|
-"Përpjekja më e rëndësishme njerëzore është orvatja për moralitet në
veprimet tona. Baraspesha jonë e brendshme, dhe madje, m'u qenësia jonë,
varet nga kjo. Vetëm morali në veprimet tona mund t´i japë bukuri dhe
dinjitet jetës".
Albert Ajnshtajn
Morali është një temë e gjerë për të cilën kanë diskutuar shumë lëmi
shkencore, ndër to në veçanti, këtë dukuri e ka trajtuar Filozofia, duke mos
munguar as në faqet e Letërsisë e gjithashtu edhe në fushën e Psikologjisë,
në studimin e karaktereve dhe personalitetit, e në shumë e shumë lëmi të
tjera. Mirëpo, moralit, fokusimin e të gjithë energjisë ia kanë kushtuar
religjionet, që nga krijimi i njerëzimit e deri më sot, duke e ngritur atë
në një ndër virtytet bazë që mund të posedojë personaliteti i një individi.
Madje në shumë vende mund të gjejmë se në fushën e moralit ekzistojnë dy
rryma kryesore: Rryma laike dhe Rryma fetare.
"Ata që kultivojnë rrëmujë morale për përfitim duhet të kuptojnë këtë: ne
do t´i përmendim emrat e tyre dhe do t'i koritim ata siç e lypin të koriten".
Bob Dole
Moralin (lat.: moralis – doket, zakonet, veset, apo në
përkthimin latin moralis – mos ves), mund ta përkufizojmë si
rregull, parim apo normë e sjelljes e paravendosur nga një shoqëri,
bashkësi, dhe e pranuar nga një njeri për mënyrën e tij të sjelljes dhe e
zbatueshme nga të gjithë njerëzit e arsyeshëm. Kështu mund të përshkruhet
morali në një mënyrë... ka edhe shumë shprehje të tjera, mirëpo asnjëra nga
ato nuk arrin të përfshije të plotë domethënien e këtij nocioni.
"Shkëlqimi i moralit ndodh si pasojë e vesit. Ne bëhemi të drejtë duke
bërë vepra të drejta, të përmbajtur duke bërë vepra të matura, trima duke
bërë vepra guximtare".
Aristoteli
Morali pra, është ajo energjia e brendshme pozitive e cila e shpie njeriun
në parajsë, qoftë në këtë jetë qoftë në tjetrën. Mirëpo të jesh i moralshëm
nuk është e vështir, por as e lehtë - thjesht duhet tu përmbahesh disa
gjërave dhe t'i zbatosh ato. Çka, po të na thotë dikush se deri më tani kemi
vepruar në mënyrë jo të mirë, ndërsa tani e tutje, duhet të bëhemi të
moralshëm!.. dhe lind pyetja: si? Përgjigja më e mirë dhe më e drjetë, për
këtë pyetje, është e përmbledhur në veprat religjioze (duke mos i mbikaluar
ato), të cilat bartin në vete frymën Hyjnore dhe mesazhin e pastër të së
mirës. Pra, në përgjithësi, që të gjitha besimet orientojnë njerëzimin që të
anojë nga ajo e cila është e mirë për të gjithë, pa e dëmtuar asnjë njeri.
Veprat (njerëzit) që anojnë nga e liga duhet ndëshkuar, ndërsa veprat
(njerëzit) që anojnë nga e mira duhet lartësuar.
“Kur sheh një njeri se vepron një gjë të dëmshme, ndryshoje atë me fjalë.
Nëse nuk ndryshohet, atëherë bëje atë me forcë, dhe nëse prapë s'ka
ndryshim, atëherë ndryshoje me zemër”.
Thënie Arabe
Edhe studimet psikologjike dhe sociologjike kanë dëshmuar se morali i pastër
është një mbështetje e fuqishme në aspiratat njerëzore dhe në paqen ndërmjet
tyre, e sidomos në paqen e brendshme të njeriut. Një njeri i cili posedon
një moral të lartë, një ndërgjegje të pastër me qëllimin pozitiv në lidhje
me një veprim apo punë të caktuar, ka për disa herë më shumë energji, që do
të thotë, edhe mundësi për ta përfunduar në mënyrë të paraparë atë veprim,
sesa një tjetër, të cilit i mungojnë këto veti të ndritura, pavarësisht
mënyrave të tij të veprimit, për të arritur deri te qëllimi. Morali është
armë e fuqishme në duart e njeriut i cili aspiron të mirën. I moralshëm do
të thotë që të veprosh mirë dhe me dinjitet, por njëkohësisht, edhe të
largohesh nga e keqja dhe e pamoralshmja.
“I moralshëm është ai që në vështirësi tregon besnikëri”.
Mirsad Kuteli
Pra,
të jesh i moralshëm nuk do të thotë të jesh qyqar dhe i dobët, por
përkundrazi, njeri me zemër të fort e fisnike, që as stuhitë, nuk mund të të
lëkundin nga qëndrimet e fjalëve tua. Unë aspak nuk pajtohem me thënien se
“qëllimi arsyeton mjetin” sepse, për arritjen e një qëllimi të lig dhe
dashakeqës, nuk është e logjikshme që të përdorim gjëra të lejuara, por edhe
paraqitja si i moralshëm për arritjen e një qëllimi të mirë, nuk mund të
jetë arsye për shkatërrime të tjera. Me një fjalë, thotë populli, nuk mund
t'i shlyej, një e mirë, njëqind të këqija, por çdo gjë, sado e keqe qoftë,
mund të ndryshoj me një veprim të mirë. Nuk e shoh të udhës që të thellohemi
në mënyrë shkencore se si manifestohen veprimet e tilla në mendjen e
njeriut, shpirtin e tij apo edhe në trupin e tij.... apo më mirë të themi,
se si janë të koduara ato në ndërdije, më saktësisht - në shpirtin e
njeriut. Mirëpo vlen të thuhet se e moralshmja dhe e drejta është fuqi
madhështore, ka ndikim të pakontestueshëm, sipas psikologëve, në jetën
psikike të njeriut, ndërsa sipas sociologëve, është bazament i fort për
ndërtimin e një shoqërie të pastër. Në mënyrë të mrekullueshme e
interpretojnë edhe teologët ndikimin e moralit në jetën shpirtërore të
njeriut, ndonëse në mënyrë metaforike dhe të koduar, por mënyra më e
përpiktë dhe reale e manifestimit të shpirtit të njeriut. Pra, një njeri i
cili largohet nga çdo gjë e cila i sjellë dëm, qoftë vetvetes apo të
tjerëve, dhe vepron gjëra në përputhje me ligjet e natyrës, në përputhje me
interesin individual dhe kolektiv, gjithmonë duke pasur për qëllim më të
mirën, si për vete, ashtu edhe për të tjerët, ai njeri bënë maksimumin për
vetën e vet, për trupin dhe shpirtin e tij, ai njeri nxjerr vetën e tij nga
kthetrat e degjenerimit dhe vulgarizimit në kopshtet e të bukurës dhe të
mahnitshmes.
“Butësia është mburojë e fshehtë, ndërsa mendja – shpatë e mprehtë, andaj
mbuloje karakterin tënd me butësi dhe luftoje pasionin tënd me mendje”,
Ali ibn Ebi Talib r.a.
Kjo thënie pasqyron gjithë atë që mund të bëjë njeriu për vetën e tij: ta
mbrojë personalitetin e tij me butësi e dashuri dhe tu kundërvihet vrullshëm
epsheve dhe pasioneve të ndërdijes, duke i çrrënjos ato, dhe zëvendësuar me
dashuri e me gjëra të bukura. Në ditët e sotme ka shumë mëdyshje në
vëzhgimin dhe kujdesin ndaj instinkteve dhe epsheve duke u konsideruar edhe
si shtyse apo edhe forcë për orientim në disa veprime. Mirëpo, nëse
thellohemi në këtë lëmë, do të shohim se shumica e instinkteve të cilat i
vijnë njeriut, qoftë nga ndërdija e tij, apo edhe të iniciuara nga ndonjë
faktorë i jashtëm, nuk e shpijnë njeriun gjithmonë në gjëra të drejta e të
moralshme! Po ashtu, edhe pangopshmëria e epshit të njeriut e dëshmon këtë.
Qe të dyja këto e kanë origjinën, apo burimin, në shpirtin e njeriut dhe, në
rastet më të shpeshta, janë derivate të gjendjes materiale. Mirëpo, duke iu
referuar mendjes (atë mund ta marrim si udhërrëfyese kryesore në procesin
tonë jetësor) e cila, në qoftë se është e pasuruar me njohuritë e nevojshme,
ka forcë që t'i mposht edhe instinktet edhe epshet dhe të dominoj mbi to.
Mendja është udhërrëfyesja më e sigurt, e cila me burimin e vet që e ka në
shpirt, ka edhe forcë të analizojë efektet pozitive dhe negative të një
veprimi dhe të vendosë në raport me efektet e pastajme të veprimit.
Përfundimisht, morali i skalitur në zemrën e njeriut është dhurata më e
çmueshme që Zoti i ka dhënë njeriut pas mendjes, e kur të kombinohen këto të
dyja, ndodhë mrekullia dhe paqja, dhe secilit i takon ajo që e meriton.
“Njeriu i cili posedon moralin dhe dijen, dhe i kombinon këto, nuk ka
derë që nuk mund ta hap në këtë jetë dhe në jetën tjetër”.
|
