Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Nga Sadiola XHELILI

albanianpost.com

SI PO E NDRYSHON DARVINIZMI MJEKËSINË?

Teksa shumica e kërkimeve moderne mjekësore fokusohen në shkaqet fizike dhe molekulare të sëmundjeve, mjekësia evolucionare përpiqet të kuptojë pse ne mund të kemi evoluar për të qenë të ndjeshëm ndaj kushteve në radhë të parë dhe si mund ta përdorim evolucionin për t’i luftuar ato.

Në moshën 20-vjeçare, RandolphNesse ishte në mëdyshje se pse ne plakemi.

Ai kishte dyshime rreth arsyes pse përzgjedhja natyrore nuk e kishte eliminuar fare plakjen.

Kështu, shpenzoi muaj duke dalë me teori për ta shpjeguar atë, por nuk ishte në gjendje ta zgjidhte gjëegjëzën.

Kjo përtaci e mendjes së tij kërkuese do të hidhte farat për një mënyrë krejtësisht të re të të menduarit për mjekësinë.

Disa vite më vonë, miqtë në një muze lokal të historisë natyrore e drejtuan Nessen-in drejt teorisë se plakja është thjesht një efekt anësor i presionit evolucionar që ka përzgjedhur disa gjene mbi të tjerët.

Nëse një gjendje shfaqet vetëm pasi një organizëm ka kaluar kulmin e tij riprodhues, atëherë nuk do të ketë presion selektiv për të parandaluar kalimin.

Si mjek, Nesse e kuptoi se teksa kuptonte se si këto forca mund të formonin speciet, ai nuk kishte asnjë ide se si funksionon seleksionimi natyror brenda trupit të njeriut.

Nesse tani vlerësohet si një baba themelues i mjekësisë evolucionare, ndonjëherë i njohur edhe si mjekësia darviniane – një disiplinë relativisht e re dhe në rritje që zbaton teorinë evolucionare në pyetjet rreth shëndetit dhe sëmundjeve njerëzore.

Teksa shumica e kërkimeve moderne mjekësore fokusohen në shkaqet fizike dhe molekulare të sëmundjeve, mjekësia evolucionare përpiqet të kuptojë pse ne mund të kemi evoluar për të qenë të ndjeshëm ndaj kushteve në radhë të parë dhe si mund ta përdorim evolucionin për t’i luftuar ato.

“Ajo me të cilën kemi të bëjmë këtu është një shkencë e re themelore që nuk është aplikuar në mjekësi”, ka treguar Nesse.

Është një ndërmarrje shumë e madhe për të përmbysur plotësisht atë që mendojmë për atë që është trupi i njeriut dhe si funksionon.

Megjithatë, një numër në rritje shkencëtarësh po përpiqen të aplikojnë të menduarit evolucionar për të përmirësuar mjekësinë.

Tashmë, puna e tyre ka filluar të ndryshojë të kuptuarit se si zhvillohen kanceret dhe sëmundjet autoimune.

Po ashtu po zbulon strategji të reja për trajtimin e problemeve të dëmshme të lidhura me kujdesin shëndetësor, siç është rezistenca antimikrobike.

“Unë kam qenë i habitur që ka pasur kaq shumë implikime praktike kaq shpejt”, ka thënë Nesse.

Kanceret janë vetë një demonstrim i procesit evolucionar në një mikrokozmos.

Ato janë grupe qelizash që vazhdimisht konkurrojnë dhe bashkëpunojnë me njëra-tjetrën në mënyra që ndihmojnë tumorin të rritet dhe të lulëzojë.

Kur një pacient merr terapi me ilaçe, për shembull, ai fut një presion të ri selektiv që zhduk qelizat që janë më të prekshme ndaj trajtimit.

Ata që janë më pak të prekshëm, apo edhe të imunizuar nga efektet e trajtimit, mbijetojnë për të përcjellë tiparet e tyre gjenetike te qelizat që i ndjekin.

Kjo është arsyeja pse edhe terapitë shumë të suksesshme të kancerit përfundimisht do të ndalojnë së funksionuari në shumë pacientë – qelizat e kancerit zhvillojnë rezistencë ndaj trajtimit dhe më pas rritin në mënyrë të pakontrolluar popullsinë e tyre.

“Është e diskutueshme që ky është shkaku i afërt i vdekjes në shumicën e pacientëve”, ka treguar Robert Gatenby, drejtor i Qendrës së Ekselencës për Terapinë Evolucionare në Qendrën e Kancerit Moffitt, në Florida, SHBA.

Nëpërmjet lenteve të të menduarit evolucionar, laboratori i Gatenby po zhvillon dy strategji të ndryshme për të trajtuar kancerin: terapinë adaptive dhe terapinë e zhdukjes.

Terapia adaptive synon të kontrollojë përhapjen e kancerit në vend që të përpiqet ta eliminojë atë plotësisht. Dogma për 50 vitet e fundit në trajtimin e kancerit ka qenë që ju të aplikoni të njëjtin medikament, ose kombinim ilaçesh, në cikle, derisa të ketë prova të qarta të progresionit të tumorit ose toksicitetit të tepërt, sipas Gatenby.

Kjo zakonisht është mirë pasi të jetë marrë përgjigja maksimale. Por “e kotë”, pasi pjesa më e madhe e qelizave të mbetura janë rezistente ndaj ilaçit dhe duke vazhduar me të njëjtën terapi, onkologu u jep mundësinë të shtohen në mënyrë që popullata e tyre të bëhet më e madhe dhe më e larmishme.

Teoria e tij e terapisë adaptive, synon të ndryshojë dozën e barnave për një qasje të përshtatur, thjesht duke dhënë trajtim të mjaftueshëm për të rrëzuar tumorin, duke e mbajtur atë sa më të vogël të jetë e mundur, pa eliminuar plotësisht popullatën e ndjeshme.

Pastaj terapia tërhiqet.

Kjo lejon qelizat e ndjeshme ndaj trajtimit të vazhdojnë të lëvizin për hapësirë brenda tumorit, duke parandaluar që qelizat e tjera rezistente ndaj ilaçeve të dominojnë për shkak të një avantazhi adaptiv.

Shpresa, sipas tij, është se mjekët mund t’i mbajnë pacientët gjallë për një periudhë të gjatë kohore, rreth gjysma e së cilës nuk duhet të përballen me efektet anësore që lidhen me trajtimin.

Tanimë, grupi i tij kërkimor ka treguar se kjo teknikë funksionon në një provë të vogël pilot që përfshin pacientë me kancer të prostatës.

Pacientët që iu nënshtruan terapisë adaptive morën gjysmën e dozës normale të një ilaçi kimioterapie gjatë rrjedhës së provës, gjatë së cilës ata kaluan 46% të kohës duke mos marrë fare.

Koha nga fillimi i terapisë deri në momentin kur kanceri pushoi së reaguari ndaj trajtimit ishte 19 muaj më i gjatë në grupin që mori këtë terapi adaptive në krahasim me ata që iu nënshtruan kursit standard të kimioterapisë.

Pacientët që kishin terapi adaptive gjithashtu kishin një mbijetesë të përgjithshme që ishte 2.26 vjet më e madhe se ata në trajtimin standard.

Në terapinë e zhdukjes, Gatenby dëshiron ta bëjë atë edhe një hap më tej dhe të përdorë atë që dimë nga mënyra se si speciet e kafshëve zhduken për të hartuar terapi kurative që shkaktojnë zhdukjen e popullatave të kancerit.

Ideja do të ishte të mos prisnim që tumori të ripërtërihet pasi mjekët të aplikojnë terapinë fillestare.Por që ta godasin tumorin me një terapi krejtësisht të ndryshme përpara se të shërohet – kapja e qelizave tumorale në befasi me një cikël të shpejtë të një ilaçi të ndryshëm në kulmin e përgjigjes së tij ndaj atij trajtimi të linjës së parë.

Deri më tani vetëm një model matematikor është publikuar për të eksploruar këtë ide.

Megjithatë, ekipi i Gatenby ka propozuar prova klinike duke përdorur terapinë e zhdukjes kundër kancerit të pankreasit dhe kancerit të gjirit.

Mjekësia evolucionare përdoret gjithashtu në kërkimin e një zgjidhjeje për një nga problemet me rritjen më të shpejtë të botës moderne: rezistencën antibakteriale.

Teksa mjekësia moderne ka zhvilluar antibiotikë të fuqishëm për të asgjësuar bakteret e dëmshme që infektojnë njerëzit dhe shkaktojnë sëmundje, përdorimi i tyre i përhapur gjithashtu ka bërë që bakteret të evoluojnë pa dashje përmes rezistencës ndaj seleksionimit natyror ndaj këtyre barnave.

Vlerësohet se bakteret rezistente ndaj antimikrobikëve vranë më shumë njerëz sesa HIV/AIDS ose malaria në vitin 2019, duke marrë më shumë se 1.2 milionë jetë.

Aktualisht, mjekët luftojnë sëmundjet e shkaktuara nga bakteret rezistente ndaj antimikrobikëve duke kaluar në medikamente të tjera me shpresën se do të shmangin mbrojtjen bakteriale kundër barnave të tjera.

Por kjo praktikë rrezikon të vazhdojë ciklin e rezistencës në vend që ta ndalojë atë –bakteret po evoluojnë për t’u bërë gjithnjë e më shumë gjenetikisht rezistente ndaj ilaçeve.

Po ashtu bakteret zhvillojnë rezistencë në një sërë mënyrash – nga shkëmbimi i materialit gjenetik deri te grumbullimi i mutacioneve të rastësishme.

Si rezultat, shkencëtarët evolucionarë po testojnë qasje të ndryshme për të zbërthyer këto rrugë.

Në spitale, rezistenca antimikrobike zakonisht ndodh sepse disa nga antibiotikët e fortë që pacientët marrin në mënyrë intravenoze kalojnë në sistemin tretës të pacientit.Atje, bien në kontakt me një komunitet të gjerë mikrobesh, duke shkaktuar ndryshime të dëmshme në ekuilibrin e atij komuniteti dhe duke lënë disa që kanë fituar rezistencë ndaj antibiotikëve.

Nëse pacientët mund të merrnin anti-antibiotikë që anulojnë efektin e barnave sapo të arrijnë në zorrë, kjo do të zvogëlonte gjasat që bakteret atje të zhvillojnë rezistencë.

Vetë barnat inaktivizuese nuk bëjnë asgjë, klinikisht, por e ndalojnë veprimin e ilaçit në zorrë.

Por kjo është një zgjidhje e përgjithshme që nuk frenon rezistencën nëse bakteret dhe barnat takohen.

Një arsye pse rezistenca bakteriale është kaq e vështirë për t’u trajtuar është se ajo nuk ndodh vetëm përmes rrugës evolucionare tipike, të drejtuar nga rastësia – kur një mutacion i rastësishëm i bën disa baktere më të forta dhe të afta për t’i rezistuar ilaçeve.

Kjo ndodh gjithashtu falë transferimit horizontal të gjeneve, ku sythe të ADN-së të quajtura plazmide mund të kalojnë drejtpërdrejt nga një bakter në tjetrin.

Dhe kjo është gjetur të ndodhë si brenda të njëjtës specie bakteresh, ashtu edhe ndërmjet specieve.

Procesi në fjalë lejon që mutacionet që përcjellin rezistencën ndaj ilaçeve të përhapen shumë më shpejt.

E teksa fushat e kërkimit të kancerit dhe rezistencës bakteriale janë më të avancuara në fushën e mjekësisë evolucionare, ka ende një rrugë të gjatë për të bërë.

Kritikët argumentojnë se pavarësisht se kuptojmë më shumë rreth teorisë së mjekësisë evolucionare, është e paqartë se deri në çfarë mase kjo njohuri e re mund të përdoret praktikisht.

Plus, ka edhe fërkim intelektual.

Ndërsa akademikët darvinianë mund të jenë tepër entuziastë, fundi pritës i këtyre teorive të reja priret të jetë më skeptik.

Mjekësia evolucionare e vetme nuk mund të shërojë askënd – është një kornizë për të menduar për problemet në mjekësi.

Gatenby beson se qasjet e terapisë adaptive në kancer, për shembull, do të kërkojnë ndryshimin e mënyrës se si ne mendojmë për këto sëmundje.

Se si mjekësia evolucionare do të gjejë një mënyrë për të bashkëpunuar me industrinë farmaceutike është gjithashtu një pikëpyetje e madhe.

Por Nesse – njeriu që nisi gjithçka – mendon se mjekësia evolucionare ka ende fuqinë për të ofruar pyetje të reja dhe përgjigje të reja rreth sëmundjeve.

“Mund të thuash që jam pak i pasionuar për këtë sepse është qesharake. Ekziston një hendek midis biologjisë evolucionare dhe mjekësisë, dhe në fakt po dëmton shëndetin e njeriut”, ka thënë ai.

Sipas tij, procesi është i ngadalshëm, por “shkenca gjithmonë fiton”.

Marrë nga “BBC”, përshtatur për “Albanian Post”.