|
Ju dhemb dhėmbi'? Apo ndoshta fyti, koka,
ndoshta jeni ftohur! Ju mundon pagjumėsia, kolli? Tė gjithė flenė, ju
shoqėron vetėm "Mjellma", dhe tė supozojmė se mu nė kėto ēaste shpresoni se
do tė gjeni diēka pėr sėmundjen tuaj. Dhe ja... e gjetėt! Por nga bimėt e
duhura (tė cilat ndoshta nė kopsht i keni pasur tėrė verėn e nė shtėpi keni
ato qė mė sė paku, apo fare nuk nevojiten; ēajin e rusit... dhe mendoni tėrė
vera mė kaloi, pa e mbledhur njė bimė tė vetme, ashtu nė mendime nuk mund tė
gjeni as andoll, kafetin, aspirin... mos u brengosni. Nėse as kėto nuk i
keni ėshtė shumė mirė. Ju mbetet vetėm qė disi ta kaloni natėn, ndėrsa nė
mėngjes (atėherė kur barnatorja ende "fenė" nėn dry) ju pret natyra (e cila
gjithnjė ėshtė e zgjuar), e nė natyrė: angelika, ftoi, murrizi,. kallami,
kaliba (arnika e malit), spinėra, dėllinja, hithi, kalendula mjekėsore,
luleshurdha, boronica (qershiza), mullaga e bardhė, shtogu, majdanozi,
valeriana, molla e egėr, gėshtenja, lajthia, kaēa, gjethe delli, nevestra (ononis
spinosa), sanėza (gentiana lutea), sherpi, kopra e rėndomtė, etj. Dhe ende
pa u hapur mirė dera e barnatores, nėse tashmė ndodheni ne pėrqafimin e
natyrės, lehtė do tė vėreni se gjysma e sėmundjes suaj u avullua diku,
ndiheni mė tė freskėt nė ajrin e pastėr, dhe jo vetėm qė ashtu ju duket, por
me tė vėrtetė rilindeni. Ndėrsa ata qė megjithatė vendosin tė presin deri nė
orėn 8-t, hapjen e derės sė barnatores, le t'i harrojnė pėr njė ēast
kemikaljet dhe le t'i ofrojnė vetes edhe njė rast ku edhe nė barnatore mund
tė gjeni diēka tė qėlluar pėr veten tuaj. Mendra, kamomilja, kaēa, mullaga,
mjalti, uthulla e mollės... jo vetėm qė do tė ju mjekojnė pa kompensime tė
mėvonshme nga ana e shėndetit tuaj, por edhe do tė ju ripėrtėrijnė dhe
freskojnė. Mė besoni!
BIMĖT NĖ SHĖRBIM TĖ NJERIUT
Luleshurdha (Taraxacum officinale Web.)
Ėshtė bimė shumėvjeēare, nga kėrcelli i sė cilės
del njė lėng i bardhė qumėshtor. Bimėn mund ta gjejmė nė gjatėsi deri nė 40
cm. Rrėnjėt i ka tė trasha dhe boshtore, me ngjyrė tė verdhė dhe tė kaftė,
tė futura thellė nė dhe. Lulet janė me ngjyrė tė verdhė qė e arrijnė
diametrin deri nė 4 cm. Luleshurdha gjethet i ka tė ēara dhe tė radhitura nė
formė rozete. Kjo bimė lulėzon gjatė tėrė vitit, e kryesisht gjatė muajve
prill-tetor. Ėshtė e pėrhapur nė vende me lagėshti, nė livadhe, buzė
rrugėve, nė vende tė pasura me materie ushqyese etj.
Gjethet e reja tė kėsaj binte janė mjaft tė
pasura me vitaminė C, pastaj me kripėn natyrore (28%) e cila i neutralizon
thartėsirat dhe e bėn pastrimin e gjakut, prandaj dhe nė shumė vende
pėrdoret si sallatė (Francė, -Holandė). Shumė ekspertė botėror gjethet e
kėsaj bime i preferojnė (si sallat) sidomos atyre qė vuajnė nga anemia
(pagjakėsia) ngase sipas tyre anemia ėshtė pasojė e mungesės sė kripėrave qė
ndodhen nė gjethet e kėsaj bime. U preferohet edhe atyre qė pėrdorin ushqim
dietal.
Sipas librit Fitonomia Shqipe e Kosovės tė
autorit Shefki Sejdiu (Instituti Albanologjik nė Prishtinė), kjo bimė
shumėkund nė viset shqipfolėse quhet edhe: lulė verigu, tamėlēak i
livadheve, tamėlēak i butė, lulė krahoshi, lulėpampure, carine, luleajce,
luleshurdhe, luledylli, lulegomari, luletambli, bartamli etj.
Luleshurdha (e tėrė bima) pėrdoret si pjesė
pėrbėrėse e shumė ēajeve pėr prodhimin e ekstrakteve e tinkturave tė
ndryshme. Ėshtė diuretik, tonik dhe laksativ pėr mėlēi dhe veshkė. Rrėnja e
bluar imtė (pasi tė thahet) e kėsaj bime mund tė pihet nė vend tė kafesė, ka
shije tė mrekullueshme ndėrsa ajo qė ėshtė mė me rėndėsi; ndikon pozitivisht
te sėmundja e reumatizmit, te gjakderdhjet e ndryshme, te sėmundja nervore,
pagjumėsia, ērregullimet e shpretkės (lienit), te diabeti (sėmundja e
sheqerit). Ndėrsa ekstrakti i pėrgatitur nga rrėnja e luleshurdhės pėrdoret
nė rastet e ērregullimit tė mėlēisė sė zezė, rrugėve tė tėmblit, pėr nxitjen
e oreksit, pėr pastrimin e fshikėzės sė urinės. Kundėr hemorroideve,
ekzemave tė ndryshme, reumatizmit, sėmundjes sė mėlēisė sė zezė,
ērregullimeve nė lukth, gurit nė fshikėzėn e vrerit (idhėza) etj, pėrdoret
ēaji i pėrgatitur nga bima e thatė.
Indianėt e Amerikės Veriore, luleshurdhėn e kanė
pėrdorur pėr ērregullimet e lukthit. Nė bazė tė disa hulumtimeve shkencore
qė u kryen nė Angli nga Paeri, Rutherfordi, Brauningu dhe Vignali, ėshtė
vėrtetuar se kjo bimė jo vetėm qė e forcon lukthin, por shumė mirė ndikon
edhe nė mėlēi si dhe nė tajimin e vrerit. Mjeku dhe shkencėtari francez
Leklerk theksonte se tė sėmurit nga idhėza qė kanė konsumuar ēajet, infuzin,
etj., tė kėsaj bime pėr njė kohė tė caktuara, gjendjen nė fshikėzėn e vrerit
dhe mėlēi e kanė pasur tė rregulluar. Nė lėngun e rrėnjės dhe gjetheve tė
kėsaj bime ndodhet materia Taraksin e cila ndikon si agjens veprues pėr
tajimin e vrerit. Ndėrsa nė bimėn e thatė ndodhet njė materie qė ndikon nė
tajimin mė tė shpejtė tė urinės. Pra pėr rėndėsinė e kėsaj bime te sėmundjet
e "gurėve" ėshtė e tepėrt tė flitet mė shumė.
Dr. Brismoure u preferon kėtė recetė tė gjithė
atyre qė vuajnė nga: lukthi, fishkėza e vrerit, mėlqia etj. - Merret 100
gram lėng nga rrėnja e freskėt e luleshurdhės, 10 gram alkool 90%, 15 gram
glicerin dhe 17 gram ujė. Tė gjitha kėto pėrzihen sė bashku dhe nga
pėrzierje merret 1 - 2 lugė nė ditė.
Nėse nuk mund tė siguroni lėng nga rrėnja e
bimės nė fjalė, mund tė pėrdorni edhe ekstraktin e pėrgatitur nga bima e
tharė.
|
