Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Bujar PLLOSHTANI

MENDJA

        Mendja është një substancë ekzistuese ku në mënyrë të pavarur mediton me anë të forcës sistematike të psikikës racionale, dhe me anë të ligjit më të thellë mendor ngjiz mendime të vetëdijshme që shpien deri te njohja intuitive, demonstrative, ndijore dhe shkencore.

            Mendja është një substancë ekzistuese ku në mënyrë të pavarur mediton me anë të forcës sistematike të psikikës racionale, dhe me anë të ligjit më të thellë mendor ngjiz mendime të vetëdijshme që shpien deri te njohja intuitive, demonstrative, ndijore dhe shkencore. Të njohurit intuitiv përfitohet nga intelekti, i cili është i prirur të njohë të vërtetën e mundshme pa vullnetin e imagjinatës apo të parafytyrimeve tjera mendore. Të njohurit intuitiv është shprehje e traktatit mendor të gjenive, të cilët sajojnë idetë pa ndërmjetësimin e vullnetit, por nga ndikimi i intelektit. Të njohurit demonstrativ përfitohet nga vullneti mendor i njohjes, i cili parafytyrimet e shumta synon t’u japë një përfundim të logjikshëm. Të njohurit ndijor përfitohet nëpërmjet ndihmës së organeve shqisore duke e perceptuar apo ndijuar njohjen e fituar nga mendimi racional, ku kjo njohje nuk radhitet në njohuritë e vërteta të njeriut, por në të kuptuarit më lehtë të së vërtetës. Megjithëse, të njohurit ndijor është njohje intelektuale dhe e logjikshme, por ndonjëherë mund të mos e shquajë të vërtetën e sendit në natyrë sipas një sistemi inteligjent. Të njohurit shkencor përfitohet nga hulumtimi dhe vrojtimi i lëndës sipas mjeteve krahasuese dhe eksperimentale, duke e ndihmuar arsyen në kuptimin shkencor të vije deri te zbulimi i lëndës natyrore, si nga krijimi, ekzistenca dhe konkludimi. Mendja përpos që është substancë ekzistuese, ajo aplikon sistemin e të menduarit me arsye për të njohur gjer në fshehtësi gjësendin në natyrë, lëvizjet e natyrës, si e drejtë natyrore dhe universin, me qëllim për të përfituar njohjen e vërtetë, e cila sjell rritjen e vëllimit të diturive. Të vërejturit me vëmendje dhe përsëritje do të vërtetojnë se lëndët dhe lëvizjet e botës janë në përshtatje të ndërsjelltë me natyrën njerëzore, ku, mendja është prijësi i intelektit të mjaftueshëm për të shqyrtuar, vrojtuar dhe analizuar. Mendja nga përbërja është më shumë psikologjike, sepse ndërtohet nga baza e funksionimit psikik të veprimit të mendjes, ndërsa sipas planit filozofik, ajo rrit të vërejturit dhe vetëdijen për të shqyrtuar, vrojtuar dhe konkluduar mbi njohjen e botës. Sipas principeve psikologjike, ajo është e ndërtuar në atë mënyrë që të funksionojë për të mbajtur mend, pra të qenurit e obliguar të orientohet për të shërbyer në përfitimin e njohjes së botës. Mendja është ndijim i përgjithshëm i ideve, ndërsa psikika i vë në lëvizje aktive idetë, duke i mbajtur mend me anë të të vërejturit të vëmendshëm; ndërkaq, përmes një procesi të zhvilluar të arsyes, ajo zgjon njohjen e sigurt për të cilësuar bindjen dhe sistemin intelektual të njeriut. Ajo, sipas bazës logjike të të menduarit duhet të luajë rolin e lëvizjes inteligjente për të nxjerrë teoritë e njohjes së natyrës, që janë të ndërtuar nga ligje ekzakte, ku e gjithë natyra duket që është në përshtatje të vetëdijshme me njeriun, ngase lidhet drejtpërdrejt me vullnetin për hartimin e një ekzistence me mjete fatlume. Sa më shumë mendja të orientohet në thellimin e njohurive të reja, duke shqyrtuar principet e të drejtës natyrore, aq më shumë do të thellohet për bashkëveprim intuitiv ndërmjet njeriut dhe natyrës. Me zhvillimin e mendjes dhe rritjen e intelektit njeriu vjen në shprehje individuale me natyrën, dhe kështu, ai nis të përcaktojë ligjet e natyrës si përparim i mundshëm dhe i patjetërsueshëm i shoqërisë, duke i ngritur në veprimtari intelektuale që të mund të evitojnë problemet dhe të këqijat e imponuara. Konsideroj se sistemi inteligjent i mendjes është plan egoist, i shkëputur nga çdo vullnet apo intelekt tjetër, ngase tenton sa më shumë të përfitojë njohuri të reja intelektuale në lidhje me të drejtën natyrore të natyrës dhe universit.

            Në mendje qëndron intuita racionale (scentia intuitiva), pasiqë vetëm kjo ndihmon arsyen të njohë botën në mënyrë të sigurtë. Njohja e të vërtetës qëndron brenda arsyes, ndërsa jashta saj veprojnë idetë e thjeshta, të cilat nuk shërbejnë për njohjen e drejtë të sendeve. Mendja i krijon idetë nëpërmjet sistemit të kontemplacionit, pastaj i përshtat ato nëpërmjet eksperiencës njerëzore, dhe kështu zhvillohen mendimet psikike që janë të afta të gravitojnë drejt koncepteve shoqërore për një ndryshim thelbësor. Mendja si koncept psikologjik rregullon në tërësi unike të gjitha njohjet reale që janë të arsyeshme, dhe nëpërmjet vetëdijes frenon udhët fiktive dhe irracionale që mund ta orientojnë atë. Mendja na shërben t’i njohim apo perceptojmë ngjarjet jetësore me anë të të menduarit racional duke futur bindjen në instanca intelektuale, me shpresën për të kuptuar të vërtetën dhe të mirën universale krahas çdo të pavërtete të mundshme. Nga procesi psikologjik i mendjes krijohen akte psikike të veprimit të arsyes njerëzore ku ndërgjegjja dhe vullneti emotiv bëjnë veprimin e mendjes të futet përgjatë udhës së të menduarit. Së pari, mendimi po nuk pati thelb, s‘është më mendim, as ide, por një shprehje pa logjikë. Pikërisht prej këtu niset mendimi për të pasur një thelb, një arsye, një pikëpamje, ndryshe idetë tona nuk do të viheshin në vepra gjeniale. Nëse mendimi arrin të jetë një element i brendshëm përtej njohjes inteligjente, atëherë konsideron elementin e brendshëm për ta zgjuar në sipërfaqe duke tentuar sa më shumë që të jetë e mundur ta zbulojë e të pluskojë të vërtetën në karakter.

            Objektivat e mendjes duhet të rrjedhin sipas kushtit të domosdoshëm të arsyes duke i reflektuar lëndët dhe lëvizjet mekanike të natyrës me mënyrën kritike, mënyrë kjo që është e moderuar për të nxjerrë në sipërfaqe pamjen e vërtetë të njohjes së arsyeshme të mendimit, pra, duke u nisur prej shkakut te pasoja e përvojës shkencore. Që të kemi një veprim të domosdoshëm dhe logjikë të mendjes, pra, ne dimë që me filozofinë logjike nënkuptojmë modelet e të menduarit që rezultojnë deri te konkludimet e vërteta; fillimisht duhet të kemi në objekt shqyrtimi planin e metodës kritike, e cila na ndihmon t’i diktojmë ligjet e natyrës dhe pasojat rrjedhëse të natyrës njerëzore. Sipas metodës kritike veprimi i mendjes më shkoqur paraqet sensin e arsyes së mendimit duke mundur të udhëhiqet plani për veprimin e drejtë të njohjes së gjësendeve në natyrë. Metoda kritike arrin të shprehë gjendjen shkencore të realitetit duke i menduar intelektualisht veprimet njerëzore para se të vihen në zhvillim konkret të veprimit të mendjes. Kjo metodë shkencore nxjerr kuptimin e arsyeshëm të veprimit të mendjes në plan-veprim, ku përshtypja e njohjes së sigurtë shmang çdo preokupim apo të metë të menduar negativisht. Sepse ky veprim i mendjes me metodën kritike nxjerr idetë nga eksperienca intelektuale e njohjes së vërtetë që shmanget nga çdo ndikim i idesë kontraverse. Mendimi racional i paraqitur me metodën kritike, veçse arrin shkallën e inteligjencës së mjaftueshme të njohë gjithçka që është etike dhe e mirë e nevojshme për jetë intelektuale. Po kështu mendimi racional nis të zbatojë artin e njohjes intuite përjashtuar nga çdo ndikim i ideve të pasigurta dhe hermetike. Kjo nismë është mjaft racionale, sepse metoda kritike i mundëson arsyes njerëzore të qeverisë me veprimin e mendjes intelektuale, kështu i realizon në kuptimin intuitiv marrëdhëniet e mendimit shkencor në natyrë e shoqëri.

            Nga libri " Traktati mbi arsyen e mendimit" të cilin mund ta shkarkoni falas në sektorin „Literaturë“