Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Mehmet BISLIMI

      NJË KUJTIM I PATHËNË PËR RAPSODIN DERVISH SHAQA

        Tek po kaloja atyre ashpërsive, me vete po mendoja: Ja këtu mund të ketë kaluar edhe Mic Sokoli, Sylejman Vokshi, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Isa Boletini, Azem Bejta me shokë, Adem Jashari... e qindra e qindra luftëtarë të lirisë.

 
            ... Ishte muaji prill 1992, një pranverë e vonë që po mbante ca freskët. Për zgjidhjen e çështjes kombëtare, koha po diktonte domosdoshmërisht tjetër gjë, tjetër angazhim, tjetër rrugë nga ato të kotësisë së asaj kohe... Koha vërtetoi më së mirë se kush kishte të drejt. Ne- brezi i ri atdhedashës të cilët kishin treguar gatishmëri që atdheut t’i dalin zot edhe më pushkët e lirisë, pra edhe me gjak, po kërkonim tjera rrugë nga ato të kotësisë, këtë po e diktonte koha dhe plagët e shumta në shtatin e atdheut tonë të robëruar...

            Paraprakisht ishin hedhur bazat e para të celulave, të cilat deri në një farë mase ishin të armatosura dhe të angazhuara me kujdes edhe nëpër roje nate por edhe në forma tjera të paraqitjes për të dëshmuar para populli se një forcë e re po del në skenë. Por, a ishte kjo e mjaftueshme? Natyrisht se jo! Ishin hedhur edhe hapat e riorganizimit të celulave nëpër Këshilla Lokale dhe në ato të Rretheve, barrë kjo që e kishte marrë prej kohesh mbi supe Lëvizja Popullore e Kosovës në gjirin e së cilës ishin të organizuar djemtë e sakrificës.

            Mirëpo as kjo nuk mjaftonte, duhej përgatitje më e madhe në organizim, furnizim me armatim, përgatitje morale e shpirtërore të masave, mobilizim e përballim situate. Një gjë ishte e pashmangshme: ngadalë por sigurt, ne do të përballeshim me një pushtues sa gjakatar aq edhe të egër që njëkohësisht kishte edhe epërsi në armatim.

            Në mesin e atyre dhjetëra djemve që kishin kaluar alpet shqiptare drejt Shqipërisë për të marrë një grusht barot, se Kosovës së djegur i duhej më shumë se buka, isha edhe unë.

            Natyrisht se organizimi ynë kishte disiplinë, prandaj më duhej konsultuar dhe marrë lidhjet nga organizata. Në Prishtinë takova R. Avdiun, nga i cili mora lidhjet për pikat që duhej t’i ndiqja... Më pas konsultova edhe B. Berishën që më sqaroi për rrethanat e rrugëtimit në ato anë (ngase duhej të kalonim nëpër Maqedoni). Me vete kisha anëtarin e Këshillit – Sali Malën. Kaluam nga anët e Preshevës që pa zbardhur, dolëm tek mulliri në Llojan, më pas nga aty në Kumanovë. Nga Kumanova, po thuaj se me të ngrysur arritëm në Strugë në konakun e Kadri Ladorishtit. Bacë Kadriu na priti me ngrohtësi atdhetare. Ai ishte një atdhetarë që mbi kurriz të vet kishte provuar padrejtësitë e pushtuesit, prandaj nuk na duheshin shumë llafe të kota. Na dhanë për të ngrënë, pas dy- tri orëve u takuam në vendin e caktuar edhe me bijtë të tjerë të Kosovës që kishin marrë të njëjtën rrugë, po për të njëjtin qëllim.

            Para se të ndaheshim, bacë Kadriu na prezantoi me përcjellësin (emir i të cilit nuk më kujtohet), një djalë i ri nga fshati i përtej kufirit Fushë-Rrajcë, dhe në fund na i dha tri porosi:

            - Një, nëse rastisë e sulmoheni nga rojat maqedonase dhe nëse i humbni lidhjet mes
vete, duhet të orientoheni për mes drunjtëve; pra lëvozhga e vrazhdë në trupin e drurit tregon anën e Veriut, kurse ajo e lëmuar atë të Jugut!

            - Dy, nëse ju merr etja shumë, kujdes mos u ofroni për të pirë uji tek ndonjë kura, a
burim, gjithnjë larg burimit se aty ka vëzhgime të herë pas hershme gjatë natës.

            - Tre, nëse diku ndaleni për të pushuar, nga lodhja dhe dremitja, të lagur qull nga djersët, mos gaboni të uleni, duhet të qëndroni në këmbë, dhe jo më shumë se tre deri pesë minuta!... Këto këshilla na janë gjetur me dhjetëra herë më pastaj gjatë atyre rrugëtimeve, sa herë që kemi marrë këto rrugë, njëkohësisht me vete kam kujtuar edhe bacë Kadriun. Alpet shqiptare si edhe ato të Pashtrakut të Hasit e deri tek Varri i Mirë, janë të ashpra për t’i kaluar, janë të rrezikshme, e pra këto ashpërsi i kanë kaluar bijtë e Kosovës e të shqiptarisë me dhjetëra herë me buzë të shkrumbuara për një pikë uji, me dhjetëra kilogramë armatim mbi kurriz, me vdekjen nën dhëmb, me këmbë e duar të përgjakura, me fatin e Kosovës e të shqiptarisë në gjoks, për lirinë e së cilës, tek ata gurë, ata lanë edhe kockat e tyre...

            Kërkoi ndjesë nga lexuesi e gjitha kjo është jashtë temës, por shkuarja ime për herë të parë në Shqipëri për mes malesh, më kujtoi qindra udhëtime të bijve tanë më të mirë të kombit në ditët më të vështira për popullin tonë. Ata shkuan atje për furnizim me armatime, për këshilla e lidhje, për orientime e sqarime politike, për strehime e stërvitje... Po ku ndihemi ne më të sigurt për të mbështetur kokën tonë me halle së në prehrin e nënës, se tek ti o nëna jonë Shqipëri!... Jo të gjithë e patën këtë mundësi, që të përshkruanin rrugëtimin e tyre. Tek po kaloja atyre ashpërsive, me vete po mendoja: Ja këtu mund të ketë kaluar edhe Mic Sokoli, Sylejman Vokshi, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Isa Boletini, Azem Bejta me shokë, Adem Jashari... e qindra e qindra luftëtarë të lirisë. Madje edhe vet Dervish Shaqa! Kjo na forconte ne dhe as që donim të ia dinim për lodhje e frikë. Ata lanë veprat e tyre në shërbim të atdheut që flasin më shumë se ç’mund të shkruhet sot, duke kaluar nga këto anë sigurisht edhe nga anët e Mazrekut për mes Livdheve të Hoxhës e deri tek Varri i Mirë, po edhe nga Vlahna e deri në Goden, nga Juniku e rrasa e gurit, nga Gjakova e qafë prushi, nga Qafëthana e deri tek Hani i Hotit e kudo ku janë shkëmbinjtë e shqipeve ku gjaku i atdhetarëve ra, siç e thotë edhe kënga: Ka ra shiu e s’ka me e la..., histori kjo e thurur me gjak, këtë kujtim po e bëj në nderin e të gjithë atyre që nuk janë më në mesin tonë, në kujtim të atyre që nuk patën mundësinë t’i përshkruajnë këto rrugë lavdie, në kujtim të atyre që bënë historinë, në kujtim të atyre që nuk kanë për të vdekur kurrë...

            Të nesërmen nga Fushë-Rrajca, zbritem në Rrajcë e më pas në Prrenjas. Tani më ishim nën shoqërimin e përcjellësit tjetër që quhej Mit-hat. Nga Prrenjasi në mbrëmje arritëm në Tiranë.
            Qëllimi im, veç detyrave që kishim nga organizata për të takuar disa krerë politik të kohës në Shqipëri, më pas furnizimin me armatim etj., ishte edhe takimi me Qerim Deliun e Radishevës i cili kishte emigruar në Shqipëri që në vitin 1939!?

            Qerim Delia (i vëllai Mehmet Deliut- alias Mehmetit të vogël, bashkëluftëtarit të Azem Bejtës). Populli e njeh më shumë përmes këngës:

            Me dy trima që i ka Shqipnia

            Si ka mbreti as shtatë krajlia

            Azem Bejtën Mehmet Delia

            Me ta në sherr ka ra Serbia...

            Ndërkaq shoku im Saliu, kishte obligim për të takuar Fadil Berishën i cili ishte po ashtu i ikur nga Kosova dhe jetonte diku në Rashbull të Durrësit. Fadili është po ashtu këngëtar i shquar dhe anëtar i Grupit Kosovar të Rashbullit, mik e shok i pa ndarë i Dervish Shaqës dhe Demush Nezirit, etj. Nuk mund ta kaloi pa e cekur shkurtazi takimin tim me Qerim Deliun (do të bëja mëkat po mos ta përshkruaja këtë takim): Një burrë i gjatë rreth të shtatëdhjetave e ca më shumë, me ballin e gjerë e me sy të kaltër të futur thellë në gropa. I veshur me pedanteri, i pastër dhe i thjeshtë, i djegur malli për Kosovë... Nuk mund ta përshkruaj atë takim, nuk ka pendë, nuk ka fjalë që e gdhend atë mal me dhembje e dashuri prej njeriu për atdheun e vet... Qerimi nuk më la të flija për dy net radhazi, ai me pyeti për gurët e për drunjtë, për rrugë e rrugica dhish, për male e përrenj, për varret e të parëve, për shtëpi e katandi, për njerëzit e farefisit të tij, më pyeti edhe për qiellin e për diellin e Kosovës!... Ai para së të ikte nga Radisheva e tij e dashur të cilën nuk e pa më në këtë jetë, me dorën e vet kishte mbjellë një fidan molle pranë pusit të oborrit të shtëpisë së tij të dikurshme, aty ku kishin ngrënë bukë me dhjetëra herë Azem Bejta me bashkëluftëtarët e tij. Dhe nuk kishte harruar, ai më pyeti:

            Mehmet djali, a është ende një fidan molle tek pusi që e kam mbjellë me dorën time këtu e shumë vite më parë?!

            Po i thash, aty tanimë është një mollë e madhe dhe pasardhësit tuaj atje i thonë: “Molla e Qerimit!”... Nuk e mora me mend që mund ta godiste kaq rëndë peshë e mallit, ai u shtri dhe për një gjysmë dite nuk doli më nga dhoma... edhe kur doli në mbrëmje dukej aq i dërmuar, aq i zbehtë, aq i goditur... në ndarje më përqafoi shumë, më gjysmë zëri më tha: “Do të vdes ca më i lehtësuar, ma hoqe ndryshkun e mallit që po më gërryente këtu brenda prej vitesh. Kosova ka pasur gjithmonë djem trima dhe patjetër se do të çlirohemi!”... ca muaj më vonë Qerimi kishte vdekur dhe unë nuk e takova më. Më vonë i shkova tek varri për t’i thënë: “Po, Qerim Delija, vërtetë Shqiptaria ka bij trima që vdesin për lirinë e atdheut!”

            Takimi me Fadil Berishën

            Pas dy-tri dite udhëtuam për në Durrës së bashku me Saliun. Nuk vonuam shumë dhe e gjetëm Fadilin. Pasi që u prezantuam, i treguam se kush jemi, duke i dhamë porosinë e nipave të tij nga Llausha që ia kishin dërguar për mes Saliut. Ai u ngrit në këmbë, na përqafoi edhe një herë, dhe na dërgoi menjëherë në shtëpinë e tij, mblodhi fare e fisin në mbrëmje dhe na ndjen në këmbë me çuna e me të gjithë anëtarët e shtëpisë. U shtrua tryeza e rakia, muzika e çmallja, kënga e koburja ... Ata kishin të drejtë, ata po çmalleshin pas aq vitesh emigrimi nga vendlindja, nga toka e vet, nga njerëzit e vet, ata u merrnin erë rrobave tona... donin të ndienin aromën e vendlindjes, erën e Kosovës së zhuritur... ishin bërë bashkë malli, loti, vaji e ngazëllimi, ndjenja të përziera këto që nuk mund t’i shpjegoje lehtë. Nuk e dinte i vuajturi njeri nëse po qanim apo po qeshnim- mbase të dyja përnjëherë, këtë peshë malli që gërryen nuk mund ta kuptoi secili...

            Të nesërmen, më që Fadili e kishte njohur për së afërmi Dervishin, duke qenë kureshtar që të dija më shumë për Dervish Shaqen, e pyeta Fadilin:

            Fadil, para se të merrja rrugë për në Shqipëri, kam lexuar një shkrim në një gazetë tek ne në Kosovë që quhet “Zëri i rinisë”, ku shkruante se Dervish Shaqa ka qenë i degraduar dhe ka jetuar në kushte të mjerueshme këtu në Shqipëri nën sistemin e Enver Hoxhës?! Në fakt, ne nuk i besojmë shumë asaj gazete, ngase ajo ka qenë dhe mbetet gjithmonë gazetë titiste, por nuk mund të kthehem në Kosovë pa na treguar diçka edhe për Dervishin- përfundova unë.
Po, mor djem, po iu tregoi, dhe vazhdoi bisedën Fadili.

            Është shumë e vërtetë se ne kur kemi ikur nga Kosova për në Shqipëri, kush më herët e kush më vonë, në fakt nuk e kemi pasur fare lehtë, për shumë arsye: Së pari ne iknim nga pushtuesi serb, pra detyroheshim dhunshëm që ta linim vendlindjen, më pastaj kishim peripeci tjera me jetën e re, Organet e pushtetit në Shqipëri kishin për detyrë që të saktësonin identitetin tonë, kishte edhe të atillë që i dërgonte UDB-ia, pra bëhej propagandë e madhe nga më të ndryshme në këtë drejtim, kësaj i frynin shumë edhe nga ato gazetat titiste, si ajo që paska shkruar për “vuajtjet” e Dervisht nën sistemin e Enverit, e cila sigurisht se kur ka ikur Dervishi e ka quajtur nacionalist e ballist etj., shyqyr tani po ia “qajka” hallin!, pastaj vendosej për strehimin tonë dhe deri sa ne ambientoheshim, njiheshim me rrethin e tjera donte shumë kohë. Në fakt, Enveri dhe Partia, mes nesh që kishim ikur nga Kosova, nuk ka bërë ndonjë dallim të madh, edhe ne si të gjithë vendasit kemi jetuar në të njëjtat shtëpi e kushte të këtushme, nuk është e tepërt të them se kemi qenë më të përkëdhelur dhe më të avancuar në shumë drejtime, në veçanti Dervishi i cili ka qenë i njohur për këngën e tij karakteristike në tërë Shqipërinë.

            Vet Enver Hoxha, ne kosovarëve, por në veçanti Dervishin e ka përkrahur shumë, Grupi ynë i këngëve dhe valleve ka marrë pjesë gati në të gjitha Festivalet, dhe ka qenë e pa mundur që Enveri mos ta takoi Dervishin herë pas here edhe personalisht.

            Më kujtohet në Festivalin e fundit të Gjirokastrës, kur na erdhi radha ne, dolëm në podium. Enveri me disa anëtarë të lartë të partisë ishin ulur në radhën e parë. Kur Dervishi mori këngën:” Kaçanik deri Boletin krejt Kosova a mblue n’tym”..., Enverit i rrëshqitën lotët për faqe. Më pastaj, ne mbaruam pikën muzikore dhe u futem mbrapa perdes. Dervishi më tha:

            Fadil! A e vërejte se Enveri qau me lot!?

            Po i thash, e vërejta. Ah, është burrë i burrave- lëshoi një zë të thellë Dervishi.

            Sa mbaruan edhe dy-tri pika të programit, vet Enveri erdhi mbrapa perdes dhe kërkoi të na takonte ne, pra Grupin Kosovar të Rashbullit në krye me Dervishin. Sa u fut aty, ne u zgjuam në këmbë, Enveri i tha Dervishit: “Eja këtu o Dervish Kosova”... dhe e rroku përqafe, për një çast lotët nuk i ndalën që të dy. Pas ca çastesh Enveri i tha Dervishit: “Kur të përqafoi ty, Dervish Shaqja, më duket se e përqafoi tërë Kosovën, dhe shtoi: Jo, nuk do të vdes pa i ra këmbë trup e tërthor tërë Kosovës, o Dervish Shaqa!” ...

            Pas disa kohe siç e dini Enveri u sëmurë dhe vdiq në spital me 11 prill 1985 - vazhdoi bisedën Fadili. Asokohe edhe Dervishi ishte i shtrirë në spital, dhe atë bukur në gjendje të rëndë. Ramiz Alia, duke e ditur simpatinë e Enverit për Dervishin, me 12 prill kishte dhënë urdhër që në emër të Kosovarëve të lajmërohet Dervishi për të marrë pjesë në ceremoninë e varrimit. Kryetari i rrethit na e solli ftesën që kishte dërguar personalisht Ramiz Alia!

            Si të ia bëjmë hallit, ende nuk ishte bërë krejt publike vdekja e Enverit, flitej si nën hundë dhe me ndrojtje... Partia kërkonte që Dervishin ta përgatisnim moralisht që në emër të Kosovarëve të zë vendin e vet. Duhej punë, por edhe maturi. Nga ana tjetër Dervishi nuk kishte dëgjuar ende, në spital kishin dhënë urdhër që Dervishit mos t’i tregonin për vdekjen e Enverit, para se të shkonim ne. Pra, unë (Fadil Berisha) së bashku me Nezirin dhe me kryetarin e rrethit shkuam në spital dhe ma takt e maturi Dervishit i dhamë lajmin për vdekjen e Enverit.

            Dervishi, fillimisht nuk deshi të besoi këtë, por pasi që e vërtetoi këtë ai tha: “ A paska vdekur der ai nom burriii ëëë?!” , dhe hoqi dorën nga nën koka ku po e mbante duke e lëshuar ngadalë mbi gjoksin e vet që po i digjej. Dervishi, pas ca çastesh tha:” E kam dashtë shumë Enverin dhe për të gjallë ia kam pas dhanë besën se edhe dekën kam me e ba me ta!”... këto ishin fjalët e fundit të Dervishit për Enver Hoxhën.

            Dervish Shaqa, kishte vdekur të nesërmen, pra me 13 prill të viti 1985. Me të dëgjuar lajmin, ne i treguam kryetarit të rrethit se edhe Dervishi ka vdekur. Ai më pas, kishte lajmëruar Partinë dhe Ramiz Alinë. Më të marrë këtë lajm, Ramizi kishte urdhëruar që të dy të varrosën në të njëjtën ditë, pra me 15 prill, dhe ashtu u bë, përfundoi rrëfimin Fadili.
          Ky ishte një kujtim i pa thënë deri me sot nga ana ime që po e mbaja në gji të ngrohtë- si atë ditë!