Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Shkelqim PSATHA

www.dituria.se

SHUMËINTERPRETUESHMËRIA NË VEPRAT E ALBERT CAMUS

            Të gjitha veprat e A. Camus, ndonëse në veçanti aq të spikatura nga njëra-tjetra, në fund të fundit janë një unitet artistik që përcaktojnë fenomenin brilant Camus-ian që u shfaq dhe rrezatoi aq fuqishëm jo vetëm në letërsinë franceze, por edhe në atë botërore.

            Vepra artistike nuk është vetëm një ide. Nuk mjaftohet me kaq. Një vepër artistike është një shumësi idesh. Pran­daj ajo lejon një shumësi interpretimesh.

            Filozofia që ngërthen një vepër artistike rifuqizohet nga forma e paraqitjes. Ndryshe nuk do të kishte art.

            Dhe para së gjithash, veprat e Albert Camus janë vepra arti.

            Duke kaluar nga një roman në tjetrin lexuesi mrekullohet me lirinë që i është lënë në mundësinë e shumëinter­pretimit të veprës.

            Ajo çfarë bie menjëherë në sy në veprat e Camys është një fakt shumë i thjeshtë, por tepër domethënës, fakti që autori asnjëherë nuk merr përsipër të gjykojë, të japë mendime, të shprehë ndjenjat e tij. E gjithë kjo është mirëfilli e bazuar në vetë bindjet e tij, filozofinë e tij. Autori përqendrohet në dhënien e faktit. Rreth këtij fakti i takon lexuesit të mendojë e të vlerësojë. Autori jep minjte duke ngordhur. Ai përqendrohet në dhënien e faktit si përpëlitet, si i del gjak nga goja, si ngordh. Dhe kaq. Autori përshkruan plagët nga murtaja në trup të të sëmurit. Dhe kaq. Autori tregon se ai nuk qau, ndërsa po i varrosej nëna. Dhe kaq.

            Të tjerat, sa i pështirë është miu i mbytur në gjak, habia se si tjetri nuk qau në varrimin e nënës, sa ndoht të vjen nga ato plagë të pështira në trupat e sëmurë, etj. etj. i takon tjetërkujt t’i mendojë e t’i rikrijojë në imagji­natë e t’i përjetoj emocionalisht, e t’i interpretoje. Autori nuk merr përsipër as të gjykojë, as të vlerësojë. Dhe është e natyrshme. Secili ka gjykimin e tij, vlerësimin e tij efektiv. Dikujt mund t’i ndjellë pështirë, dikush s’ndjen asgjë, për dikë tjetër mund të jenë zbavitës ata minj nën gjak. S’është çudi! Të gjitha janë të vërteta, veçse jo për çdo njeri.

            Është pikërisht mundësia për ta shumëinterpretuar veprën ajo çka na ofron Camus me romanet e tij. Një vepër e hapur, që i lë mundësi lexuesit ta interpretojë atë sipas konstruksionit të tij shpirtëror duke shprehur një­kohësisht shumë të vërteta për individë të ndryshëm, gjithmonë i shmanget komentit të fakteve që ajo jep sipas afeksionit shpirtëror të autorit të saj. Natyrisht ne, lexuesit, do të lexonim duke pranuar si të vërteta, ndoshta edhe rregulla morale, ato që në fakt nuk do të ishin gjë tjetër veçse për një individ, të autorit. Por Camus është larg kësaj. Camus e di, e vlerëson këtë mangësi, prandaj ka edhe aftësi, falë edhe talentit të tij, që ta shmangë plotësisht këtë negativitet të padëshirueshëm.

            Në të gjithë romanin e tij “Murtaja” duket se objektivi kryesor është paraqitja e situatës kur të gjithë janë të dënuar me vdekje dhe si reagojnë ata. Gjithçka tjetër duket dytësore. Shkrimtari nuk jep përgjigje. Ai vetëm tregon. Përgjigjen çdo lexues ia jep vetes kur e lexon veprën, secili sipas të vërtetës së tij. Për të arritur këtë, sh­krimtari ka gjetur një formë të veçantë ndërtimi për romanin e tij. Romani ka një hyrje-përshkrim,ka një sub­jekt-kronikë, ka edhe një fund që jepet me fillimin e lëvizjes. Diçka e ngjashme me jetët njerëzore në lëvizjen e tyre drejt amëshimit. Rrëfimi dhe dialogu që mbizotërojnë në vepër janë një formë e marrë ndoshta hua nga jeta jonë. Fundja ç’bëjmë tjetër ne në ekzistencën tonë ? Bisedojmë më njeri –tjetrin dhe rrëfehemi me veten. Sipër nesh është mbase dikush që na sheh dhe lexon ditaret tonat e na lë lirisht të endemi, të përpiqemi, të luftojmë, të qajmë dhe të qeshim në lirinë e burgut tonë. Ndoshta ky dikushi është autori. Por edhe ky është një interpretim.

            Forma e gjetur për shprehjen e qartë të fakteve të atij realiteti që shtjellohet në romanin “Murtaja’ madje një qartësi e tejskajshme deri në një akullsi, jep një shumësi rrugësh për interpretimin e kësaj vepre. Është e log­jikshme që kjo vepër të tingëllojë si një himn për dashurinë, për jetën. Trenat lëvizin. Por po aq e përligjur është edhe vlerësimi i saj si një vepër e denjë për të paraqitur në lakuriqësinë e saj potenciale vetë vdekjen. Varret e rralla në fillim për të mbaruar me krematoriumet për njerëzit, nuk mund të të ngjallin veçse rrudhjen përpara vdekjes së plotfuqishme, tmerrin dhe ankthin njerëzor përpara fundit të pashmangshëm.

            Në romanin “I huaji” vëmendja e lexuesit tërhiqet nga individi, nga fati i tij në shoqëri, por pa tendencën për ta mbyllur individin në guackën e moralit të shoqërisë. Të përcaktosh formën me të cilën autori e ka shprehur problemin që e shqetëson, nëse është një formë e thjeshtë apo e ndërlikuar , është e pamundur. S’do të ishte tjetër veçse një gjykim tejet subjektiv. Vetë autori ka thënë se ai thjesht ka përshtatur formën me përmbajtjen. I gjithë  romani është një mundësi shumëinterpretimi. Duket sikur është i ndërtuar mbi fragmente jetësore, si në kine­matografinë moderne, ku kuadrot zëvendësojnë njëri – tjetrin, në dukje pa ndonjë lidhje midis tyre, duke ndër­tuar një tërësi kohore. Romani mund të konceptohet si një hymn për jetën po aq sa edhe si një papërgjegjshmëri përballë saj, nganjëherë duket madje se të thotë që jeta ia vlen vërtet të jetohet, por njëkohësisht edhe se vdekja nuk është diçka që nuk mund të pranohet. Jeta mund të konceptohet si një dhuratë që ta kanë dhënë dhe si çdo dhuratë nuk është mirë ta kthesh mbrapsht, por jo se nuk ke të drejtë ta kthesh. Gjithsesi është vetëm një inter­pretim edhe ky. Romani “I huaji” është po aq një aktakuzë ndaj të drejtës së shoqërisë, për të dënuar me vdekje anëtarët e saj kur nuk i binden rregullave dhe moralit të shoqërisë. Po mos është fjala për një rast të veçuar, të çuditshëm të një individi të huaj që nuk i intereson të shfajësohet? Të gjitha mund të jenë të vërteta, por në veçantinë e tyre për individë te veçantë.

            Ashtu si fundi i jetës mund të jetë një fillim në amshim, edhe fund i një vepre të tillë mund të jetë një fillim në arsyen dhe imagjinatën e secilit. Çdo linjë e veçantë në roman mund të jetë një roman më vete. Tashmë një roman në mëndjen e lexuesit. Autori shtron probleme dhe ngre çështje që shtrohen si pyetje për t’iu përgjigjur lexuesi. Thirrja e tij për t’i parë gjërat në ekzistencën reale ndikon fuqishëm te lexuesi për ta ambjentuar atë me një formë të re, për t’u shprehur sa më qartë dhe plotësisht vetë dhe për të ngjallë edhe te lexuesi po të njëjtën ndjesi, duke ngacmuar njëkohësisht interesin e lexuesit, duke shtruar e ngritur përballë tij një mori problemesh e duke shtyrë atë që të mendojë e të gjykojë mbi këto probleme, paqartësi e pikëpyetje që shqetësojnë shpirtin njerëzor.

            Të gjitha veprat e A. Camus, ndonëse në veçanti aq të spikatura nga njëra-tjetra, në fund të fundit janë një unitet artistik që përcaktojnë fenomenin brilant Camus-ian që u shfaq dhe rrezatoi aq fuqishëm jo vetëm në letërsinë franceze, por edhe në atë botërore.

            Të gjithë personazhet që gjallojnë në veprat e Camus, në veprimet, pasionet dhe mendimet e tyre, në gjithçka që përbën ekzistencën e tyre, shprehin në fund të fundit vetë mendimin filozofik të vetë autorit.

            Të ndërgjegjshëm për “lirinë e tyre të cunguar, për revoltën e tyre pa të ardhme, për ndërgjegjen e tyre të asgje­sueshme”, ata e jetojnë jetën brenda mureve të kësaj bote absurde duke përfaqësuar ndoshta ekzistencën e mil­iona fytyrave njerëzore që e jetojnë jetën brenda këtij realiteti absurd.

            Gjithsesi asgjë nuk është absolute, e veçanërisht kjo në botën e mendimit. Gjithmonë do të gjendet dikush që do ta interpretojë ndryshe apo ta kundërshtojë mendimin që dikush tjetër ka thënë përpara tij.

            Kjo ndeshje të kundërtash, thonë, është kusht i domosdoshëm dhe i paracaktuar për ecjen përpara.

            Përpara. Po për ku?