlidhur

Me prangat pafajësisë

Ne Tivar

Atë ditë fshikullonte mortja

Ishte viti 1945 mos u ktheftë më

Vetëm ky qytet i vdekjeve

I njeh trishtimet e asaj dite

Të vrarë me thikat e urrejtjes

Në një qytet plagësh

Në prehrin e Adriatikut

Qante gjaku i kuq mbi varr

Era dëneste në rrënjët e fikut

Një kryq i ngulur në shpirtin e qytetit

Thërret ndërgjegjen e njerëzimit

Në Tivar

Ra në provim raca njerëzore

Ishte nata e trishtë

Ajo e lugetërve

Me bisht

Era lëpinte lëkurën e frikës

Nga majat e thikave të topitura

Pikonte gjaku i gjelbër

Mbi njomësinë e barit

Llamburitnin velat e trishtuara të historisë

Nën çatitë e përlotura mpiksej truri

Si foshnjat dënesnin lagjet e gjakosura

Një pulëbardhë mbi një varr

I shkulte pendlat atë ditë në Tivar

Thonë se si një kalama

Jetim

Atë ditë ka dënesur

Ka dënesur me ngashërim bunaca

Thika e ndryshkur e tradhtisë

Fundosej deri në grykë

Fundosej hajnisht

Në gjakun e njomë të ushtarëve të lirisë

Mbi një degë të palmës së egër

Ende vajton një nënë

As vajet e pulëbardhave

Nuk ndalen në lagunë

Adriatiku si nënat tona

I shkulte flokët e shprishura të ditës

I shkulte por vështirë

Se mund të shkulej tradhtia

Çatitë e mrrolura qëndronin stepur

Oxhaqet me mendje të ngrirë

Në shenjë proteste

I ndalën ato pak vrizma të tejdukshme

Të tymit dredharak

Nëpër lagjet shqiptare

Ndihej aroma e rënd e gjakut

I tërë qyteti

Ishte veshur me veladon të bardhë

Si fantazmat e së kaluarës

Vraponin lukunitë e kuqe

Të ujqërve të egër

Asnjë nënë nëpër mëhallët e Tivarit

Nuk pashë

Pa shamia të bardha mbi kokë

Të bardha ishin shpresat e gjakosura

Një pulëbardhë e plagosur

E mbante gjallë shpirtin

Me vezët e saja të thyera

Po më djegin si prush tangari

Po më përvëlojnë

Thinjat e këputura të flokëve

Djajtë me kryqe të thyera

I shkulnin rrapet

Binin në tokë me qindra plepa të prerë

Një mjegull e zezë katran

Si mortja rëndohej mbi supet e atdheut

Mbaju moj nënë

Me dhembjen e cilës grua

Sonte do i dëgjoj këngët e tua vajtimore

Nisja njëherë moj loke

Nisja si dikur

Le të qajnë tok me ty drurët dhe gurët

Nëno moj krijesë shelgje e lotuar

Kurrë nuk t’u shëruan plagët e dhembjeve

Nëpër ledhat e trishtuara të historisë

Vajtove kur e linde motrën time

Nuk t’u ndalë vaji

As kur e pushkatuan bacën në Tivar...