Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Sabir KRASNIQI

          MODIFIKIMI I SJELLJEVE

      Pasuesit e Pavlovit konstatuan se sjelljet mund të „kushtëzohen“ te të gjitha qeniet e gjalla, duke filluar nga ameba deri te njeriu, dhe erdhën në përfundim se përdorimi i këtij „kushtëzimi“ është i pakufishëm.  Qëllimi kryesor i këtij „refleksi“ ishte „modifikimi i sjelljeve“ në përshtatshmëri me situatën.

            Pasi që të gjitha format e jetës u janë nënshtruar ligjeve të evolucionit dhe gjithçka  lëviz drejt  formës më të lartë dhe më të  përsosur të ekzistencës, edhe njeriu si pjesë përbërëse e këtij sistemi, anon drejt formave më të larta e më të përsosura të dijes.

            Apetitet e tij drejt zbulimeve të reja nuk u shuan kurrë. Zbulimet e shumta shkencore sollën vështrim krejtësisht të ri, si për vetë njeriun ashtu edhe për natyrën, botën e kozmosin në përgjithësi... Megjithatë, edhe përkundër gjithë këtyre shpikjeve, gjithë këtij përparimi, në qendër të vëmendjes  mbeti truri me të gjitha  misteret e tij. Synim i kahmotshëm i njeriut ka qenë, e është edhe sot: sundimi i trurit, e njëkohësisht edhe sundimi i njeriut.

            Eksperimentet në këtë drejtim datojnë që nga kohët më të hershme, por kërkimet e mirëfillta shkencore fillojnë me shkencëtarin rus I. P. Pavlovin, respektivisht me eksperimentin e tij të quajtur „refleksi i kushtëzuar“.  Në vitin 1903, ky fiziolog rus shpalli zbulimin e tij epokal, për të cilin edhe u  laurua me Çmimin Nobël për mjekësi. Pavlovi duke punuar me  qentë, vërejti se ata fillonin të sekretonin pështymë para se t’i ushqente. Kjo tërhoqi vëmendjen e tij dhe ai vendosi  ta studiojë këtë reagim të qenëve me të cilin edhe u bë shumë i famshëm. Pak çaste para se t’ia jepte qenit ushqimin, ai i binte një zileje. Në fillim qeni nuk shfaqi ndonjë  reagim të veçantë ndaj ziles. Por, pas disa provash,  qeni filloi të sekretonte, sapo dëgjonte tingullin e ziles. Qeni këtë e kishte kuptuar si një sinjal se së shpejti do të ushqehet.

            Pavlovi kreu edhe një numër të madh eksperimentesh për të zbuluar lidhjet ngacmim-reagim. Si ngacmues neutral ai paraqiste dritat, tingujt e zileve, këmborat etj. Zakonisht, njërin nga këta ngacmues ai e shoqëronte me ushqim dhe me një solucion acidi të holluar ose me shok të dobët elektrik. Këto reagime, Pavlovi i quajti „reflekse“ dhe filloi të interesohej edhe më shumë për mekanizmat fiziologjikë të këtyre reflekseve nervore dhe reagimet e tyre.

            Më vonë, pasuesit e tij konstatuan se sjelljet mund të „kushtëzohen“ te të gjitha qeniet e gjalla, duke filluar nga ameba deri te njeriu, dhe erdhën në përfundim se përdorimi i këtij „kushtëzimi“ është i pakufishëm. Ky zbulim bëri bujë në gjithë botën dhe për të u interesuan shumë psikologë të famshëm, si: Tolmani, Wotsoni, Skinneri etj., të cilët edhe filluan ta aplikojnë, së pari nëpër shkolla e pastaj edhe në shoqëri të gjërë. Qëllimi kryesor i këtij „refleksi“ ishte „modifikimi i sjelljeve“ në përshtatshmëri me situatën.

            Posaçërisht në këtë drejtim u angazhua psikologun amerikan Burrus F. Skinner, i cili njëherit dha edhe kontribut të madh për shkencën e sjelljes. Ai bënte parashikimin dhe kontrollin  e sjelljeve nëpërmjet informacioneve të marra nga analizat e sjelljeve, dhe, me këtë, bëri ndryshime kolosale në  sjelljet e shoqërisë amerikane, që i sollën atij edhe autoritet shumë të madh. Ai këtë metodë e futi në përdorim që nga çerdhet e fëmijëve, shkollat, uzinat e deri te shtëpitë e pleqve. Mirëpo, rezultatet e kërkimeve të Skinnerit, përveç rëndësisë së madhe që kanë për psikologjinë moderne, për modifikimin e sjelljeve, për të mësuarit e programuar etj., të aplikuar në të gjitha shtresat e shoqërisë, njëkohësisht paraqesin edhe frikë, sepse ofrojnë mundësi të pakufishme edhe për keqpërdorim, përkatësisht manipulim me njerëzit, nëpërmjet „refleksit të kushtëzuar“, pastaj  „veprimit të kushtëzuar“ etj., me plane të programuara qysh përpara. Për këtë Skinneri shkruan edhe në librat e tij „Përtej lirisë dhe dinjitetit“ që e botoi në vitin 1971, dhe „Mbi reflektimet e mëtejshme“ të botuar me 1987.

            Studime të mëtejme në këtë drejtim bëri edhe psikologu i njohur amerikan  M. Seligman, të cilat i përshkruan në librin e tij „Paaftësia për ta ndihmuar vetën“, të cilin e botoi me 1975.  Ai këtë paaftësi e studioi nëpërmjet  kushtëzimit klasik të qenve.  Në një eksperiment, eksperimentuesit stërviten nëpërmjet një tingull që shoqërohej me një shok elektrik, katër qenë. Eksperimentuesit prodhonin një tingull, i cili pas 10 sekondash përcillej me një shok  elektrik. Qentë në fillim klithnin dhe  vraponin përreth për të gjetur ndonjë strehim, por pas shumë shokeve elektrike, kur e panë se kjo ishte e pashmangshme, u shtrinë përtokë dhe filluan ta vuajnë shokun elektrik.  Në provat e mëtejshme, qentë as që u përpoqën t’i shmangen  sulmit; ata u dorëzuan plotësisht. Pra, ata u bënë të paaftë për ta ndihmuar veten.

            Seligmani, thotë se kjo paaftësi edhe te njerëzit fitohet në mënyrë të ngjashme sikur te eksperimenti i mësipërm, gjë që ngjalli apetitet e shumë diktatorëve për të mbisunduar mbi masën, gjë që në shumë shtete edhe u zbatua në praktikë. Pasojat e një eksperimentimi të tillë me qëllime të caktuara, nëpërmjet mjeteve që disponojmë sot, mund t‘i paramendojë secili... Pra, përveç  rolit të madh pozitiv që pat ky zbulim i Pavlovit,  dhe që u përdor me sukses në shumë sfera të jetës, duke i kontribuar shumë njerëzimit, në anën tjetër, hapi edhe rrugët e reja drejt një kontrolli  masiv, të kushtëzuar sipas nevojës, në drejtim të të cilit po punohet intensivisht.