Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

www.noa.al

     SKLEROZA MULTIPLE, GJITHÇKA QË DUHET TË DINI PËR SËMUNDJEN QË TË VJEN PAPRITUR

            Mjekët e Spitalit Amerikan në Tiranë, flasin me detaje për sëmundjen e sklerozës multiple. Ndalen në simptomat e saj si dhe shkaqet. Por gjithashtu analizojnë dëmtimet që shkakton, si dhe faktorët e riskut.  Spitali Amerikan jep dhe këshillat e duhura.

            Skleroza multiple, ose e njohur ndryshe si skleroza e shpërndarë, ose skleroza me pllaka është një sëmundje invalidizuese, në të cilën dëmtohet shtresa mbështjellëse e nervave, mielina. Dëmtimi i mielinës interferon në komunikimin nervor.  Dhe kjo më vonë çon në dëmtim të vetë nervave, proces i cili nuk është më i rikthyeshëm. Kjo sëmundje është komplekse dhe vjen nga një bashkëveprim i faktorëve ambjentale ende të pazbuluar plotësisht dhe predispozimit gjenetik.

            Bashkë këta faktorë nxisin një kaskadë ngjarjesh duke përfshirë sistemin imun, dëmtimin inflamator të aksoneve dhe glias, riparimin e strukturave të dëmtuara dhe gliozën postinflamatore dhe neurodegjenerimin. Përfshirja sekuenciale e këtyre proceseve jep klinikën e karakterizuar nga episode relapsesh (simptomatike) dhe remisionesh (rikuperimi), ose episode që lënë pas shenja neurologjike të qëndrueshme, ose dhe me progresion sekondar.

            Simptomat variojnë gjerësisht, duke u varur kështu nga numri i pllakave, vendi i dëmtimit. Njerëzit me raste të rënda të sëmundjes mund të humbasin aftësinë për të folur, ecur, shikuar, gëlltitur etj. Mund të hasen vështirësi në vendosjen e diagnozës në fillim të sëmundjes, sepse fillimisht simptomat janë të rikthyeshme.

            Mosha më e prekur nga sëmundja është mes 20 dhe 40 vjeç dhe gratë janë më të prekura nga sëmundja sesa burrat.

            Simptomat:
            Shenjat dhe simptomat e sklerozës multiple variojnë gjerësisht, duke u varur nga lokalizimi i dëmtimit nervor. Shenjat e sklerozës multiple mund të jenë:

            •   Mpirje ose dobësi në një ose disa gjymtyrë, e cila në mënyrë klasike ndodh në njërën anë të trupit (gjysma e trupit)

            •   Humbje e pjesshme ose e plotë e shikimit, zakonisht në njërin sy, shpesh me dhimbje gjatë lëvizjes së syve (neuritisoptik)

            •   Dyfishim i shikimit, ose turbullim i shikimit

            •   Ndjesi shpimi ose dhimbjeje në pjesë të trupit

            •   Sensacione si shokelektrik qe ndodhin ne disa lëvizje të veçanta të kokës e qafës

            •   Dridhje, mungesë e koordinimit të lëvizjes, ecje e paqëndrueshme

            •   Çrregullime të gëlltitjes, të kontrollit sfinkterian

            •   Lodhje

            •   Marrje mendsh

            Shumica e pacientëve veçanërisht në fillim të sëmundjes perceptojnë përmirësim të simptomave. Shenjat ose simptomat e MS shpesh nxiten dhe përkeqësohen nga rritja e temperaturës trupore.

            Shkaqet:
            Skleroza Multiple është një sëmundje autoimune, dmth ku sistemi imunitar dëmton indet e vetvetes. Në sklerozen multiple, në këtë proces shkatërrohet mielina, substanca që mbështjell dhe mbron fibrat nervore të trurit dhe medulës spinale.

            Mielina mund të krahasohet me isolantet që mbështjellin rrjetat elektrike. Kur mielina dëmtohet, mesazhet nervore që udhëtojnë përgjatë nervave, mund të ngadalësohen, ose bllokohen.

            Mjekësia nuk ka arritur të shpjegojë plotësisht sepse skleroza multiple ndodh në disa njerëz, ndërsa në disatë tjerë jo. Një kombinim faktorësh që nga gjenetika deri në infeksionet e fëmijërisë mund të luajnë rol në gjenezën e sëmundjes.

            Cilat janë dëmtimet që shkakton Skleroza multiple

            Vetë emri skleroza multiple do të thotë se ka më shumë se një sklerozë. Një sklerozë (në këtë kuptim) është një pllakë ose nje ind i dëmtuar rëndë.

            Njerëzit që vuajnë nga MS kanë pllaka, ose lezione në lëndën e bardhë të trurit dhe të medulës spinale. Ndërsa lënda gri e trurit mban neuronet (qelizat nervore), lënda e bardhë  mban aksonet (fibrat nervore) që lidhin neuronet dhe u lejojnë atyre që të komunikojnë mes tyre. Në mënyrë specifike në MS ka një dëmtim të mbështjelljes proteinike, shtresa që mbështjell aksonet.

            Megjithatë mielina mund të rindërtohet, por shkalla e dëmtimit të shkaktuar nga sëmundja  është shumë e shpejtë për t’u rikuperuar. Në disa raste madje aksoni dëmtohet plotësisht.

            Këto dëmtime çojnë në shfaqjen e simptomave neurologjike që shfaqen në formën e atakeve. Tipi, kohëzgjatja, rëndesa e simptomave kë bërë që MS të klasifikohet në disa forma.

            Disa pacientë kanë shenja dhe simptoma të MS, por që nuk takojnë kriteret standarde për diagnostikimin e sëmundjes. Pacientët mund të diagnostikohen me CID (Clinically isolated syndrome – sindromaklinikisht e izoluar) në të cilën ata mund të kenë episode ose atake që vijnë nga demielinizimi, por vetëm një lezion të dukshëm në SNQ. Ndonjëherë këta pacientë më vonë zhvillojnë kursin e plotë të sëmundjes, por jo gjithmonë.

            Ka edhe një sëmundje tjetër, ose variant të MS, ose siç quhet ndryshe Idiopathicinflammatory demyelinating disease -IIDD (sëmundja inflamatoredemilinizuese idiopatike) – që është njohur më parë sisindroma e Marburg, sklerozë difuze e Schidler, skleroza koncentrike e Balos, ose sëmundja e Devic. Debati nëse janë forma të vërteta të sklerozës multiple, ose entitete të ndara nga njëra- tjetra ende vazhdon.

            Format klinike të sëmundjesjanë:

            Progressive-Relapsing (Simptomatike progresive) -

            Pacientët me këtë formë të rrallë të sklerozës multiple përkeqësohen në mënyrë të qëndrueshme progresive dhe në këtë kurs kanë atake (ose relapse) të tjera. Ndonjëherë mund të përmirësohen për një kohë të shkurtër, por asnjëherë nuk kanë remison (përmirësim për një kohë të gjatë, të qëndrueshëm) të sëmundjes.

             Relapsing-Remitting (simptomatike - përmirësuese) - Forma më e shpeshtë e sëmundjes.

            Pacientët kanë atake (përkeqësime) që ndiqen nga remisone (përmirësime) gjatë të cilave sëmundje nuk progreson.

            Primary-Progressive ( progresive parësore) -

            Një përqindje e vogël e pacientëve me MS kanë një progresion të ngadalshëm të sëmundjes pa atake ose remisone.

            Secondary - Progressive ( Progresivesekondare) –

            Disa pacientë fillimisht mund të diagnostikohen me MS – progresive relapsuese, por më vonë zhvillojnë MS progresive sekondare. Kjo do të thotë se sëmundja tenton të progresojëmë shpejt.

            Skleroza multiple është një nga sëmundjet autoimune. Kjo tregon se sistemi imunitar, i cili normalisht na mbron nga trupat  e huaj si bakteret, viruset etj, sulmon vetë trupin. Në sklerozën multiple, limfocitet T dhe monocitet sulmojnë mielinën. Kjo është edhe arsyeja pse njeri nga testet që përdoret për sklerozën multiple është ekzaminimi për të parë nëse ka anomali në titrin e antitrupave, ose disa produkteve të proteinave (që tregojnë dëmtimin e mielinës e cila ndërtohet nga proteinat dhe lipidet).

            Faktorët e riskut:

            Këta janë faktorë që supozohet se rrisin riskun për sklerozën multiple.

            Mosha:
            Megjithëse Skleroza multiple mund të ndodhë në çdo moshë, më e shpeshtë është mes moshave 20 dhe 40 vjeç.

            Seksi:
            Femrat janë dy herë më të prekura se meshkujt për të zhvilluar sklerozën multiple.

            Trashëgimia:
            Risku për të zhvilluar sklerozën multiple është më i lartë në pacientët që kanë histori familjare. Per shembull, nëse njëri nga prindërit, ose vëllezërit dhe motrat ka sklerozë multiple, risku është 1-3 % për të zhvilluar sëmundjen duke e krahasuar me riskun e përgjithshëm të popullsisë.

            Eksperienca me binjakët identikë ka treguar se trashëgimia nuk është faktori i vetëm i përfshirë. Nëse skleroza multiple do të varej vetëm nga gjenetika, atëherë binjakët monozigotë do të kishin të njëjtin risk për ta zhvilluar sëmundjen. Por nuk ndodh
kështu. Një binjak identik ka 30% shanse për të zhvilluar sklerozënmultiple nëse tjetri është prekur nga sëmundja.

            Infeksionet:
            Me sklerozën multiple është lidhur një varietet virusesh. Interesi më i madh është fokusuar tek virusi i Epstein- Barr, virus i cili shkakton infeksionin emononukleozës. Por se si ky virus mund të shkaktojë sklerozën multiple është ende per t’u verifikuar.

            Raca:
            Kaukazianet, veçanërisht ata që origjinojnë nga Europa e Veriut janë në risk më të madh për të zhvilluar sklerozën multiple. Njerëzit nga Azia, Afrika kanë risk më të ulur.

            Faktorët gjeografikë:

            Skleroza multiple është shumë më e shpeshtë në vendet si Europa, Kanadaja e Jugut, Amerika e Veriut, Zelanda e Re dhe Australia juglindore. Risku duhet sikur rritet me rritjen e lartësisë.

            Një fëmijë që kalon nga një vend me risk të lartë në një me risk të ulur, ose anasjelltas tenton të ketë nivelin e riskut të vendit të ri ku shkojnë. Por nëse kjo ndodh pas pubertetit, risku është i zonës nga kanëlëvizur.

            Sëmundje të tjera:

            Njerëzit janë më të prirur për të zhvilluar sklerozë multiple kur kanë një ose disa nga ëmundjet autoimmune:

            Sëmundje të tiroides, Diabeti Mellitus, Lupusi eritematoz, anemia pernicioze, mistenia gravis etj.

            Diagnoza dhe shkaqet :

            Janë rreth 2 milionë njerëz që vuajnë nga skleroza multiple në botë. Ataku i  parë ndodh zakonisht rreth moshës 20-50 vjeç, megjithatë jo gjithmonë sëmundja diagnostikohet që nga ataku i parë. Sëmundja nuk është ngjitëse dhe jo direkt e trashëgueshme, megjithëse ka risk për fëmijët që kanë prindër, ose vëllezër e motra me MS.

            Gratë diagnostikohen mëshpesh me MS se burrat (siç ndodh në të gjitha sëmundjet autoimune).

            Megjithëse ka argumente për shkaqet, mënyra e shpërndarjes së MS tregon se është një sëmundje multifaktoriale, që kombinon rolin e gjenetikës me shkaqet mjedisore.

            Komplikacionet gjatë dekursit të sëmundjes:

            •  Në disa raste njerëzit me sklerozë multiple gjithashtu mund të zhvillojnë:

            •   Ngurtësim ose spazma muskulare

            •   Probleme me kontrollin e sfinkterave, ose funksionin seksual

            •  Depresion

            •   Çrregullime mendore si harresa ose vështirësi në përqendrim

            •  Epilepsi

            Testet dhe diagnoza:

            Nuk kateste specfike për sklerozën multiple. Diagnoza varet nga klinika, imazheria dhe përjashtimi i sëmundjeve të ngjashme që japin të njëjtat simptoma dhe imazhe.

            Analiza e gjakut:

            Analiza e gjakut ndihmon për të përjashtuar disa sëmundje infeksioze ose inflamatore që kanë simptomat ngjashme me sklerozën multiple.

            Punksionilumbar:

            Me këtë analizë merret lëngu cerebrospinal për ekzaminim laboratorik. Ky ekzaminim tregon anomalitë që shoqërohen me sklerozen multiple si nivelet anormale të rruazave të bardha dhe të proteinave.  Gjithashtu kjo ndihmon të përjashtohen infeksionet dhe shkaqet e tjera që japin simptoma të ngjashme mesklerozën multiple.

            Rezonanca Magnetike:

            Ky test përdor fushën magnetike për të prodhuar imazhe të detajuara të trurit dhe medulës spinale. MRI mund të tregojë lezionet që shkaktohen nga humbja e mielinës si pasojë e sklerozës multiple. Megjithatë, lezione të ngjashme mund të shkaktohen edhe nga dëmtime të tjera si lupusi, ose sëmundja e Lyme, kështu që prania e lezioneve jo gjithmonë tregon se është sklerozëmultiple.

            Teknikat e reja të MRI mund të japin më shumë informacion për dëmtimin e fibrave nervore.

            Potencialet e evokuara

            Me anë të këtij ekzaminimimaten sinjalet elektrike që dërgohen nga truri juaj në përgjigje të një stimuli.

            TRAJTIMI

            Nuk ka trajtim për sklerozën multiple. Trajtimi zakonisht fokusohet në luftimin e përgjigjes imune dhe menaxhimin e simptomave. Disa pacientë kanë simptoma të lehta, kështu që trajtimi nuk është i nevojshëm.

            Mjekimet:

            Mjekimet që përdoren zakonisht në sklerozën multiple janë:

            Kortikosteroidet.
            Trajtimi më i zakonshëm për sklerozën multiple. Kortikosteroidët ulin inflamacionin që ndodh gjatë relapseve. Kortizonimund të merret nga goja (prednisone) dhe intravenoz (methylprednisolone)

            Interferonet.
            Këto tipe medikamentesh si Betaseron, Avonex dhe Rebif - duket sikur ngadalësojnë shkallë me të cilën përkeqësohen në kohë simptomat e sklerozës multiple. Por interferonet mund të shkaktojnë dëmtime serioze të mëlçisë.

            Glatiramer (Copaxone).

            Glatirameri vepron duke bllokuar sulmin e sistemit imun ngaj mielinës.

            Natalizumab (Tysabri).

            Ky mjekim është disenjuar që të veprojë për të ndaluar qelizat e imunitetit të kalojnë nga gjaku në indin cerebral dhe medulën spinale Tysabri zakonisht përdoret kur nuk është parë rezultat nga mjekimet e tjera, ose pacientët nuk mund t’i tolerojnë ato mjekime. Kjo për shkak se Tysabri rrit riskun e leukoencefalopatisë progresive multifokale – një dëmtim zakonisht fatal.

            Mitoxantrone (Novantrone).

            Ky imunosupresor mund të jetë i dëmshëm për zemrën kështu që përdoret rrallë dhe zakonisht në ata që kanë fazë të avancuar të sëmundjes.

            Terapitë fizike:

            Ushtrimet fizike (fizioterapia) janë të rëndësishme në ata që vuajnë nga sklerozamultiple në mënyrë që të mbahet sa më gjatë lëvizshmëria, por edhe ndihmojnë në gjendjen emocionale të të sëmurëve.

            Plazmafereza:

            Ndërrimi i plazmës bëhet me qëllim që të ndajë qelizat e gjakut nga plazma, dhe përdoret për të luftuar relapset e rënda të sklerozës multiple, sidomos në pacientët që nuk u përgjigjen kortikosteroidëve intravenozë.

            Ndryshimi i stilit të jetesës:

            Ka disa ndryshime që mund të beni në jetën tuaj që të ndihmoheni për të lehtësuar disa simptoma të sklerozës multiple.

            •  Të pushoni mjaftueshëm: Lodhja është një simptomë e zakonshme e sklerozës multiple dhe pushimi mund t’ju ndihmojë të ndiheni më pak të lodhur.

            • Ushtrimet. Ushtrimet e rregullta aerobike mund të ofrojnë disa benefite nëse keni forma të lehta deri të moderuara të sëmundjes.  Përmirësojnë fuqinë, tonusinmuskular, balancën dhe koordinimin. Noti është një opsion i mirë për pacientët që vuajnë nga MS të cilët vuajnë në ditët e nxehta të vitit.

            •   Të jeni të kujdesshëm ndaj të nxehtit. I nxehti i madh mund të shkaktojë dobësi muskulare. Rekomandohet të mos përdoret sauna, qëndrimet e gjata në diell.

            •   Ngrënia e shëndetshme, dieta e balancuar.

            Të jetosh me Sklerozën Multiple:

            Si në sëmundjet e tjera kronike, jetesa me Sklerozën Multiple mund të ndikojë në emocionet dhe gjendjen tuaj psikologjike.

            Megjithatë sëmundja nuk duhet të fitojë mbi dëshirën tuaj për të jetuar dhe për të shijuar çdo aspekt që dikur ka qenë i rëndësishëm për ju.

            •   Është e rëndësishme që të mbani aktivitetet tuaja ditore sa më mirë të jetë e mundur.

            •   Duhet të qëndroni të lidhur me miqtë dhe familjen tuaj.

            •   Vazhdoni të ndiqni hobitë dhe t’i shijoni nëse gjendja fizike ua lejon.

            Ndonjëherë  është e rëndësishme të kontaktoni me psikoterapeutë që do ju ndihmojnë të shikoni jetën tuaj në një prespektivë të re. Dikush që ju besoni
dhe doni mund t’ju ndihmojë që të mësoni të jetoni bashkë me sëmundjen.

            Histori e shkurtër për Sklerozën Multiple

            Jean Martin Charcot,1886 Si shumë sëmundje të tjera, skleroza multiple ka ekzistuar shumë kohë para se të merrte emrin që ka sot.

             Në shkrime të hershme ka përshkrime të sëmundjes, për të cilat mjekët mendojnë se lidhen pikërisht me sklerozën multiple. Një shenjtor gjerman i quajtur Lidëina, i cili vdiq në 1433 mund të ketë qenë pacienti i parë i njohur me MS. Një pacient tjetër i njohur me MS ka qenë nipi i mbretit Xhorxh III, i cili i përshkuan simptomat e tij në një ditar të cilin e mbajti deri sa vdiq në 1848.

            Njëzet vjet më vonë Dr. Jean-MartinCharcot  (Zhan- Martin Sharko) bëhet personi i parë që njeh sklerozën multiple si sëmundje të veçantë. Një paciente e tij vuante nga një kombinacion jo i zakonshëm i simptomave. Ai provoi disa trajtime tipike për çrregullimet neurologjike si stimulimi elektrik dhe injeksionet e argjendit (që ndihmonte në lehtësimin e simptomave të sifilizit), por asnjëri prej tyre nuk kishte efekt. Pasi pacientja vdiq, ai vëzhgoi trurin e saj dhe vuri re lezionet cerebrale. Ai e quajti sëmundjen skleroza me pllaka.

            Përdorimi i mikroskopit ndihmoi mjekët që të kuptojnë sëmundjen. Ne 1916 një mjekskocez i quajtur James Daëson ishte i aftë të përshkruante inflamacionin dhe demielinizimin pasi vëzhgoi në mikroskop qelizat nervore. Në atë kohë mendohej se MS shkaktohej nga ndonjë toksinë ose virus, megjithëse nuk kishte prova që e mbështesnin këtë. Në vitin 1930 studimet laboratorike në minj sugjerojnë mundësinë që në etiologjinë e sëmundjes përfshihet sistemi imun, por shumica e mjekëve nuk e marrin seriozisht.

            Ne 1947 një kërkues nga universiteti i Columbia gjeti se pacientët me MS kanë nënprodukte proteinike jo të zakonshme në lëngun cerebrospinal, duke sjellë një mënyrë të re për të testuar sklerozën multiple. Pasi u zbulua struktura e AND në vitin1953, mjekësia filloi të kuptonte më mirë gjenetikën dhe sistemin imun. Në vitin 1960 u hodh ideja se MS është propabilisht një sëmundje autoimune dhe dekadën tjetër u përdorën steroidët për të trajtuar ataket e sëmundjes.

            Rezonanca Magnetike u bë standart për diagnostikën dhe testimin e efektivitetit të agjentëve modifikues të sëmundjes në ngadalësimin e progresit të sëmundjes. Gjithashtu kishte përmirësim në medikamentet që përdoren për trajtimine simptomave të sëmundjes dhe agjentëve modifikues të sëmundjes që përdoren për të ngadalësuar progresin e saj. Progres ka pasur dhe në terapitë rehabilituese të pacientëve.

            Tani po bëhen studime për qelizat origjinare (stem cell) të cilat mund të ndihmojnë rindërtimin e mielinës.