Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Arjan KALLÇO 

http://gazetakritika.net

OBJEKTIVIZMI I SHKRIMTARES FILOZOFE

            Shtrojmë pyetjen, a është uni një virtyt, apo altruizmi duhet ta mundë atë? Në kohën e sotme është tepër e komplikuar përgjigjia. Vetë fjala Ego përcaktohet si qëndrim i atij që e vendos unin në qendër të universit, duke e marrë vlerë absolute dhe term të referimit ndaj realitetit.

            Në jetën e përditshme ndeshemi shpesh me mendime të tilla se njeriu është egoist nga natyra, se pak egoizëm nuk të dëmton, se plot aspekte të jetës sonë janë të mbushura me shfaqje të tepruara të egoizmit, se arti ka shumë egoizëm, se në politikë fitoi egoja e vet etj.

            Të gjitha këto mendime detyrimisht e kanë një bazë reale dhe kjo është njeriu, qenia e tij si individ që nuk mund të kuptohet pa egon e vet, pasi mosekzistenca e tij e shuante përfundimisht unin. Por në shoqëri, gjithmonë faktori njeri është i padyshimtë, ku rregullat nuk mungojnë, kjo çështje merr nuanca të ndryshme, herë pozitive, herë negative. Nëse njeriu në jetë i vë fre egoizmit të vet, natyrisht do të lindin dhe kristalizohen disa ide të tjera që më shumë se vetë uni, lidhet me altruizmin e që në plan të parë duken si të kundërta të papajtueshme, në disa kontekste janë, por në fakt mund të ekuilibrohen dhe të prodhojnë paqtim dhe jo gjithmonë kontradikta.

            Shtrojmë pyetjen, a është uni një virtyt, apo altruizmi duhet ta mundë atë? Në kohën e sotme është tepër e komplikuar përgjigjia, por në fillim do shohim sesi është përcaktuar kjo fjalë që e ka etimologjinë nga gjuha greke. Vetë fjala Ego përcaktohet si qëndrim i atij që e vendos unin në qendër të universit, duke e marrë vlerë absolute dhe term të referimit ndaj realitetit. Platoni dhe Aristoteli, si dhe gjithë filozofia kristiane i jepte vlerë negative egoizmit, por sipas Stirnerit përmes egoizmit afirmohet liria e të vetmit, pra e individit të njohur si i vetmi realitet, ndërsa sipas Niçes morali i egoizmit është supernjeriu që e mori përsipër përgjegjësinë, që t'i përmbyste vlerat tradicionale dhe të pohonte ligjin e vet. Në psikologji, egoizmi është një sjellje e shënuar nga prirja që t'ia paravendosë interesin e vet çdo veprimi që kryen. Egoizmi – shkruan Karlo Bini – është e vetmja shtysë e veprimeve të njeriut. Ndërsa në natyrë dhe tek kafshët egoizmi është instinkti i mbijetesës, tek njeriu mund të shfaqet edhe kur nuk është në rrezik për ekzistencën e vet. Por kuptimi i fjalës e bën atë indiferent ndaj shoqërisë, pasi në lojë është realizimi i tij në jetë dhe kjo sjell si pasojë pakënaqësinë kur rezultatet nuk japin fryte, duke i shkaktuar atij ndjenjën e të qënit i palumutur.

            Në veprën e saj Virtyti i Egoizmit Randi hedh disa ide lidhur me këtë problem dhe i bën një analizë të gjerë në kontekste të ndryshme. Nuk mund të flitet për veprat e Ayn Randit pa folur më parë për vetë autoren, pasi në to ngre një sërë problemesh të shoqërisë ruse dhe asaj amerikane, në kundërvënien socializëm-kapitalizëm. Po t'u referohemi disa frazave e mendimeve të saj që dalin nga gjithë problematika e shprehur në volumet, do të mund ecnim në zbulimin e rrugëtimit të saj në filozofi, në teori, në ide përmes pasazheve të shkurtra, ashtu si thërrimet pas ngrënies. Ayn Randi lindi në Shën Pjetërburg më 2 shkurt 1905 dhe ndërroi jetë në Nju Jork në vitin 1982. Shkrimtare, filozofe dhe skenariste amerikane me origjinë ruse, autore e disa librave si Ne të gjallët, Burimi i mrekullueshëm, Revolta e Atlantës, themeluese e rrymës filozofike të objektivizmit (Çdo konceptim filozofik i themeluar mbi ekzistencën objektive të realitetit, pavarësisht nga veprimtaria perceptuese dhe njohëse e subjektit).

            Virtyti i egoizmit përmbledh artikuj dhe tekste të botuara nga Rand në harkun kohor 1961-1964 që depërtojnë dhe saktësojnë disa prej koncepteve të trajtuara gjerësisht tek romanet e saj dhe duke e braktisur formën e romanit, përqasja është më konkrete dhe teorike, duke braktisur linjat drejtuese dhe përcaktimet nga synimi i vështirë që të çelë kafazët e dhimbshëm të një kolektivizmi zvarritës, pasi është mirë që të kuptojmë, nuk është dhe nuk duhet të jetë imponimi i vetëm shoqëror i mundshëm. U dallua si mbështetëse e individualizmit dhe egoizmit racional, si virtyti më i natyrshëm dhe i rëndësishëm, pasi konsiston në kërkimin e të mirës së vet, pa u bërë keq të tjerëve. Ky vizion etik është mëma e kapitalizmit pa kufij, e vetmja shoqëri e mundshme, ku njeriu arrin lumturinë e vet individuale në sajë të punës, pra të aftësive.

            Filozofia e saj bazohet tek koncepti: minoriteti më i vogël në botë është individi. Kushdo që i mohon të drejtat e individit, nuk mund ta pranojë se është një mbrojtës i minoriteteve. Më tej ajo thotë: Njeriu duhet të zgjedhë vlerat dhe veprimet e tij përmes arsyes; individi të pajiset me të drejtën të ekzistojë si qëllim në vetëvete, që nuk parashikon sakrificën e vet në të mirë të tjetrit, as të tjetrit për të mirën e tij; askush të mos e kërkojë respektin për vlerat e veta nga të tjerët me anë të forcës fizike, apo të imponojë ide tek të tjerët me forcë.

            Suksesi i saj është vepra Burimi i mrekullueshëm ku eksploron individualizmin dhe kolektivizmin e shpirtit të njeriut përmes rrëfimit të jetës me pesë personazhet kryesorë. Heroi Roark mishëron idealin randian, një shpirt fisnik, një arkitekt i përkushtuar me bindje dhe qetësisht ndaj idealeve dhe bindjeve të veta edhe në jetë. Të gjithë personazhet e romanit pretendojnë prej tij të heqë dorë nga vlerat me shumë këmbëngulje, por ai e ruan integritetin e vet. Rand njohu diktaturën sovjetike, e ka jetuar në kurriz të saj humbjen e lirisë dhe identitetit, shtrëngimin personal në darën e së ashtuquajturës e mira e përbashkët, sepse duke fshirë të mirat e fituara, fshihet vetë arsyeja e ekzistencës te individi.

            Demokracitë perëndimore nuk janë më pak në vendosjen e frenove tek individi, në kufizimin më parë të potencialit intelektual, më pas ekonomik, më fund, duke dhuruar dukjen nënshtruese të një shoqërie të të drejtave të pamerituara prej të cilave vetëm pak njerëz dhe vetëm të njëjtët mund të përfitojnë. Nga mendimet e saj dalim tek shembulli që edhe Ouelli e kishte teorizuar, metodën sistematike për ta planifikuar fundin e lirisë përmes fjalëve, duke ndryshuar qëndrime, kuptim dhe egoizëm, që në thelbin e vet është një shembull i ndritur.

            Në kontekstin popullor, edhe tek ne natyrisht egoizmi është sinonim i së keqes, i një ngushtësie shpirtërore, imazhi i një vrasësi (keqbërësi) të keq që është gati të shkelë edhe kufoma njerëzisht të pafajshëm, me qëllim që t'i arrijë synimet e veta; nuk kujdeset për asnjë qënie të gjallë dhe nuk ndjek veç kënaqjen e trilleve irracionale të çastit. Nëse do t'i jepnim një kuptim më të saktë do të kishim: të shqetësohesh për interesat e veta.

            Sipas një filozofi kuptimi do të rrokte në plan të parë interesat e veta dhe nuk do të mund t'i shmangeshim pyetjes: A ka njeri që do ta pranonte se nuk do të shqetësohej kurrë për interesat e veta?

            Atë që e dallon egoizmin absolut të llojit të Nices nga ai të Randit është etika dhe kështu ngrihet i gjithë ndërtimi i bllokut teorik. Etika është e nevojshme, sepse drejton mendimin, mendim që koordinon veprimet e nevojshme për mbijetesën e njeriut, si i mbijetuari i mekanizmave automatikë të kafshës. Pra pa etikë nuk ka mbijetesë dhe pa etikë futemi në anarki, duke e bërë të mundur çdo formë të bashkëjetesës shoqërore dhe në të njëjtën kohë është etika që rregullon veprimet individuale të afta për maksimumizimin e rezultateve. Por kjo sigurisht pa i dëmtuar të tjerët, duke vendosur me saktësi dhe thjeshtësi zonat e duhura të ndërseksionit shoqërisht të nevojshme me gatishmërinë, përkushtimin dhe pa kompromise në pohimin se një kompromis nuk konsiston në realizmin e diçkaje që nuk na pëlqen, por të diçkaje që e dimë të gabuar. Një ide e shkëlqyer nën dritën e së cilës është e mundur të çlirohemi nga dilemat morale false të gjendjeve asistencialiste, që me shumë lehtësi rrëshqasin nga qëllimi që të kujdesen për individin në ruajtjen e vetëvetes përmes shpronësimin e të mirave dhe mjeteve për një rishpërndarje të panatyrshme dhe të papërshtatshme të llojit socialist dhe në këtë mënyrë rrethi mbyllet, duke iu drejtuar diktaturës, përmes kolektivizimit.

            Përmes etikës së egoizmit gjithçka është e mundur të arrihet dhe asgjë nuk pengohet, përkundrazi solidariteti i imponuar forcërisht, mund të shndërrohet në motiv krenarie, sepse nga pyetja: çfarë do t'u ndodhë të varfërve në një shoqëri të lirë? – do të vinte përgjigjia, ndonjëherë ironike edhe hipokrite: Nëse ti do t'i ndihmosh, askush nuk të pëngon.