|
Orfeu... nje perendi shqiptare...?
E verteta e figures mitologjike dhe fizike te Orfeut. Aureola qe
qendron rreth tij, jeta mes muzikes, dashuria e humbur dhe qendrimi ne vetmi
duke arritur te refuzoje femrat. Studiues qe bine ne kundershti me
njeri-tjetrin duke thene se Orfeu ishte perendi e ardhur nga Traket barbare,
e te tjere qe ishte grek. Nje hipoteze tjeter e lidh ate me iliret dhe me
gjuhen shqipe
Orfeu eshte nje nga figurat per te cilin tre gjera jane te
qarta. E para qe ishte me origjine Trakase. E dyta qe ishte figure
mitologjike. E treta qe ka ekzistuar edhe historikisht supozohet brenda nje
kufiri kohe nga viti 1500 - 1200 para Krishtit. ose p.e.s. Pra, ne vazhdim
te diskutimit per mitologjine dhe per personazhet qe mbushin kete skene,
Orfeu ze nje vend te vecante sepse deshmon jo vetem preardhjen e tij nga
trungu protoilir, por edhe ne menyre flagrante pohon disa gjera per te cilat
ia vlen te trajtohet sepse deshmon direkt prejardhjen hyjnore jo vetem te
tijen, por edhe te krejt races se tij. Nga studiuesit mbahet si simetria e
perendise tjeter per te cilen folem me pare, Dionisit. Pra e thene ndryshe
eshte nje Dionis ne veshje te tjera, paraqitet i kundert i tij dhe kaq i
njejte.
Miti
Orfeu ishte nje muzikant i shkelqyer qe me instrumentin e
tij liren me shtate tela, (simbolizonin shtate planetet) pra me muziken dhe
kengen e tij, ishte ne gjendje te magjepste jo vetem qeniet e gjalla, por
edhe te vdekurit, madje edhe guret, pra kuptohet brenda muzikes se tij
perfshihej gjithe kozmosi.
Femije i mbretit Trakas Eagro dhe lidhjes se tij me muzen
Kaliopi. Ose ne variantin tjeter, per baba kishte Apollonin dhe per nene
Kaliopin. Kjo tregon per dy shtresezimet ate mitologjike, hyjnore dhe ate
historike, njerezore. Sidoqofte ne te dy rastet ai kishte te njejtat dhunti.
Pas udhetimit ne Egjipt, u bashkua me argonautet, (theksojme se ishte Orfeu
qe nomatisi edhe perbindeshin qe ruante lekuren e arte, muzika e tij mposhti
edhe Sirenat. R. Graves shkruan: "Orfeu u bashkua me argonautet dhe shkoi me
ta ne Kolkide". Me muziken e tij ndihmoi te kapercehen mjaft veshtiresi e
nga keto mundi edhe Sirenat me kengen e tij). Kur u kthye ne token e tij
njohu dashuroi dhe martoi Euridiken. Martesa e tyre nuk pati jete te gjate
sepse Euridika vdes nga kafshimi i nje gjarpri. Vdekja e Euridikes do te
nderlikonte akoma me shume figuren e Orfeut dhe interpretimet e bera si ne
sensin historik, mitologjik dhe psikologjik. I pushtuar nga dhimbja e thelle
per humbjen e Euridikes, (sipas psikologjise flitet per pjesen femerore te
Orfeut) zbret ne ferr dhe aty me zerin e muziken e tij magjeps, Karontin,
Cerberin dhe vete perendite e Hadesit, te cilat e lejojne ta marre
Euridiken, por me nje kusht, qe gjate rruges se kthimit, derisa te dalin ne
siperfaqe, te mos e ktheje kurre koken mbrapa. Burimet me te thella antike
tregojne se ia arriti qellimit, duke demonstruar plotfuqishmerine e Dionisit
edhe ne boten e pertejme. Sipas variantit te ardhur nga Virgjili dhe Ovidio,
ndodh qe pikerisht para se te dalin, Orfeu i brejtur nga dyshimet, kthen
koken dhe Euridika, perfundon pergjithmone ne Hades. Gjithe perpjekjet e tij
te mevoneshme deshtuan. Pas kesaj Orfeu, ky shpirt i arratisur, jetoi ne
vetmi duke e refuzuar shoqerine e femrave. Te cilat natyrisht edhe u
hakmorren. Variantet jane te shumta, por mbetet me e besueshme pikerisht qe
nje veper te tille e bene Menadet - Bakanitet, femrat qe ndiqnin kultin e
Dionisit, te cilat e coptuan, (nje dreq e di c'ka ndodhur, por ato femra
qejflesha dhe te droguara, ndoshta kane dashur ta kete secila per vete
Orfeun dhe duke u grindur me njera tjetren, ne vend qe te ziheshin per
leshra sic e kishin zakon, bene cope te shkretin), i shpetoi vetem koka te
cilen e hodhen ne lume e qe vazhdoi megjithate te kendonte. Koka perfundoi
ne ishullin e Lesbos ku edhe u varros me nderime.
Vlen te theksohet se po ky mit, zbritja ne Hades per te rimarre
gruan ekziston edhe ne Japoni duke ndjekur po te njejtin skenar. Izanagi
ndjek te njejten rruge per te rigjetur dhe rikthyer ne boten e te gjalleve
Izanamin. Por... "ndodh gjithmone qe nje gabim fatal, simptome e brishtesise
njerezore, pengon kalimin nga njera ne tjetren bote...".
Problemet qe diskutohen dhe ato qe harrohen
Natyrisht eshte nje figure komplekse sepse me mitin e Orfeut
lidhen shume shpiegime, por ajo qe ben me shume pershtypje eshte fakti qe
disa studiues edhe pse nuk e vene ne dyshim prejardhjen e tij eshte nje
figure mitike, perendi e ardhur nga Traket barbare, studimin e vazhdojne
sikur te kemi nje figure greke. Te jete nje harrese, apo nje lajthitje e
ketyre studiuesve te cilet bien ne kundershtim me veten? Ndaj eshte e
domosdoshme nje studim i mirefillte per keto figura te cilat deshmojne edhe
qyteterimin dhe kulturen e nje populli kaq "barbar" sic ishin protoiliret,
ose pellazget, figura qe shpjegonin edhe krijimin e botes, e te gjithesise.
Te gjitha gjasat te bejne te mendosh se tek te paret tane ky mit
eshte konceptuar si ide e perjetesise se njeriut, te luftes se tij kunder
vdekjes dhe gjithfuqishmerine e dashurise.
Ne ndryshim nga shpjegimi i bere nga Hesiodi, Kozmogonia e
rrefyer nga Orfeu, ose sipas Orfeut ka nje vlere shume te madhe sepse tregon
edhe nje shtrirje te gjere, planetare, dhe qe konfirmon pikpamjet e reja te
ndikimit Trak, qe shtrihet deri ne Kine.
Etimologjia
Nuk kam hasur deri me sot ndonje shpjegim te mirefillte
etimologjik bindes nga autore te huaj. Asnje nuk perpiqet te gjeje nje
prejardhje te emrit dhe ky eshte nje fakt tjeter qe deshmon, ose nje amnezi
te thelle profesionale dhe natyrisht kjo menyre trajtimi shpiegon edhe
trajtimin e siperfaqshem te mitologjise, pa hyre ne rrenjet e saj, duke e
pranuar ne total, bruto, si greke, sepse keshtu u vendos ne shekullin e 19 -
te, ose ndoshta u mungon vullneti per ta lodhur trurin, duke mesuar gjuhen
shqipe e cila eshte nje celes per gjithe historine mitologjike te
njerezimit, pavaresisht emrat qe popujt e tjere u kane vene personazheve,
duke i pershtaur ata me gjuhen e tyre.
Studiuesi bullgar Nikolla Shipkovenski mundohet te jape nje
shpjegim etimologjik, por shkon deri ne gjysem te rruges dhe pastaj
dorezohet, ngre duart perpjete. Ai shikon tek Orfeu "mjekun e pare te
historise universale" dhe pohon qe emri i tij vjen nga gjuha fenikase duke
iu rikthyer termit te mjekut. Njefare tautologjie ne mendime. Sidoqofte ajo
qe eshte e vertete ne shpjegimin e tij mbetet pikerisht aftesia e Orfeut per
te sheruar. Dhe kur ai eshte ne gjendje te nomatise, magjepse, e ekzaltoje
shpirtin e mendjen e njeriut, te beje guret te qajne, e mbi te gjitha te
ringjalle te vdekurin (Euridiken), kemi te bejme me psikoanalistin e pare te
gjithesise. Pra deri ketu Shipkovenski eshte ne rregull, ngec kur vjen fjala
per te gjetur nje shpiegim te emrit. Dhe kete me duket se e ka dhene Preloc
Margjilaj tek libri i tij: "Iliret flasin shqip - Shqiptaret flasin
ilirisht", botuar nga : Montenegropublic - Podgorice. Vlen te theksohet ketu
dicka tjeter, simetrine e tij ne Egjipt dhe perendine THOT. Detyra e Thotit
ishte t'u mesonte njerezve shkencen, artin e gjithcka nepermjet te folurit
dhe ketu kemi nje lidhje direkte midis te dyve, nje konkordance qe eshte pak
te thuhet rastesi: Thot- Orfe + Dionis (si perendi ambivalente, ose le ta
themi edhe me te dy sekset) qe greket pasi e moren e adaptuan dhe e
quajten... Hermes, edhe pse serish per kete emer, studiuesi Margilaj jep
variantin e tij duke e lidhur serish me profesionin, detyren qe i kishte
ngarkuar Zeusi si ndermjetes, pra Here+Mes, pra midis, ne mes. Ne emer te
tij greket plackiten dhe dogjen qyteterimin e Kretes e te Mikenes.
Studiuesit e konsiderojne Hermesin si korrespondencen e perendise egjiptiane
Thot , por Thot nga ana tjeter ka sivellane e tij, Orfeun, Errefeun.
Keshtuqe ngado qe te vertitemi dalim serish tek gjuha shqipe qe
duket se eshte i vetmi "ilac" per te shpetuar historine nga virusi grek dhe
per ti kthyer shendetin, sepse ne fund te fundit kemi pasur edhe krijuesin e
gjithesise, sikurse edhe mjekun e pare te saj.
|
