A ekziston Zoti? Pėr njerėzit besimtarė, kjo pyetje nuk
shtrohet fare, por pėr shkencėn? A mundet shkenca, siē e kuptojmė sot, tė
hetojė kėtė fushė dhe tė arrijė tė na japė njė pėrgjigje? Ēėshtja nuk
ėshtė e re, dhe nuk ėshtė rastėsi qė ndėr shekuj, filozofėt dhe mendimtarėt
e ēdo besimi dhe pale, kanė derdhur lumenj boje pėr tė treguar mendimet e
tyre.
Ajo qė ne propozojmė kėtu, ėshtė vetėm njė fragment i vogėl
i kėtij diskutimi tė pafund, se si shkenca dhe shkencėtarėt, mund tė
arrijnė nė njė hipotezė tė pėrbashkėt tė ekzistencės ose mos-ekzistencės sė
Zotit.
Fizika: Shkenca e pastėr.
Kohėt e fundit, ideja se shkenca ėshtė nė gjendje ti japė
njė pėrgjigje kėsaj pyetje, ka rifituar popullaritet, ndihmuar ndoshta nga
zbulimi i Higgs Boson, e ashtuquajtura Grimca e Zotit, qė dėshmon
ekzistencėn e fushės Higgs, qė pėrshkon tė gjithė universin, dhe me tė cilėn
ndėrveprojnė tė gjitha grimcat. Dhe duke vepruar kėshtu, ata fitojnė masėn e
tyre.
Pėrtej fizikės, ky ėshtė njė zbulim intrigues qė e
justifikon emrin. Grimca e Zotit, shmanget si njė sėmundje epidemike nga
shkencėtarėt, por jo nga burra, qė kanė qenė gjithmonė nė kėrkim tė
diēkaje trashendentale. Deri nė ēmasė shkenca mund tė dėshmojė ekzistencės
ose mos-ekzistencėn e Zotit?
Njė shpikje njerėzore
Pyetja ndoshta mund tė zgjidhet me logjikė, por e
ashtuquajtura provė e madhe nuk ėshtė gjetur ende. Ēdo minutė nė botė vdesin
sė paku 100 njerėz: 55.3 milionė tokėsorė largohen ēdo vit nga kjo botė,
kryesisht pėr shkak tė hemoragjive celebrale dhe ishemive.
Deri nė vitin 2011, kishin jetuar dhe vdekur nė Tokė 108
miliardė njerėz: pra ata qė mbeten gjallė, pėrbėjnė vetėm 6.8 pėr qind tė
gjithė njerėzimit. Njė shembull. Emili Tomas (filozofe nė Universitetin e
Durhamit nė Britani) shkroi disa muaj mė parė, se pafundėsia e hapėsirės
ėshtė dėshmi e qartė se Zoti nuk ekziston.
Universi ka mė shumė se 13 miliardė vjet, Toka ėshtė rreth
4 miliardė vjet e vjetėr, dhe njerėzit kanė evoluar rreth 200.000 vjet mė
parė
pra e barasvlershme me njė pulitje sysh, nė krahasim me kohėn e
gjithėsisė - thotė ajo.
E megjithatė, zoti i feve ėshtė gjithmonė antropocentrik,
i pėrqendruar tek qeniet e gjalla. Si mund ta shpjegojmė kėtė? Pėrgjigja mė
e thjeshtė, ėshtė se Zoti nuk ekziston. Pra a mund te jemi shkencėrisht tė
sigurt, se Zoti ėshtė njė krijim njerėzor?
Besime dhe fetė
Pėr besimtarėt, ekzistenca e Perėndisė nuk ka nevojė pėr
prova ose justifikim: ėshtė njė akt besimi, dhe ekzistenca e tij ėshtė e
njohur tek krijimi. Pėr mė tepėr, qenia hyjnore zbulohet vetėm pėr ata qė
janė tė predispozuar ta pranojnė atė. Edhe nė kėtė rast, disa shkencėtarė
reflektojnė, ndėrsa mund tė ndihmojnė disa konsiderata historike.
Sot ne e dimė me siguri, se kur njerėzit filluan tė pyesin
veten pėr misteret, shpirtrat dhe hyjnitė. Gjetjet nga periudha e Paleolitit
(periudha e parė tė parahistorinė: korrespondon me epokėn e akullnajave,
pėrkatėsisht nga 2.5 milionė deri nė 10.000 vjet mė parė), sugjerojnė se tė
afėrmit tanė tė largėt, adhuronin subjekte tė ndryshme.
Besohet se ideja e perėndive tė mėdha e qenieve tė
veēanta qė janė nė gjendje tė dėnojnė ose shpėrblejnė, veēanėrisht nė jetėn
e pėrtejme filluan tė dalin pikėrisht 2.5 milionė vjet mė parė, me
qėllimin pėr tė shpjeguar, por edhe pėr tė forcuar, bashkuar, frikėsuar dhe
kėshtu me radhė.
Ideja e njė ēmimi, njė parajse, ndihmon individėt tė jenė
mė bashkėpunues, dhe komunitetet tė pėrparojnė.
Sidoqoftė, historizimi i lindjes sė feve, nuk mjafton pėr tė
treguar se Perėndia ėshtė njė shpikje njerėzore. Para shpikjes sė
stetoskopit, varrosjet e parakohshme qenė njė problem i zakonshėm, siē
shihet nga testamentet e lėna nga shumė njerėz nė gjysmėn e dytė tė
shekullit XIX.
Rregulli kėrkonte qė kufoma tė mbahej nėn vėzhgim pėr 3
ditė. Nė shekullin e XIX, Europa kishte akoma spitale pėr tė vdekurit, ku
infermieret kontrollonin trupat, nė pritje tė shenjave tė dekompozimit.
Bota e pėrtejme dhe mrekullitė
Nė tė njėjtėn mėnyrė, kjo nuk konfirmon as tezėn e kundėrt,
qė pretendon se ka pasur pėrvoja pranė vdekjes, dhe qė kanė pėrjetuar pėr
njė kohė tė shkurtėr njė jetė tė pėrtejme plot dritė dhe qetėsi. Pėrkundėr
asaj qė ata tregojnė romanet dhe filmat, kjo gjendje nė kufijtė e vdekjes,
ėshtė duke u hetuar nga shkenca, sepse shpallja e njė vdekje ėshtė shpesh mė
komplekse se sa mund ta mendoni, dhe studimet bėjnė pėrgjegjės pėrdorimin e
substancave haluēinogjene ēka duket se nxit pėrvoja tė ngjashme me
gjendjen klinike tė para vdekjes.
Romanet dhe filmat luajnė shumė me kėtė aspekt, por e
vėrteta ėshtė se asnjė prej kėtyre hulumtimeve, nuk ka ėndėrruar asnjėherė
tė hetojė njė jetė tė pėrtejme hipotetike, apo ti pėrgjigjet pyetjes sė
madhe qė shtruam nė fillim.
Asnjė shkencėtar nuk ka qenė nė
gjendje tė konfirmojė njė mrekulli: historikisht shumica e atyre qė janė
pėrkufizuar si mrekulli, janė shpjeguar nė dritėn e njohurive tė reja (dhe
ajo qė ende nuk mund tė shpjegohet, mund tė jetė e shpjegueshme nė tė
ardhmen).
Atėherė? Asgjė, jemi pikėrisht nė pikėn e fillimit. Duhet
ti japim tė drejtė Friedrih Niēes, qė shkroi njė shekull mė parė: Nė fakt
mes fesė dhe shkencės sė vėrtetė nuk ka afėrsi, as miqėsi dhe as armiqėsi:
Thjesht ata jetojnė nė planete tė ndryshme!.
Burimi: Focus
|