|
Me historine e Sazanit, Karaburunit dhe brigjet
e Vlores eshte e lidhur ngushte jeta e banoreve te kesaj treve, e cila
deshmohet qysh ne kohet ilirike. Emri i ketij ishulli Sason, permendet nga
mjaft dijetare te botes antike si: Skylapsi, Polybi, Luciami, Plini e
Ptolemeu.
Ishulli i Sazanit me siperfaqe 5.5 km ndodhet 17
km larg portit detar (Skeles) se Vlores. Qysh ne shekullin e VI para
Krishtit ai shenohet nga mjaft gjeografe greke dhe romake me emrin Sason.
Nje kohe te gjate ai ishte nen zoterimin e Venedikut, por ne shekullin e XV
me pushtimin e vendit tone prej osmaneve, u pushtua prej tyre. Qysh ne
regjistrimet osmane 1431 e kohe me pare, ne maredheniet tregetare e
kancelarike, ne ishullin e Sazanit ngre krye nje vendbanim i vecante me
emrin Sebep. Ky vendbanim permendet edhe nga kronikani turk Abdu Ali
Evrenozi rreth vitit 1658, si edhe ne kohen e zoterimit te Pashait te
Janines, Ali pashe Tepelena. Fshati Sebep ne ishullin e Sazanit, ne vitin
1780 zoteronte rreth 47 shtepi, si dhe kishen e Shen Kollit, ne brigjet
lindore te tij. Banoret e fshatit ishin detare te zote, ata kishin
maredhenie tregetare me Brindisin, Venecian, Triesten, Dubrovnikun, Spanjen,
Francen, Egjiptin, Malten, Ulqinin, Himaren, Vloren dhe Durresin. Flota
detare e Sebepit, ne vitin 1802 perbehej nga 34 anije. per riparimin dhe
ndertimin e tyre, ne gjirin e Shen Kollit ishte ngritur edhe nje kantier
anijesh. Ne fshatin Sebep, ne kishen e Shen Kollit, ne vitet 1765-1792
sherbente prifti Dhimiter Nota, ose sic deshmohet ne kronikat e kohes, Papa
Dhimitri., i cili kishte kryer shkollen fetare ne Spanje.
Po ne Spanje u shkollua per prift edhe i biri,
Peter Nota, i cili ne vitin 1796, ne moshen 20- vjecare zevendesoi te atin,
i cili ishte plagosur ne nje beteje te detareve te Sazanit me saracenet, kur
udhetonin nga Brindisi per ne brigjet e ishullit. Papa Dhimitri ishte nje
personalitet i njohur, i kishes shqiptare, sipas Niko Dupit, ne Narte, Papa
Dhimitri kishte lidhje te ngushte me kishen e Palermos ne Itali dhe prej
arberesheve praktikonte meshen shqip ne Kishen e Shen Kollit sipas riteve
bizantine. Familja Nota ne fshatin Sebep te Sazanit, qysh ne shekullin e
XVII kishte patur miqesi te ngushta me familjen Vlora, si dhe me mjaft te
tjere ne Dukat, Kanine, Berat, Vlore dhe Fier. Nje miqesi te vecante papa
Dhimitri e me pas dy bijte e tij, Petrua e Mehilli, paten edhe me Ismail
Pashe Vloren dhe Ibrahim Pashe Vloren. Thuhet se, sa here Ibrahim Pashe
Vlora shkonte ne ishullin e Sazanit, rrinte me jave te tera duke gjuajtur
kafshe te egra, sorkadhe, dhi e lepuj ne pyjet e ishullit. Ne fillim te
shekullit XIX, Ali Pashe Tepelena nisi te ushtronte pushtetin e vet edhe ne
krahinat e vetqeverisura si Himara, Suli, Laberia e gjer ne ishullin e
Sazanit. Ekspeditat e Pashait te Janines ndeshen ne rezistencen e banoreve
te Himares dhe te ishullit te Sazanit. Papa Dhimitri me te birin, Pap Petron
udhetuan per ne qender te Sanxhakbeut ne Berat, se bashku me pese
perfaqesues nga paria e fshatit Sebep dhe kerkuan ndihmen e Sanxhakbeut,
Ibrahim Pashe Vlora. Qendresa e banoreve te Sebepit zgjati 8-9 muaj, por
zemerimi i Pashait te Janines beri qe ta rrafshonte kete vendbanim te
lashte. Niko Dupi ne kujtesen e tij shkruan: “Pas luftimeve te fshatareve te
Sebepit ne Sazan me ushtaret e Ali Pashe Tepelenes, 13 familje u internuan
ne Salahore te Greqise. Midis tyre ishte edhe prifti Papa Dhimitri me
familjen, i cili vdiq ne Salahore tre mote me pas. Atje u internua edhe i
biri, Papa Petroja, i cili u kap nga ushtaret e pashait ne fshatin Ramice,
ku shoqeronte Ibrahim Pashe Vloren...”
Shkretimin dhe rrafshimin e ishullit te Sazanit
dhe sidomos te fshatit Sebep ne kete siujdhese e deshmon edhe studiuesi
italian Antonio Baldaci ne vepren e vet “Intinerari Albanesi 1982-1902”,
botuar ne Rome ne faqet e se ciles ai nenvizon: “Thuhet se, kur piratet e
Ali Pashe Tepelenes shkaterruan fshatin Sebep ne bregumn e Sazanit, te
arratisurit gjeten strehim ne lagunen e Vlores, sidomos ne manastirin e
Zvernecit, ku formuan ato pak fshatra, duke ruajtur fene dhe gjuhen e
baballareve te vet...”
Edhe historiani grek P. Arvantinoi, ne librin e
tij “Pershkrimi i Epirit” jep mjaft te dhena per popullimin e ketij
vendbanimi me banoret qe erdhen aty nga ishulli i Sazanit, te cilet punonin
atje si detare dhe mjeshter te nxjerrjes se kripes...” Sipas ketij
historiografi, ne historine e meparshme te fshatit Sebep ne ishullin e
Sazanit, pershkruhen mjaft beteja te banoreve vendas me piratet e detit qe
vinin aty nga brigjet e Dubrovnikut, Spanjes, Afrikes dhe vendeve te tjera
te Mesdheut. Edhe studiuesi austriak Karl Pac ne vepren e vet, botuar ne
Vjene ne vitin 1904, pohon faktin se: “Zverneci eshte populluar me banoret e
ardhur nga ishulli i Sazanit ne ujrat Adriatike...”
Kur Petro Nota u kthye nga internimi ne Salahor
ne vitin 1823, familjen e vet dhe banoret e ishullit i gjeti te vendosur ne
kodren Plake buze detit ne Zvernec, ku kishin krijuar edhe nje mol te vogel
(Sqele) me 18 barka peshkimi. Perballe ketij fshati qendronte ishulli i
vogel i Manastirit te Shen Merise. Ne kete vend, ne kohet tona, arkeologet
kane zbuluar edhe rrenojat e nje vendbanimi te hershem antik. Thuhet se
Petro Nota u morr me peshkim, nje nga toponimet ne afersi te Manastirit gjer
vone eshte thirrur me emrin Kepi i Petros dhe Dajlani i Petros. Ne vitet
1830-1848 krahas gjuetise se peshkut ne dajlan ai u caktua nga sanxhaku i
Beratit si “Mydyr i Kripes”, duke drejtuar 156 punetore nga Zverneci, Narta,
Panajaja e Skrofotina, qe punonin ne kriporen e Zvernecit. Pas shpalljes se
Tanzimatit nga Porta e Larte ne vitin 1845, ne sanxhakun e Beratit Mytesarif
u emerua Hysen Pashe Vrioni, i clili mori masa te rrepta, duke carmatosur
popullsine, shtimin e taksave dhe marrjen e djemve ushtare (nizame). Ne keto
kushte ne Myzeqene e Vlores, Laberi, Mallakaster e krahina te tjera, per te
kundershtuar Porten e Larte, u ndermor kryengritja kunder zbatimit me dhune
te reformave. Ne qershor te vitit 1847, Petro Nota mori pjese ne kuvendin e
Mesaplikut, se bashku me perfaqesues te tjere nga Myzeqeja dhe Topalltija,
ne mbeshtetje te kesaj kryengritje fshatare kunder pushtuesve. Petro Nota se
bashku me kapedane te tjere nga Myzeqeja moren pjese ne luftimet kunder
forcave turke ne Mallakaster dhe ne Berat. Ne rrethimin e kalase se Beratit
ai u plagos rende nga nje cifel mortaje duke humbur njerin krah. Duke folur
per kete kryengritje, Sami Frasheri ve ne dukje se, “kjo kryengritje kerkoi
bashkimin e gjithe trojeve shqiptare ne nje Shqiperi autonome...”
Pas kesaj kryengritjeje, Petro Nota dhe familja
e tij u vendos ne lagjen Vrenez te Vlores. Megjithate, ai ende zoteronte
dajlanin e Jangjecit. Ne kete dajlan ende ndodheshin rrenojat e kalase se
Jangjecit, qe sic thone udhepershkruesit Evlija Celebi, Pier Reiz dhe Karl
Paci, ishte rrenuar qysh me 1531 prej Sulltan Sulejmanit dhe me gurret e saj
ishte ndertuar kalaja e Vlores. Ne keto kohe, Petro Nota u kthye ne bektashi
dhe njerit prej djemve te tij ia vuri emrin Abdullah Nota. Sipas Niko Dupit
nga Narta “Abdullai kishte kryer shkollen e mesme bujqesore ne Kajro, merrej
me vreshtari, ullishta, peme, kultivimin e orizit, por edhe me rritjen e
peshkut ne Dajlan te Zvernecit. Abdullai ishte i nipi i Papa Notes dhe kur
familja e tij u vendos ne Vrenez te Vlores, ai u kthye ne bektashi dhe ka
ndihmuar teqene e Kuzum Babait...” Emrin e Abdullah Notes e ndeshim edhe ne
dokumentet e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, si nje nga veprimtaret e saj
dhe mbeshtetes te atdhetarit Mustafa Pashe Vlora. Krahas mbledhjeve e
takimeve ne Vlore per realizimin e programit te Lidhjes Shqiptare te
Prizrenit, mori pjese edhe ne takimet e kuvendet qe u zhvilluan nga Mustafa
Pashe Vlora ne Laberi (gjate vizites qe Abdyl Frasheri dhe Mustafa Pashe
Vlora zhvilluan ne Mesaplik, Vranisht, Himare), ne Kuvendin e Gjirokastres
1880, ne Kuvendin e prevezes etj. Duke vene ne dukje veprimtarine kombetare
te Abdullah Notes ne krah te Mustafa Pashe Vlores dhe Abdyl Frasherit, si
edhe bashkpunimin e tij me atdhetaret e asaj kohe ne Himare e Laberi si:
Odhise Kasneci,Sulejman Aliko, Veli Duka, Beqir Hallko, Musa Bedo, Xhemil
bej Vlora etj, Niko Dupi ne kujtimet e tij shenon: “Prej Nako Qirkos ne
Narte kam mesuar se, Abdullah Nota ishte ai, qe me nje grup vlonjatesh
shoqeronin Abdyl Frasherin ne udhetimet e tij nga Vlora ne Fier. Ato kohe
kishte dale lumi i Vjoses dhe duke kapercyer lumin e rrembyer, u mbyt
shoqeruesi i Abdyl Frasherit. Abdullahu e kapi prej rripi te mesit Abdyl
Beun dhe e nxuar ne bregun perballe”.
Sic ve ne dukje edhe nenkonsulli i Austro-Hungarise
ne Vlore, Kalcavara, ne relacionet e tij derguar Vjenes me 1878-1881, ne
qytetin e Vlores dhe krahinat e saj, Lidhja Shqiptare e Prizrenit, gjeti nje
nga vatrat me te zjarrta kombetare, pasi rreth Mustafa Pashe Vlores,
nenkryetarit te kesaj Lidhjeje qendronin mjaft luftetare te shquar popullore
nga Vlora, Dukati, Himara, Lumi i Vlores, Kurveleshi e treva te tjera. Midis
tyre ishte edhe Abdullah Nota, i cili shpresonte ne realizimin e Autonomise
se Shqiperise... Mjaft te dhena e rrefime tregojne se Abdullah Nota, Musa
Bodo Dukati, si dhe Xhafer bej Vlora, disa here kishin udhetuar me porosi te
Mustafa Pashe Vlores ne Prizren dhe ne Diber ku ishin takuar me kreret e
Lidhjes Shqiptare te Prizrenit: Zija Prishtinen e Iljaz Pashe Dibren, per te
bashkevepruar ne realizimin e programit te Lidhjes. Udhetime te tilla
Abdullah Nota e Bedri Bodua kishin bere edhe ne teqene Fushe- Krujes te Baba
Hyseni, si dhe te Dervish bej Arbana ne Arbane te Tiranes, te cilet ishin si
qendra te nderlidhjes se atdhetareve te jugut me Lidhjen Shqiptare te
Prizrenit. Ne maj 1880, Abdullah Nota se bashku me Sulejman Alikon dhe Musa
Bodo Dukatin shkuan ne Janine dhe ne Gjirokaster, ku pritej te vinte Abdyl
Frasheri dhe udheheqes te tjere te Lidhjes Shqiptare
te Prizrenit nga viset jugore te vendit dhe Cameria, per te kuvenduar “per
te realizuar bashkimin e trojeve te tyre ne nje vilajet te vetem”. Ate dite
u lind edhe djali i tij, Ibrahim Abdullahu. Ne shenimet e veta historike,
Niko Dupi ve ne dukje se: “Kur lindi Ibrahimi, babai i tij Abdullahu ndodhej
ne Janine dhe ne Preveze me Abdyl Frasherin, pasi ai ishte nje nga
mbeshtetesit kryesore te Mustafa pashe Vlores dhe Lidhjes Shqiptare te
Prizrenit. Pas rrenies se Lidhjes Shqiptare te Prizrenit 1881, Abdullah
Nota, Musa Bodo dhe mjaft atdhetare te tjere u arrestuan dhe u internuan se
bashku me Nazif Frasherin dhe Vejsel Prevezen ne Stamboll e me pas ne Alep,
ku qendroi pese vjet.
Nga revista "Rrënjët"
|
