|
Mė 14 korrik 1930, Albert
Ajnshtajn mirėpriti nė shtėpinė e tij nė periferi tė Berlinit, filozofin
indian, muzikantin dhe laureatin e ēmimit Nobel, Rabindranat Tagora. Ata
patėn njė nga bisedat mė stimuluese, mė intelektuale dhe mė dobiprurėse nė
histori, duke eksploruar lidhjen shumėvjeēare mes shkencės dhe fesė.
Ky ėshtė njė vallėzim
mendjesh tė Ajnshtajnit dhe Tagorės, ku ata ekzaminuan shkencėn, bukurinė,
vetėdijen dhe filozofinė, nė njė meditim themelor pėr ekzistencėn njerėzore.
***
Ajnshtajni: A
beson nė Hyjnoren e izoluar nga bota?
Tagora: Jo
tė izoluar. Personaliteti i pafund i njeriut krahasohet me atė tė universit.
Nuk mund tė ketė diēka qė nuk pėrfshihet nė personalitetin njerėzor dhe kjo
provon se e Vėrteta e Universit, ėshtė e Vėrteta e Njeriut. Materia pėrbėhet
nga protonet dhe elektronet, me hapėsira mes tyre, por materia duket solide.
Ngjashmėrisht, njerėzimi
pėrbėhet nga individėt, ato kanė lidhje njerėzore, gjė qė i jep njeriut
unitetin njerėzor. I gjithė universi lidhet me ne nė njė mėnyrė tė ngjashme,
ėshtė njė univers njerėzor.
Ajnshtajni: Ka
dy lloje konceptesh tė ndryshme rreth natyrės sė universit: sė pari, bota si
njė unitet i varur nga njerėzimi dhe sė dyti, bota si njė realitet i pavarur
nga faktori njerėzor.
Tagora: Kur
universi ynė ėshtė nė harmoni me njeriun, e njohim si tė vėrtetė qė tė jep
njėkohėsisht ndjesinė e sė bukurės.
Ajnshtajni: Ky
ėshtė koncepti i pastėr njerėzor i universit.
Tagora: Nuk
mund tė ketė koncept tjetėr. Kjo botė ėshtė njė botė njerėzore pikėpamja
shkencore pėr tė ėshtė gjithashtu e njė shkencėtari. Ka disa standarde
arsyeje dhe kėnaqėsie qė sjell e vėrteta, standardin e Njeriut tė
Pėrjetshėm.
Ajnshtajni: Ky
ėshtė njė perceptim i entitetit njerėzor.
Tagora: Po,
njė entiteti tė pėrjetshėm. Duhet tė kuptojmė pėrmes eksperiencės njerėzore
emocionet dhe aktivitetet tona. Ne perceptuam Njeriun Suprem, qė nuk ka kufi
individualė si limitet tona. Shkenca ėshtė kompetente ndaj asaj qė nuk
kufizohet te njeriu, ėshtė bota njerėzore e papėrcaktuar e sė vėrtetės.
Feja i kupton kėto tė
vėrteta dhe i lidh ato me nevojat tona mė tė thella, vetėdija jonė
individuale e sė vėrtetės, fiton domethėnie universale. Feja aplikon vlerat
e sė vėrtetės dhe ne e njohim kėtė tė vėrtetė mė mirė, pėrmes harmonisė sonė
me tė.
Ajnshtajni: E
vėrteta atėherė, ose bukuria, nuk varet nga njeriu?
Tagora: Jo.
Ajnshtajni: Nėse
nuk do tė kishte mė qenie njerėzore, Apolloni nuk do tė ishte mė i bukur.
Tagora: Jo.
Ajnshtajni: Bie
dakord nė lidhje me kėtė koncept tė sė bukurės, por jo me tė vėrtetėn.
Tagora: Pėrse
jo? E vėrteta kuptohet nga njeriu.
Ajnshtajni: Nuk mund ta provoj se koncepti im ėshtė i
drejtė, por ai ėshtė feja ime.
Tagora: E
bukura ėshtė ideali i harmonisė perfekte qė ėshtė te qenia universale. E
vėrteta ėshtė kuptimi perfekt i mendjes universale. Ne individėt i qasemi
asaj pėrmes gabimeve tona dhe pėrmes eksperiencave dhe iluminimit tė
vetėdijes, pėrndryshe si do ta njihnim tė vėrtetėn?
Ajnshtajni: Nuk
mund ta provoj shkencėrisht se e vėrteta duhet tė kuptohet si njė e vėrtetė
qė ėshtė e vlefshme nė mėnyrė tė pavarur pėr njerėzimin, por besoj nė tė me
ngulm. Unė besoj se teorema e Pitagorės nė gjeometri, deklaron diēka qė
ėshtė afėrsisht e vėrtetė, e pavarur nga ekzistenca e njeriut.
Tagora: Nė
shkenca, ne shkojmė pėrtej disiplinės sė eliminimit tė kufizimeve personale
tė mendjeve individuale dhe kėshtu arrijmė tė kuptojmė tė vėrtetėn qė ėshtė
nė mendjen e njeriut universal.
Ajnshtajni: Problemi
fillon me faktin nėse e vėrteta varet nga vetėdija jonė.
Tagora: Ēfarė
ne e quajmė tė vėrtetė, ndodhet nė harmoni racionale mes aspekteve
subjektive dhe objektive tė realitetit, qė tė dyja i pėrkasin njeriut
superpersonal.
Ajnshtajni: Edhe
nė jetėn tonė tė pėrditshme, ndihemi tė detyruar tė njohim njė realitet tė
pavarur nga njeriu nė lidhje me objektet qė pėrdorim. Ne e bėjmė kėtė pėr tė
lidhur eksperiencat e ndjenjave tona nė njė mėnyrė tė arsyeshme. Pėr
shembull, nėse askush nuk ėshtė nė kėtė shtėpi, atėherė tavolina mbetet ende
atje.
Tagora: Po,
mbetet jashtė mendjes individuale, por jo nė mendjen universale. Tavolina qė
unė perceptoj, ėshtė e perceptueshme nga e njėjta lloj ndėrgjegjeje tė cilėn
unė e posedoj. Feja ime ėshtė nė pajtim me Njeriun Super-personal, shpirtin
universal njerėzor, nė qenien time individuale
Ajnshtajni: Atėherė
unė jam mė fetar se ju!
Burimi: Brain Pickings
|
