Nė fillim ishte vetėm Asgjėja, pėrplot mundėsi tė pakufizuara, njėra
prej tė cilave je edhe Ti.
A e ke shikuar ndonjėherė vetėn me sytė e atij njeriu, nga i
cili ti je bėrė? A e ke vėzhguar vetėn ndonjėherė me sytė e Vėzhguesit
ultimativ?
Kush jemi ne? Prej nga vijmė? Pėr ē`arsye jemi ne kėtu dhe ku do
tė shkojmė mė pas?
Pėr ē`arsye jemi ne kėtu? Kjo ėshtė pyetja ultimative. Ē`ėshtė
Realiteti?
Atė ēfarė unė mė parė e konsideroja si jo reale, mė shfaqet tani
nė njėfarė mėnyre mė reale se sa ajo qė unė e konsideroja reale e qė tani mė
duket joreale. Sa mė shumė qė merremi me fizikėn kuantike aq mė misterioze
dhe e ēuditshme bėhet ajo. Thėnė shkurt, fizika kuantike ėshtė fizika e
mundėsive tė pakufizuara.
Kėto pyetje flasin rreth asaj se si ne e pėrjetojmė boten dhe
nėse ka ndonjė dallim nė mes tė asaj bote qė ne e jetojmė dhe natyrės sonė
tė vėrtetė.
A keni menduar ndonjėherė se prej ēka pėrbėhen mendimet?
Ne shohim sot nė pėrditshmėrinė tonė shumė fenomene te cilat na
bėjnė me dije se ne jetojmė nė njė epokė ku nuk kemi shumė njohuri pėr
forcėn e mendimeve. Materializmi modern ua grabit njerėzve domosdoshmėrinė e
ndjenjės sė pėrgjegjėsisė. Gjithashtu edhe religjioni e bėnė shpesh tė
njėjtėn gjė. Nėse fillojmė ta marrim seriozisht mekaniken kuantike, ajo na
ngarkon tė gjithėve me ndjenjėn e pėrgjegjėsisė. Ajo na thotė: Po, bota
ėshtė njė vend jashtėzakonisht i madh me pėrplot fshehtėsi. Mekanizmi nuk
ėshtė pėrgjigja, megjithatė unė s“do ta tregoj pėrgjigjen se ti je tanimė
mjaft i pjekur pėr tė vendosur vet.
A ėshtė secili nga ne njė fshehtėsi? A ėshtė secili nga ne
misterioz? Sigurisht se Po.
Kėto
pyetje kuptimthella ia mundėsojnė njeriut qė tė pėrjetoj mundėsi tjera ne
ketė botė. Ato na e sjellin njė fllad te freskėt dhe na e bėjnė jetėn mė tė
kėndshme.
E vėrteta ne jetė nuk ėshtė tė kemi njohuri, por tė jemi
tė vetėdijshėm pėr fshehtėsitė dhe ligjet e natyrės.
Nėse ne mundemi tė depėrtojmė mjaft thellė nė ligjet e natyrė,
atėherė do tė kemi mundėsi qė njė ditė ta njohim inteligjencėn e Zotit.
(Njė
histori e shkurtėr pėr kohėn - Stephen Hawking).
Pse e krijojmė ne gjithmonė tė njėjtin realitet? Pse kemi
gjithmonė tė njėjtat marrėdhėnie? Pse marrim gjithmonė tė njėjtėn punė? Pse
e krijojmė gjithmonė tė njėjtin realitet nė kėtė oqean tė pafund tė
mundėsive tė pakufizuara? A nuk ėshtė pėr tu habitur se si ne kemi opsione
dhe mundėsi, tė cilat ekzistojnė, por pėr tė cilat ne nuk jemi tė
vetėdijshėm? A ėshtė e mundur qė ne jemi mėsuar tė besojmė se ne nuk mundė
ta kontrollojmė jetėn dhe mėnyrėn se si ne jetojmė?
Ne jemi tė stėrvitur tė besojmė qė bota e jashtme ėshtė mė reale
se sa bota jonė e brendshme. Megjithatė ky model i ri shkencorė i quajtur
Fizika Kuantike na e tregon tė kundėrtėn. Ajo ēfarė ėshtė nė NE i prodhon
ngjarjet e jashtme ne botėn tonė.
Filozofėt e vjetėr kanė thėnė: Nėse unė e godas njė shkėmb dhe
e lėndoj kėmbėn time, kjo ėshtė reale. Megjithatė ky ėshtė vetėm njė
pėrjetim dhe ėshtė real vetėm nė perceptimin e personit qė ka bėrė
pėrjetimin.
Eksperimentet shkencore kanė treguar se nėse e lidhim trurin e
njeriut me PET-skaner (Positronen-Emissions-Tomographie - mjet
elektronik qė pėrdoret nė medicinėn nukleare pėr tė fotografuar pjesėt e
brendshme tė trupit) e posaēėm dhe kėrkojmė nga personi ta shikoj ndonjė
objekt tė caktuar, atėherė shihen pjesė tė ndryshme tė trurit tė cilat janė
ndriēuar. Pastaj ėshtė detyruar personi ti mbyll sytė dhe ta parafytyroj
objektin e njėjtė, por me sy tė mbyllur, dhe ėshtė vėrtetuar se tė njėjtat
pjesė tė trurit janė ndriēuar. Pastaj shtrohej pyetja: Kush ėshtė ai qė
sheh? A sheh truri apo janė sytė ata qė shohin? Dhe ēka ėshtė realiteti?
A ėshtė realitet ajo qė ne e shohim me trurin tonė, apo ajo qė ne e shohim
me sytė tanė?
E vėrteta ėshtė qė truri nuk mund ta bėjė dallimin nė mes
gjėrave qė ne i shohim pėrreth nesh dhe gjėrave nga kujtesa apo e kaluara,
sepse, gjatė tė dy proceseve ndizen tė njėjtat neurone.
Truri ynė i pėrpunon 400 miliard Bits-informacione pėr njė
sekondė, por ne jemi te vetėdijshėm vetėm pėr 2000 prej tyre. Dhe kjo
kufizohet ne hapėsirėn pėrreth trupit tonė dhe kohės.
Sytė janė vetėm objektiv. Pjesa e prapme e trurit ėshtė ajo qė
sheh. Ajo quhet Korteksi Optik. Pėr shembull njė kamerė mund tė shoh shumė
mė shumė pėrreth nesh se sa ne qė mendojmė se ekziston, sepse kamera nuk vė
asnjė paragjykim. A ėshtė pra e mundur qė sytė tanė dhe kamerat tė shohin mė
shumė se sa qė truri ynė vetėdijshėm mund tė prodhoj? Truri ynė ėshtė ashtu
i lidhur dhe i konstruktuar qė ne tė shohim vetėm atė pėr tė cilėn ne
besojmė se ekziston.
Ja njė shembull i njė historie tė vėrtetė e cila ndodhi ne
ishujt Karibik kur Kolombo lundronte me anije mbi det. Kur Kolombo mbėrriti
nė Karibik, nuk ishte asnjėri nga banoren e ishujve Karibik ne gjendje ti
shoh anijet. Ata nuk mund ti shihnin ato, sepse nuk kishin parė kurrė me
parė diēka te kėtij lloji. Ata thjesht nuk mund ti shihnin.
Arsyeja pse ata nuk mund ti shihnin anijet ishte, sepse ata ne
trurin e tyre nuk kishin dijeni dhe asnjė pėrvojė qė anijet ekzistojnė. Ata
shihnin vetėm valė mbi det, por jo anijet. Njėri nga banoret filloj tė
mendoj rreth kėsaj se ēfarė ka ndikuar qė valėt janė ngritur. Ai dilte ēdo
dit dhe e vėshtronte kėtė dukuri. Pas njė kohe ai filloj ti shihte anijet
dhe u tregoj tė gjithėve se atje mbi det ekzistojnė anijet. Pasi qė tė
gjithė kishin besim nė tė, filluan qė edhe ata ti shohin.
Ne e krijojmė realitetin. Ne jemi makina qė e krijojmė
realitetin. Ne perceptojmė diēka, vetėm atėherė kur ajo reflektohet nė
pasqyrėn e trurit tonė. Truri ynė nuk mund ta bėjė dallimin nė mes ngjarjeve
qė ndodhin brenda nesh dhe atyre qė ndodhin jashtė nesh. Nuk ekziston asgjė
jashtė e cila ėshtė e pavarur nga ajo ēka ndodh brenda.
Materia nuk ėshtė ajo, ēka ne kohė tė gjatė mendonim se ėshtė.
Pjesa mė e madhe e Universit ėshtė e zbrazėt. Ne e paramendojmė hapėsirėn si
diēka e zbrazėt ndėrsa materien si diēka masive, por nė tė vėrtetė materia
nuk ėshtė asgjė, nuk pėrmban asnjė substancė. Mė e sigurta ēka ne pėr
materien mund tė themi ėshtė se ajo ėshtė e zbrazėt si njė mendim. Ajo ėshtė
njė grumbull informacionesh te koncentruara. Gjėrat nuk pėrbėhen nga mė
shumė gjėra tjera, por nga mendimet, konceptet dhe informacionet.
(Dr. Joe Dispenca, D.C. Doctor of the Chiropractic Medicine Life
University. Autor of Theater of the Mind: A Preview of the Working Brain)
Nė vend qė tė mendojmė se gjėrat janė gjėra, jemi mėsuar tė
mendojmė se gjithēka rreth nesh ėshtė njė gjė qė ekziston pa dėshirėn dhe
zgjidhjen time. Kėtė lloj mendimi duhet thjeshtė ta ērrėnjosim. Nė vend tė
kėsaj duhet ta pranojmė se vetė bota materiale rreth nesh, karriget,
tavolinat, radio etj. nuk janė asgjė tjetėr pėrveē se lėvizje te mundshme te
vetėdijes. Dhe unė bėjė ēdo moment njė zgjedhje nga kėto lėvizje nė mėnyrė
qė ti manifestoj pėrjetimet e mia tė vėrteta. Kėshtu duhet tė mendojmė edhe
pse ėshtė mjaft e vėshtir, sepse ne besojmė se bota e jashtme ekziston si e
pavarur nga pėrjetimet tona. Megjithatė ajo nuk ekziston e pavarur nga
pėrjetimet tona. Fizika kuantike e ka sqaruar kėtė shumė qartė. Atomet nuk
janė gjėra, por tendencė. Nė vend qė tė mendojmė nė gjėra ne duhet tė
mendojmė nė mundėsit. Tė gjitha kėto janė mundėsit e vetėdijes.
Fizika kuantike llogarit vetėm mundėsit, por nėse ne e pranojmė
kėtė atėherė shtrohet pyetja: Kush apo ēka ėshtė ai qė vendos brenda kėtyre
mundėsive pėr tė sjell nė tė vėrtetė pėrjetimet? Kėtu e shohim se vetėdija
ėshtė ajo qė duhet patjetėr tė marrė pjesė. Vėzhguesi nuk mund tė injorohet
pėr asnjė ēast.
Nga perspektiva e fizikes kuantike ne e dimė se ēfarė bėnė
Vėzhguesi. Megjithatė ne nuk e dimė se kush apo ēka ėshtė Vėzhguesi nė tė
vėrtetė. Edhe pse shkencėtarėt janė munduar tė gjejnė njė pėrgjigje rreth
kėsaj, ata nuk ia kanė dal dot. Ata nuk kanė mundur tė gjejnė askund atė qe
ne e quajmė Vėzhgues, as nė pjesėt me delikate tė trurit, por ne tė gjithė e
kemi pėrjetuar tė qenurit Vėzhgues, i cili e vėzhgon botėn e jashtme.
Kush ėshtė Vėzhguesi?
Sipas modelit tim tė mendimit, Vėzhguesi ėshtė inteligjenca nė
makinė. Ėshtė vetėdija qė e fut motorin nė lėvizje dhe e vėzhgon hapėsirėn.
(William
Tiller, Ph.D. Proffesor of the Material Science and Engineering, Stanford
University.)
Nė Washington, nė kryeqytetin e vrasjeve nė botė u zhvillua njė
eksperiment nė verėn e vitit 1993. 4000 vullnetarė u mblodhėn sė bashku qė
tė meditojnė njė kohė tė gjatė brenda ditės. Para se tė fillonte
eksperimenti u tha, se nga njė grup kaq e madhe mund tė vije deri tek
zbritja e kriminalitetit gjatė verės 1993 deri ne 25 %, sipas tė dhėnave tė
FBI-sė. Shefi i FBI-sė tha nė njė intervistė nė televizion, se pėr ta
zbritur numrin e vrasjeve nė Washington deri ne 25 % duhet njė rrugė shumė e
gjatė dhe e vėshtirė. Megjithatė nė fund u bė edhe ai vet pjesė e kėsaj
grupe, sepse tė dhėnat treguan saktėsisht njė zbritje tė kriminalitetit deri
nė 25 %.
Shtrohej pyetja: A ka njeriu ndikim nė realitetin tė cilin ne e
shohim? Sigurisht se PO. Secili nga ne ndikon nė realitetin qė ne e shohim.
Ne tė gjithė sė bashku jemi krijues tė kėtij realiteti. Mendimet dhe
qėllimet tona janė forca kryesore qė i vė nė lėvizje tė gjitha. Ėshtė
konstatuar shkencėrisht se mendimet tona kanė njė ndikim jashtėzakonisht tė
madh te uji. Siē e dimė ne, trupi ynė pėrbėhet rreth 90% nga uji. E nėse
mendimet kanė njė ndikim tė madh te uji, atėherė ēfarė mund tė bėjnė ato nė
trupin tonė? Mendimet janė ato qė e ndryshojnė trupin tonė.
|