Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Mr. Kadri REXHA

NË SHQIPËRI GJETËM NJË NËNË (1)

(Me rastin e 55-vjetorit të arratisjes së rapsodit Dervish Shaqa)

     Se kjo ishte kënga e fundit e rapsodëve në vendlindjen e tyre e parandien të gjithë të pranishmit në odën e burrave: dasmorët dhe mysafirët e shumtë enkas të ardhur pas darke nga fshatrat për rreth. Thonë: si kurrë ndonjëherë më parë, atë natë, rapsodët dhe dasmorët u bënë një, u shkrinë në një dhembje, në një pikëllim, në një qëllim, në një porosi...

         

             Rapsodi kombëtar në kohë zezone

            Në odat e Dukagjinit dhe më gjerë kënga e rapsodit Dervish Shaqa ishte bërë institucion i historisë dhe traditës, arkiv i kronikave të gjalla, ishte bërë ndjenjë dhe përjetësim kombëtar. Kënga e tij, kudo që dëgjohej, ushqente krenari për të kaluarën dhe shpresë për të ardhmen. Ajo mbillte farën e dashurisë për atdheun dhe farën e urrejtjes për armikun. Nuk duhet harruar se veprimtaria frytdhënëse e Dervish Shaqës zhvillohej në një kohë terrori, në një zezonë të madhe, kur edhe për një fjalë goje të hante burgu dhe të shkonte koka. Është koha kur qeveria e Beogradit po vazhdonte përpjekjet e ethshme që në çdo pore të jetës së popullit shqiptar të godiste sa më shumë në mënyrë që të shuante çdo ndjenjë kombëtare dhe liridashëse. Kreatorët e  politikës shoviniste serbe të ngritura në institucion antishqiptar, si dikur Klubi Kulturor Serb, i mbante shpresa se kishte ardhur koha të japin kontributin historik në serbizimin e Kosovës. Qeveria zyrtare në çdo hap mbillte ndjenjën e inferioritetit të popullit shqiptar, si popull i dorës së dytë, si popull i shkallës së fundit. Presioni i pushtetit kishte hyrë derë më derë dhe manifestohej në rrugë, në treg, në fushë, në bjeshkë e gjetiu. Në manifestimet e shpeshta që organizoheshin me rastin e festave shtetërore, të përurimit të shtëpive të kooperativave, të shtëpive të kulturës, të stacioneve të milicisë e kështu me radhë, nën hijen e flamurit serb dhe jugosllav, fjalimet e deklamuara nga udhëheqësit e shtetit dhe të partisë përfundonin si me lutjet në ritet fetare me parullat e zakonshme: poshtë armiku i brendshëm, poshtë Shqipëria dhe poshtë Enver Hoxha!... Ishin këto qëndrime të caktuara antishqiptare që po zbatoheshin me shpejtësi të furishme drejt serbizimit të Kosovës, drejt asimilimit të popullit shqiptar dhe drejt përgatitjes për pushtimin e Shqipërisë, të cilat për së shpejti do të ktheheshin në represalie dhe në terror të përgjakshëm kudo në trojet shqiptare që rënkonin nën pushtetin serbo-jugosllav.

            Sikur të mos mjaftonte gjithë kjo barrë e rëndë që peshonte mbi popull, gjatë dimrit të vitit 1955/56 pushteti organizoi edhe një tmerr të ri dhe të llahtarshëm. Si për fillim rrugët u mbushën me milic të armatosur. Shtëpitë po përmbyseshin. Njerëzit merrnin frymë me zor. Për çdo natë arrestoheshin me qindra. Që në fillim të aksionit për mbledhjen e armëve ftohet edhe Dervish Shaqa. Ato ditë edhe natyra ishte tërbuar. Temperatura kishte rënë në minus 30°C. Patrullat e milicisë me mashinka në krah po depërtonin edhe në rrugicat më të ngushta. Burrat vetullngrysur, një grusht zhelesh në këmbë, me pushkë kraheqafe ose pa të fare, ecnin dy-tri metra para milicëve të krekosur. Nisën poshtërimet edhe në sy të familjeve, në rrugë, në treg e gjetiu. Bodrumet me ujë i freskonin plagët e njerëzve që i kishin marrë nga goditjet e konopit të lagur dhe nga dajaku atje lartë në zyrat e UDB-ës. Të tjerët, ata që nuk kishin çka të dorëzonin, të mbyllur në qelitë e burgut, qëndronin në pozitën e kërrusur, as ulur as në këmbë, me currilin e ujit që u binte në lugun e qafës... Por mëkatar kishte shumë sa nuk i zinin burgjet të gjithë. Prandaj me të tillë u mbushën përplot edhe sallat e shtëpive të kooperativave, mësonjëtoret e shkollave... Të tjerët i lidhnin për trungjet e pemëve pranë stacioneve të milicisë, në fushë, buzë rrugëve, në zabele dhe mbaheshin me net të tëra me këmbë të zbathura në borë. Pjesën tjetër i detyronin të zhyteshin në përrenj, në kanale, në lumenj... që të qëndronin me orë të tëra në ujët deri në fyt. Ata që ankoheshin nga të ftohtit i priste stufa...

            Ky ankth nuk kishte hyrë vetëm në Llukë të Epërme dhe në komunën e Deçanit. E tërë Kosova dridhej nën ethet e acarit, nxehej nën peshën e pendrekut dhe rrihej nën valët tronditëse të rrymës elektrike. Aty ku mungonte arma, për të shitej lopa, delet, toka... Bashkëpunëtorët e UDB-ës shitnin armë me çmime të larta. Vetëm një pushkë qarkullonte deri në tridhjetë herë në duart e fshatarëve, të cilët detyroheshin ta blinin nga organet e sigurimit. Personat që nuk kishin me çka ta blinin atë armë të mallkuar, merrnin botën në sy dhe hidheshin përtej kufirit. Të tjerët, duke dashur t’ia lehtësonin vetes mundimet, mbyteshin në puse dhe vareshin në litar. Rankoviqi pothuajse e kishte lëshuar Beogradin dhe çonte lesh në foletë e ngritura me kujdes nga këlyshët e tij në Deçan dhe në mbarë Rrafshin e Dukagjinit. Për çdo ditë gjuante arinj në Bjeshkët e Nemuna, ndërsa për çdo natë tridhte burra në zyrat e milicisë. Ai tash i shkrehur e me nge shikonte punën e zellshme të argatëve të tij në zbatim të programit mbi zhdukjen dhe shpërnguljen e popullit shqiptar për në shkretëtirat e Turqisë. Dhe nuk kishte pse mos të ishte i lumtur: bota ende nuk kuptonte se një shtet socialist në emër të lirisë, të komunizmit dhe të përparimit po i zbatonte pikë për pikë doktrinat fashiste të Çubrilloviqit dhe të Andriqit mbi zhdukjen e shqiptarëve, një populli të lashtë që jetonte gjysh pas gjyshi në trojet e veta.  

 
            Vdes, por qen udbe nuk bëhem kurrë

            Dervish Shaqa e kishte dorëzuar pushkën, por me kaq pushteti nuk ishte i kënaqur. Nga dera e Shaqë Ramës, pjesëmarrësit te të gjitha luftërave që ishin bërë në mbrojtje nga serbo-malazezët, UDB-a kërkonte pushkë të tjera. Dervish Shaqa akuzohej për punën që kishte bërë si gardian burgu në Prizren dhe në Tiranë gjatë kohës së Shqipërisë, për bashkëpunimin me armiqtë e shtetit si Asllan Boletini, etj. si dhe për propagandë armiqësore të zhvilluar me këngë dhe gojarisht kundër shtetit dhe popullit. Pas vrasjes mizore nga Ozna të trimit Tal Babani nga fshati Llukë e Epërme UDB-a kërkonte vrasës tjerë të kolonëve gjakpirës serbo-malazez. Me akuza për vrasje trajtoheshin disa burra të Llukës së Epërme, ndër të cilët Demush Neziri, Adem Rama dhe Ukë Kaçorri, ajka e katundit, të gjithë shokë të Dervish Shaqës. Ndër shokët tjerë të Dervish Shaqës që akuzoheshin për pushkë dhe për vrasje ishin edhe Sadik Rama i Isniqit, Mehmet Hajdari i Irzniqit dhe ndonjë tjetër në katundet për rreth.

            Lidhur me akuzat që i bëhen Dërvish Shaqa ankohet në Prishtinë te Mazllum Nimanai, vëlla i Xhavit Nimanit, kryeudbash për Kosovë. Mazllum Nimani , pasi pohon se është në dijeni për të gjitha ato që po bëhen ndaj tij, ia pret shkurt: “Ose rri me ne, me punë e më këngë, ose do të kalbësh në burg përgjithmonë.” Dërvish Shaqa kthehet në shtëpi me vendim të prerë: “vdes, por qen udbe nuk bahem kurrë.”

            Kish ditë që Dervish Shaqa pyetej dhe maltretohej psikikisht dhe fizikisht në stacionin famëkeq të milicisë në Deçan. Siç tregon Shpendi, i biri i Dervish Shaqës, një ditë, para mëngjesit, Dervishi kthehet në shtëpi. Nga lëndimet e mëdha mezi ulet në shtrat. E shoqja Zoja dhe i vëllai Syla i afrohen dhe e pyesin për gjendjen. “Nuk po ankohem për rrahjet dhe plagët, por për çka po më pyesin dhe me çka po më ngarkon UDB-a, ma nuk ka mbetur rrnesë në Kosovë, veç më duhet me ikë...” përgjigjet Dervishi. Ai, më në fund, e kishte vendosur të kalonte kufirin dhe të dilte në Shqipëri. Më shumë se për shpëtimin e trupit të vet, me kokë dhe me zemër,  ai e mendonte shpëtimin e këngës. Brezi i ri, ardhmëria e shqiptare, kishte nevojë për këngën, për frymëzim me dashuri për atdheun dhe lirinë, historia e popullit ishte në këngë dhe kjo duhej kënduar, duhej përsëritur deri në bashkimin e trojeve. Në anën tjetër Demush Nezirin e kishin dërmuar sa nuk qëndronte dot në këmbë të veta. Bllazh Bubiqiqi, udbash, kishte lënë vendlindjen në Mal të Zi dhe ishte vendosur në Pejë. Nga Demush Neziri kërkonte gjakun e të atit të vrarë në Shekullar. Ai ngulte këmbë se babën ia kishte vrarë Demush Neziri. “Sidoqoftë, je apo jo vrasësi i tim et, një ditë me duar të mia do ta nxjerri zemrën dhe do ta qes, ja këtu, në tavolinë”, i kishte thënë ai Demushit.

            Por dasmat e shqiptarëve nuk ndaleshin. As Dervishi me Demushin nuk e ndalën këngën. Ishte kjo kënga e zogjve këngëtarë që sfidojnë vdekjen duke kënduar. Dhe, ata, nga dita në ditë, po pritnin momentin që të kalojnë në Shqipërinë nënë. Për rapsodët ishin këto çaste të rënda që nuk përshkruhen.

            Kënga e fundit në vendlindje

            Nata e 7 dhe 8 marsit 1956 për shtetin është festë, ndërsa për rapsodët është nata më gjatë në jetën e tyre. Atë natë po këndonin në Llukë të Epërme, në dasmën e Ahmet Isufit. Duke kënduar deri në kupë të qiellit ata trimëronin dasmorët në odë,  përbuznin dhimbjen dhe plagët në shtat e në zemër, sfidonin udëbenë dhe pushtetin gjakatar:

            Prej qat sene qi a kanë hyrjeti

            Ksaj Kosov’s kurrë s’ju nda gazepi

            U çu’  hyrjeti, osmanlia

            Na erdh Nemci na erdh Serbia

            Nam të madh po bajnë hafija

            Kjo hafija nam po banë

            Burrë të mirë nuk do me lanë

            O vjen nji ditë do t’bahen pishman...

            Aty para mesit të natës Dervish Shaqën e ftojnë në divanhane. Bashkëfshatari i tij, Tafë Sahit Thaçi, ia lëshon në dorë thirrjen e nënvizuar me tri vija të kuqe dhe porosinë që “edhe treqind shpirta nëse i ke n’rafsh nesër në dorë të udëbesë asnjë shpirt nuk ka me të mbet në trupin tënd”. Dervishi kthehet edhe një herë në mesin e dasmorëve dhe pa lënë ndonjë dyshim ulet përballë Demushit. Pasi Dervishi i jep shenjë Demushit, telat e sharkisë dhe çiftelisë kumbuan si kurrë ndonjë herë, hidhur dhe pikëlluar, ndërsa zëri i thekur i rapsodëve, si në flakë të pushkëve, mbushi odën dhe si gjëmë dheu pushtoi fshatrat dhe fushat për rreth. Fjalët e këngës aq sa evokonin një moment jo fort të largët të historisë sonë po aq rrëfenin dramën e trishtuar të asaj nate të pa harruar:  

 
            Kamber Loshi Kamber Sejdija

            Çou bre djalë t’ka rrethu Serbia

            Thrret Kamberi vllaznit e mi

            Boll e keqe kjo Serbi

            Shumë ma t’zi shqiptartë  e këqi

            Që i bajnë vllaut monafiki

            Për Serbi pata me pshtue

            Po janë shqiptarët tue ndihmue

            Mos mbet zoti pa i marrue

            .......................................

            Ai prefekti fjalë o i ka çue

            Kamer Loshit me u dorzue

            Tri sereze o t’kem rrethue

            Me i pasë kraht me fluturue

            Prej Belice s’munesh me pshtue

            Kamber Loshi o po i çon fjalë

            Ty prefekt o mos t’kofsha falë

            Nuk t’bi nore sa t’jam gjallë

            Për pa u kallë kjo shpi me kashtë

            Për pa më ra mu zjarri n’qafë

            O Kalle flakë more qitja timin

            Sa t’jam gjallë s’ta jep dorëzimin…

            Se kjo ishte kënga e fundit e rapsodëve në vendlindjen e tyre e parandien të gjithë të pranishmit në odën e burrave: dasmorët dhe mysafirët e shumtë enkas të ardhur pas darke nga fshatrat për rreth. Thonë: si kurrë ndonjëherë më parë, atë natë, rapsodët dhe dasmorët u bënë një, u shkrinë në një dhembje, në një pikëllim, në një qëllim, në një porosi... Dhe, kështu, kah mesnata, pas një preteksti të krijuar, Dervish Shaqa së bashku me Demush Nezirin, duke marrë lejen e të zotit të dasmës, ngrihen në këmbë, i mbledhin pamjet e fundit të dasmorëve të përlotur dhe, në heshtje, duke lënë lamtumirën e fundit, me dhimbje në shpirt, dalin përjashta...

            Thirrje të ngjashme si për Dervish Shaqën, atë natë, UDB-a kish dërguar edhe për Demush Nezirin dhe Adem Ramën. Pasi të tre u morën vesh e ftuan edhe Isa Hoxhën, nip i Llukës së Epërme, që atë natë ishte i pranishëm në dasmë. Isa Hoxha kish ditë që kishte ikur nga milicia e Junikut dhe ilegalisht fshihej te dajat në Llukë të Epërme. Aty për aty u morën vesh që Isa Hoxha t’u printe për në Shqipëri, pasi si Botushas që ishte, i njihte shtigjet mirë për kalimin e kufirit. Me angazhimin e Isa Hoxhës në rolin e prijësit, Dervish Shaqa edhe një herë ia djegi planin udëbesë për likuidimin e tij: UDB-a, gjoja në fshehtësi të madhe, kishte përgatitur planin për kalimin e Dervishit dhe të Demushit në Shqipëri. Si realizues të planit për udhëheqës UDB-a kishte caktuar, gjoja në besë, një mik të Demushit nga Isniqi, i cili për këtë aksion Demushit ia kish sjellë një pushkë me fishekë...

            Para se të niseshin në drejtim të kufirit, edhe një herë, që të tre, u kthyen në familjet e tyre për t’u përshëndetë dhe për të lënë lamtumirën e fundit. Pikëpjekjen për nisje e lanë në shtëpi të Sokol Smailit. Dervishi me vrap kthehet në shtëpi. Në prani të vëllait, Sylës, të gruas, Zojës, dhe të fëmijëve, Shpendit dhe Aliut, njëri shtatëvjeçar e tjetri gjashtëmuajsh, në pika të shkurta bisedojnë për shumë çka. Syla e siguron për fëmijët dhe gruan, ndërsa Zoja, në heshtje, e siguron për besnikërinë e përjetshme dhe për kujdesin e devotshëm ndaj fëmijëve. Pasi edhe një herë, me lot burri, i përqafon Shpendin dhe Aliun, shpejt e shpejt, hallallshtiset, përshëndetet me ta dhe niset. Në krye të shkallëve nëna Rukë e ndalë Dervishin, e përqafon me lot, duke i thënë: prit pak, bir i nënës, se po më duket sonte paske udhë të gjatë. Pas pak ia sjell një palë meste dhe një palë këpucë, të cilat atë dite Zenuni për vete i kishte blerë në Pejë. Me lot për faqe Dervishi i zbret shkallët, bie në fund dhe, para se të dalë për portë të kullës, edhe një herë e kthen kokën dhe i shikon Shpendin dhe Aliun në ngryk të nënës Zojë, që dridhej si plepi në ditë vjeshte...

            Pas pak të tre u takun sërish te caku dhe u nisën. I pari prinë Isa Hoxha, pas tij vijnë Dervish Shaqa, Adem Rama dhe në fund, me pushkë në dorë, Demush Neziri. Çajnë rrenë e borës së trashë dhe heshtin si ajo natë dimri Dukagjini. Secili në brendësi tjerr mendime dhe në shpirt mbrun nga një dhimbje të madhe sa malet me borë. Ecin në kolonë dhe ndihen si lisa të rrëzuar në stuhi. Nga të ftohtit që u kishte hyrë në zemra nuk e ndienin fare acarin e egër të natyrës. Për t’i ikur çdo dyshimi dhe çdo rreziku u nisën për në Kodrali, rrotull kaluan Junikun, u ngjitën në bjeshkë dhe u ndalën në stanet e Botushës. Për pak çaste aty pushuan, me tallat që i kishin sjellë me vete i ngrohën duart dhe rreth orës katër të mëngjesit kaluan kufirin. Emocione, dhimbje, ofshamë dhe dënesje të heshtur në të njëjtën kohë. Prapa kufirit të mallkuar shqiptaro-shqiptar po linin më të dashurit, miqtë, rininë, përpjekjet... Nuk kishte kohë për vaj as për rënkim... Albumin e kujtimeve, arkivin e këngëve dhe idealin i mbanin në zemër.

            Vazhdon...

    (2)