Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Sazan GURI

TË SHIJUARIT, SHIJE NË MENDJE APO NË USHQIM

Mesazhi i shijes është se njeriu më shumë duhet të ruhet se sa të kënaqet pa fund nga ajo, sepse shija mund t‘i ngjaj një ore të bukur, që shpesh nuk punojnë mirë, sepse shija është në mendje dhe jo në gjuhë apo në grykë.

Shpesh jemi mësuar të konceptojmë me termin shije, atë që përgatit gatuesi, atë ushqim që ka më shumë erza ose atë ushqim që piqet e digjet dhe nuk vlerësojmë shijen natyrore, ashtu si e ka vetë ushqimi ose shijen që ushqimi merr nga mënyra e të gatuarit. Sigurisht, shija në vetvete është kënaqësia që njeriu ndijon me anë të organit gjuhë, buzë, grykë, hundë, ndaj dhe shpesh thuhet - ti prendi per la gola. Shija apo të shijuarit, ndryshe nga të dëgjuarit, me anë të organeve të sipërmendura përshtatet, mësohet, ndryshohet, por njeriu harron se më parë ai ka përshtatur, mësuar dhe ndryshuar mendjen. P.sh nëse një njeri parapëlqen krypën, sheqerin, cigaren, etj., ai asnjëherë nuk e fillon me doza të mëdha, por mbasi përshtat shijen, mbasi ka bindur mendjen, ai shton dozën e krypës, sheqerit, pjekjes, djegies, etj., dhe e kundërta nëse parapëlqen ëmbëlsirën apo krypën që ka vetë ose natyralisht ushqimi. Në fakt çdo bimë e dala nga balta tokë, nuk ka si të mos ketë kripën dhe sheqerin e vet që ndryshe quhet glukozë ose fruktozë. Kripa dhe sheqeri janë si kërpudha që nuk kanë mundësi të bëjnë fotosintezë.

Imagjino që sheqeri prodhohet nga kallama që rriten në këneta ose më së shumti është industrial dhe kripa ndodhet në det për të ruajtur si në inkubator florën dhe faunën atje, sikundër ka bërë njeriu kur donte të pastërmonte mishrat në shekujt e varfërisë në rrjedhat e historisë. Pra, as njëra e as tjetra nuk janë stisur për t‘u përdorur nga njeriu për qëllime ushqyerje, por për të ruajtur ushqimet në kushte varfërie. Le që shikoni dhe çmimin e secilës prej tyre.

E çuditshmja është se si në këtë botë, sot, përplot me informacion, jo si vite më parë, njeriu gjendet i pa informuar. Kjo është aq e vërtetë sot, sa shpesh, edhe shijen e lidhin me atë që, nëse ka krypë apo sheqer, nëse ka gatim, ha muço pi muço apo art të gatuari, nëse ka erza apo pikante dhe origjinë nga natyrë apo baltovina. Në pamje të parë duket sikur shija sajohet, por që në fakt çdo bimë ka shijen e saj natyrale dhe amvisë e mirë është ajo që e ruan atë. Në pamje të dytë duket sikur shija shtohet, por që në fakt me atë nuk mund të mashtrosh e as mund të tallesh, sepse ta rrëfen barku se çfarë ka bardhaku. Pra, shija e vërtetë ose të shijuarit është në bimë, është në artin e të gatuarit, është në përzierjen që ti bën, në momentin dhe në temperaturën që ti zgjedh për këtë përzierje.

P.sh. në një supë të prerë me vezë mund të kujtosh se është erza ose gjalpi i hedhur ajo që bën shijen, por që në fakt është shija e krijuar nga gatuesi, që në minutën e 17 të zieries dhe në temperaturën 72 gradë, ai ka zgjedhur momentin e prerjes së supës me vezë. Në pamje të parë duket sikur shija në një fërgesë tiranase me gjizë është përsëri erza ose gjalpi i hedhur, por që në fakt është shija e krijuar nga gatuesi, që në minutën e 22 të zieries dhe në temperaturën 85 gradë, ai ka zgjedhur momentin e pëzjeries së gjizës me vezën.

Nëse nuk arrihet ky moment kyç, kjo pikë kritike nuk arrihet as ajo që quhet shije natyrale, ndaj dhe ndodh që të shtohen erzat për të kompensuar mungesën e artit të të gatuarit artificialisht. Por, shije është edhe rasti, kur kuzhinieri e këndon gatimin, në kuptimin që nëse një kuzhinier gatuan nën efektin e gëzimit të vet, nën ndikimin e haresë së vet, ai arrin që në këto kushte të transmetojë ndjenjën e vet, që ndryshe quhet ndjenjë gëzimi (sentient), tek gatimi, më saktë tek ushqimi.

Kjo përbën një nga shijet më të mëdha të ushqimit, sa natyrale dhe origjinale. Përndryshe, nëse një kuzhinier nën efektin e mërzisë së vet, apo të depresionit të vet, apo të angarisë së vet, ai arrin e transmeton kësi ndjenje edhe tek gatimi, sepse nuk gjen atë moment të sipër përshkruar dhe ushqimi nuk ka si të jetë me shije, të cilën ai e plotëson prap me erza.

Shija apo të shijuarit ndjehet edhe në rastet kur ushqimi apo ofi hahet në grup, me njerëz të dashur, kur fjalosesh, kur tregohet diçka, por sidomos kur përzihet ushqimi në grup, duke rritur shkallën e sinenergjisë oreksiale. Por, shija më e mirë është kur gjen një frigorifer bosh, por të paktën një frigo gjysmë plot, që i nxi t njeriut ndjenjën e të kërkuarit të ushqimit si në primatin e vet, që i jep njeriut ndjesinë e gjendjes si i pangrënë, sikur nuk e ka ende ushqimin, sikur i duhet ta gjuaj u shqimin, sikur i duhet ta gjej atë, sepse me patjetër njeriut i duhet më parë se të ushqehet të sekretojë pakëz pështymë, ku goja lëshon pakëz lëng.

Shije akoma më e mirë është kur njeriu merr ushqimin në stinën e vet, në javën e vet, në ditën e vet, por sidomos atë të vendit. Hajde shpjegoje se çfarë do njeriu me rrushin me shije jashtë natyrale nga Kili, apo me domatet në janar apo me portokallen në pranverë, në një kohë që natyra i ka përgatitur radhë pas radhe çeljen në treg të tyre, madje dhe trupin e ka përgatitur që të durojë apo të presë ardhjen e çdo frute në kohën e vet. P.sh. trupi duron pa mikroelementët që të jep fruta e qershisë deri në një vit, por me të dalë, madje qysh në ditët e para, ashtu shtrenjtë, ai ta kërkon me gojë plot lëng këtë lloj frute, sepse, ai, trupi e ka varfëruar veten me bor, stroncium apo litium, që ashtu në mikrogram bëjnë ose lidhin shëndetin e njeriut, si çimentoja kumin me gëlqeren, që ashtu në mikrogramë bëjnë që njeriu të mund të mos kapet nga sëmundje si depresioni, për shkak të mungesës fizike të litiumit, etj. Njëherësh, kjo është dhe shija natyrore për të cilën po flasim, ndërkohë që ti mund ta hash qershinë edhe në gusht pa shije, por që të duket për shkak të idesë që ke në mendje, sikur ke qershinë e qershorit, nga ka marrë dhe muaji emrin.

Të shijuar quhet edhe rasti kur ti di të përziesh ushqimin përgjatë ngrënies, p .sh fasulen me lakrën, orizin me ka rrotën, qumështin me bananen, pataten me sallatën, por jo kur përzien peshkun me djathin, mishin me gjalpin e me vezën, etj. Të shijuar quhet edhe rasti kur njeriu e përdor gjellën dhe ujin pothuajse të njëjtë me temperaturën e trupit, duke mos e detyruar dhe lodhur mëlçinë, që të hedh një lloj lëngu për ta sjellë në temperaturën e trupit, dhe në vend se njeriut t‘i ngelet edhe më shija e ushqimit të sapo ngrënë i hidhërohet para tretjes dhe gumsin për të nxjerrë gazrat acidë ose nga lart ose nga prapa.

Por, mesazhi i shijes është se njeriu më shumë duhet të ruhet se sa të kënaqet pa fund nga ajo, sepse shija mund t‘i ngjaj një ore të bukur, që shpesh nuk punojnë mirë, sepse shija është në mendje dhe jo në gjuhë apo në grykë. Fakti që kënaqet si ai që ha mish të pjekur dhe ai që e do të zjerrë apo dhe ai që nuk e do fare, do të thotë që shija më parë është përgatitur në mendje, pastaj shije për secilin rast. Fakti që kur ha pulë kombinati apo peshk rezervati kënaqesh, do të thotë që në mendje ke pulën e fshatit dhe para syve ke peshkun e detit. Kjo është dhe loja që losin me ty, mor i dashur mik, që ti ha një gatim të keq apo një melhem, por që mendja të ndihmon që të mos ta kesh ngrënë sa krahu, ndërkohë që me pakëz përpjekje, ti mësohesh me shijen natyrale të çdo lloj bime, që në fotosintezën e saj ka marrë me patjetër kripën apo sheqerin e saj, si sallatën pa kripë p.sh. kafen pa sheqer, etj., etj.

Pjesë nga libri “Psikologjia e ushqyerjes”