Nuk mund të mos vazhdoj ta falënderoj nga zemra edhe një herë... edhe shumë herë, pafundësish krijuesin e palodhur dhe poetin e madh A. Zaplluzha për këtë kontribut tejet të çmuar, për veprimtarinë e tij shumë humane, duke ua ofruar lexuesve të nderuar edhe këtë libër (e në vazhdim edhe 18 librat e tjerë) për shkarkim falas.

www.sa-kra.ch

“PËRTEJ PORTAVE TË MBYLLURA”

Nga afria që kam me mikun tim Dilaver Goxhaj, më ra në dorë një përmbledhje poetike e bërë gati për redaktim, me titull “Përtej portave të mbyllura”. I hodha një vështrim vjershës së parë. E rilexova dhe u trondita! Ç’është ky poet, të cilin, për faqen time të zezë, nuk e kam pas njohur?! Madje dhe kosovar, pa le! Turp, o Lirim! – I fola vetes.

Dilaveri më dëgjoi dhe ia shkrepi të qeshurës e ma dhuroi për ta lexuar atë libër me poezi të printuar në letër format. U gëzova dhe që atë ditë rrufita me etje këngën e Adem Zaplluzhës. U mrekullova nga meloditë e këtij lahutari postmodern, që teksa u njoha edhe me një pjesë të korpusit të begatë të veprës së tij poetike, mendoj se Adem Zaplluzha zë një vend nderi në letrat shqipe të ditëve tona, përkrah Kadaresë, Agollit, Xhevahir Spahiut, Moikom Zeqos, Paplekës, A. Shkrelit, Rr. Dedaj, A. Podrimaj, B. Musliut, F. Rreshpaj dhe poetëve të tjerë të shquar të kombit tonë.

Përshtypja e parë si lexova librin “Përtej portave të mbyllura”, është se Adem Zaplluzha, mbi gjithçka do me përgjërim mëmëdheun, banorët dhe lirinë e trojeve tona të lashta, për të cilët janë flijuar në shekuj nga bijtë dhe bijat më të mira të atdheut. Edhe në librin më të ri të këtij poeti të lëvduar duket bukur mirë se në shpirtin e Adem Zaplluzhës kullon fryma e atdhetarizmit e Rilindësve tanë të pavdekshëm.

Edhe pse tematika e veprës së Adem Zaplluzhës është e gjerë dhe e larmishme për nga motivet, poeti kudo e kurdoherë flet me gurët, me malet, me drurët e me gjethet, me valët e lumit; flet me hënën e me shiun, me natën dhe me dritën. E pas këtij kuvendimi poetik, nëpërmjet një ligjërimi metaforik origjinal, lexuesi i poezive vetvetiu ndjen zërat e banorëve të trojeve Dardane, ndjen rrahjet e zemrave të tyre dhe lehtësisht dëgjon edhe belbërimat e fëmijëve e klithmat e nënave, që, kur dëgjohen bombardimet, ato janë gati t’i mbrojnë me jetën e tyre.

Ndryshe nga poetë të tjerë, Adem Zaplluzha në vargjet e tij nuk ka britma, por ka fllad; nuk ka deklarime, por shira të rrëmbyer dhe net sterrë. Metaforat, edhe pse këmbehen pambarimisht në vargje, lexuesin nuk e lënë të nxitojë nga njëra faqe e librit në tjetrën, por e stepin, duke i thënë: Lexo, por shiko mirë dhe dëgjo!

Dhe e vërteta është se lexuesi i rikthehet strofave, apo vjershave të tëra, me etjen për të depërtuar në shpirtin e poetit, me dëshirën që atë vërshim të mendimit sa filozofik, aq dhe poetik të autorit ta bëjë të vetën, sepse lexuesi, edhe kur është vlonjat, korçar, apo shkodran, e do Kosovën e kosovarët bash si vatrën dhe vëllezërit e vetë.

Poezitë e këtij libri, autori i ka renditur në tre cikle. Cikli i parë mban titullin e librit, pastaj vijojnë: “Nëpër fshatrat shqiptare” dhe “Ulur mbi degët e buzëqeshura”. Dhe tani le t’u qasemi disa poezive për secilin cikël, për të ndjerë më pranë jo vetëm rrahjet e zemrës së poetit, por begatinë artistike e estetike të veprës së tij, si dhe pasurinë e mendimit filozofik, që ai i përcjell lexuesit.

Në poezinë “Sterra në qelinë e kujtesës” lexuesi vëren jetën e individit në burgun nën pushtetin serb, ku jeta është si një epitaf që, në errësirën përqark, e lexojnë i burgosuri (poeti) dhe një xixëllonjë nate. E këta epitafe lexohen nëpër rrasat e varreve të burgut të madh sa vetë Kosova.

Në poezinë “Ulërijnë rrugët e boshatisura”, nata i ka mbyllur portat e shtëpive, ndaj ajo leh trishtueshëm në këtë vetmi të zbrazët. Ndërsa tek poezia “Si vërshim përroi” do të shohim vetëm natë, ngado natë, vegimet janë kyçur dhe ndihen vetëm mjaullimat e maceve nga çatitë e rrënuara. Vetëm ndonjë endacak, korbat, sterra, shiu i çmendur dhe uturimat e drurëve janë të vetmit personazhe.

Dhe ky peizazh do të zotërojë edhe më tutje, sepse Era nuk ka asgjë të përbashkët me zërin e shurdhët të ditës. Po prit, drama po shndërrohet në tragjedi, sepse “Një copë fjalë paska mbetur peng”, dhe nga një sirtar i vjetër vijnë zërat e një kohë të pafundme; yjet endacakë trokasin në portat e mbyllura, trokasin në shpirtrat e kujtimeve, se banorët s’duken askund… Po ja, një copë fjalë e hidhur paska mbetur si leckë e përgjakur dhe në hyrje të paradhomës thahen kujtimet, teksa dëgjohen thirrjet e pareshtura të nënave. I tërë fshati paska rënë në gjumë, sonte edhe korbat përgjumen.

Po vallë pse kështu? Dhe më poshtë, po vetë poeti përgjigjet: “Nuk pat perëndi mbi këtë tokë”, që ta donte Kosovën më shumë se djemuria e saj… Në këmbë u ngritën gurët dhe malet, pleqtë e plakat, me plisa në kokë e shami të bardha dolën në bejlegun e Atdheut. Nga shpirti i pavdekshëm i djemurisë u zgjua një flakë e lashtë Dardane..

Dhe ja, më në fund: “Secili është nisur për në Atdhe”: çdo gjë rendte nga një anë në anën tjetër të horizontit ku dëgjohen brimat e rrënjëve:

Njerëzit u përngjajnë mëllenjave të kuqe,

secili është nisur për në Atdhe,

ku në fund të udhëtimit

i pret një dasmë e paparashikueshme!

Në ciklin e dytë, “Nëpër fshatrat shqiptare”, poeti vjen të na sjellë përjetime tronditëse, paçka se kur gjen sado pakë qetësi shpirtërore ai i drejtohet dhe lirikës e atë kohë edhe shpirti i lexuesit kthjellohet si në behar.

Tek po vija tek ti,

i zvogëlova të gjitha largësitë.

I fsheha në xhepin tim të majtë

letrat e tua të kaltra…

Më kujtohet, ishte natë,

një dritë magjepse dhe ti

u bëtë udhërrëfyesi im…

Por dhimbja për çdo plagë mbi njerëzit e dashur e trojet e shenjta atërore, shpejt ia trazon shpirtin poetit, ia mjegullon vështrimin dhe i largohet lirizmit; a thua i trembet! Tek poezia që pason, tek “Sytë e shterur”, pikëllimi derdhet hapur: Erdhën të huajt dhe e varën këndesin në trarët e çatisë. Sytë e shterur, nëpër rrugëtime të kota, paskan mbetur pa zë!

Edhe në ciklin e tretë të librit, paçka se hedh më shumë dritë në përditshmëri, poeti Adem Zaplluzha përjeton dhimbje, brenga e halle, jo aq për veten sesa për vendlindjen dhe qytetarët. Tipike është poezia “Grise të ligën që flenë në ty”:

Po qe burrë,

grise atë copë të hidhur fjale,

hidhe pas shpine.

Ky mort që më rëndohet në shpirt,

është shumë më i lehtë se fjala jote,

që vret gurin e Atdheut!

Grise të ligën që flenë në ty!

Unë kam një tjetër fjalë,

prej fjale

me dashuri mund t’i shembësh

edhe malet!

Nëse të zë pisk urrejtja,

vaj halli për ty dhe fjalën tënde.

Të tilla poezi, si nga idetë dhe realizimi artistik në libër gjejmë shumë e shumë të tjera, gjë që dëshmon se poeti jeton për ditë me një realitet që pret të ndryshohet, të transformohet nga vetë njeriu qytetar, krijuesi i çdo mirësie e begatie e, njëherësh, edhe bartës i mentaliteteve të prapambetura, që shpesh ditën ta kthejnë në natë.

Nuk ke si mos të vëresh se ligjërimi poetik i Adem Zaplluzhës të bën për vete edhe ngaqë si pakë kush, sidomos nga krijuesit e rinj në moshë, zbaton në mënyrë krijuese drejtshkrimin e gjuhës letrare shqipe. Këtu gjendet pasuria e çmuar e atij fjalori poetik, që e bën lexuesin ca më të etur për të rilexuar vargje e vjersha më se një herë. Poeti nuk para e pëlqen rimën, por ritmi e muzika e vargut, veshur me cohat aq bukurane të metaforave e detyrojnë lexuesin të kthejë vështrimin shpesh herë prapa, jo vetëm tek titujt e vjershave, por edhe tek emri në ballinën e librit.

Dhe Adem Zaplluzha është poet që s’harrohet. Lumturisht ai qysh sot, në ditët tona, i përket pavdekësisë!

Tiranë, 5 Prill 2015

Poezi nga libri më i ri i autorit Adem Zaplluzha "Përtej portave të mbyllura"

STERRA NË QELINË E KUJTESËS

Prej një germe në germën tjetër,

Rend një xixëllonjë e kaltër nate.

Dhe në një duet çuditshëm

Me të burgosurin i lexojnë

Epitafet, nëpër rrasat e akullta

Të varreve të burgut.

Sterra, në qelinë e kujtesës,

I shfleton dritaret e mbyllura

Të parmakëve pa shpresë.

Xixëllonja dhe i burgosuri

Mbi një libër kuvendojnë me dritën.

E dritë askund në këtë natë!

Nga qelia numër tetë,

Vjen si uragan një fërshëllimë...

I tërë burgu i zi

Fërshëllen në një kor mbretëror.

Dritaret e përgjumura heshtin,

Hesht e tëra kjo ngrehinë e akullt.

Hëna, në sfondin e përskuqur,

Me shumë mund end

Për të nesërmen një rrjetë të shthurur,

Prej shpresave të padukshme.

ULËRINË EDHE RRUGËT E BOSHATISURA

Sonte kumbuan zërat e shurdhëta,

Në shtatëqind e shtatëdhjetë.

E shtatë copa u thye hëna,

U thyen parmakët e ndryshkura

Të dritareve,

Nata i mbylli të gjitha portat e hapura.

Këtë askush nuk e di.

A thua vallë ishin të hapura.

Mbase as që mund të kuptojë njeriu

Se ka ekzistuar ndonjëherë

Ndonjë dritare e verbët,

Që mund të mbyllej nga brenda.

Vetëm lagështia nëpër muret e shurdhëta

U bënte shoqëri kërmijve

Dhe kërpudhave të egra.

Sa herë që e ledhatoj

Shpirtin e plagosur të lagështisë,

Dora më dridhet si teli i ndryshkur.

Në këtë vetmi të zbrazët,

Trishtueshëm leh nata.

Si macet e lëna pas dore,

Mjaullinë rrugicat e boshatisura.

Një hënë e gjymtuar

Kuis, si qeni i plagosur në stelë

SI VËRSHIM PËRROI

Vegimet në këtë natë, herë kyçen

E herë shkyçen, si qirinjtë e lagur.

Mjaullimat e maceve

Zbresin nga çatitë e rrënuara

Nëpër rrugët qorre,

Si kardinalë të dehur ecin endacakët!

Një shi i çmendur

Vrapon sokakëve të zbrazët

Vrapon edhe një dre brithyer.

Era rrapëllon si në kohërat e lashta,

Nëpër ullukët e fjalëve pikojnë dhëmballët.

Nga shpirti i kambanës,

Si vërshimet e egra të përrenjve,

Dëgjohen uturimat e drurëve.

Një zë i turbullt, i gjetheve të fishkura,

U bënë zë hijeve,

Që zbresin nga majat e thepisura.

Dimri i acartë në xhepat e stuhisë

I humbi të gjitha rrugët.

Mbetën vetëm degët e thyera të shkurreve...

Nga një gjumë i përdalë,

Lumëbardhi i zgjoi të gjitha urat.

ERA NUK KA ASGJË TË PËRBASHKËT

Boçat e orës, në murin e vjetër,

Asgjë nuk kanë të përbashkët

Me zërin e shurdhët të ditës.

Një mëllenjë e kuqe,

Mbi një degë të thyer, këndonte një elegji.

Era frynte me tërbim,

Nëpër cepat e grisura të flamujve.

Frynte dhe për çudi

Zgërdhihej me një qeshje të çoroditur.

Nën qepallat e pemëve të rënduara nga bora,

Lexohen epitafet e hieroglifëve të shlyera.

As me zërat e shiut,

Era nuk ka asgjë të përbashkët.

Ajo shkel mbi një sagë të kaltër të Atdheut

Dhe i tejkalon

Çmendurit e të gjithë lumenjve,

Që derdhen nëpër shpirtin e urrejtjes.

Po ikin në moskthim

Korbat e verbër të së kaluarës.

Nën peshën e rënduar të hapave

Dëgjohen edhe zërat e tejdukshme të breshrit,

Si foshnjat e së nesërmes buzëqeshin hijet.

PËRTEJ PORTAVE TË MBYLLURA

Asgjë sonte nuk është

Siç ishte dikur.

Ti andej lumit, kurse unë

Këndej harresës.

Kur do të bashkohen duart tona

Dhe mendimet e erës?

Kjo shije e mollës së pjekur

E paska humbur rrugën,

Mes rrënjëve të gështenjës.

Nga syri i gjetheve

Po pjalmon një acar i paparë.

Dimri i sivjetmë po duket

Shumë më i lig,

Se dimrat e vjetëve të kaluara.

Bora më nuk e ka atë bardhësi,

Po i ngjanë ngjyrës së hirtë të mjegullave.

Përtej portave të mbyllura,

Dëgjohen lehjet e pandërprera

Të qenve endacak.

Çdo gjë sonte e paska shijen e lehjes !

Edhe të lehurat,

Një shije të pa definuar pelini.