Vetėdija jonė e krijon realitetin,
ėshtė thėnie e cila tėrheq shumė vėmendje nė mediet alternative nė botė.
Por, po ashtu, vetėdija ėshtė objekt shqyrtimi i shumė shkencėtarėve,
sidomos nė lidhje me fizikėn kuantike dhe mėnyrėn me tė cilėn mund tė lidhet
me natyrėn e realitetit tonė.
Ēėshtė vetėdija? Vetėdija pėrfshin shumė gjėra.
Vetėdija ėshtė mėnyra me tė cilėn e pėrejtojmė botėn tonė, mendimet tona,
sigurinė, qėllimet etj.
Tė kėrkosh pėr vetėdijen nė tru ėshtė
njėsoj me kėrkimin e folėsit nė radioaparat. Nasseim Haramein,
udhėheqės i hulumtimit Resonance Project.
Mendoj se vetėdija ėshtė baza. Mendoj se
misterja rrjedh nga vetėdija. Nuk mund ta anashkalojmė vetėdijen. Gjithēka
pėr ēka flas, gjithēka qė vėrtet ekziston, kėrkon vetėdijė. Max
Planck, teoricien i fizikės, i cili e ka themeluar teorinė kuantike, pėr
tė cilėn e ka marrė Ēmimin Nobel pėr fizikė nė vitin 1918.
Ėshtė e pamundur tė formulohen ligjet e
mekanikės kuantike e tė jenė plotėsisht konsistentė pa shfrytėzimin e
vetėdijės. Eugene Wigner, teoricien i fizikės e
matematikan, fitues i Ēmimit Nobel pėr fizikė nė vitin 1963.
Thėnia se vetėdija e krijon realitetin nxit
shumė pyetje, shumė. A do tė thotė kjo se ne si individė (dhe nė nivel tė
racės njerėzore) mund tė formėsojmė, krijojmė ēfarėdo realiteti qė e
dėshirojmė pėr vete? A nevojitet kohė? Si ta bėjmė kėtė?
Ndonėse nuk jemi nė gjendje tė pėrgjigjemi nė
kėto pyetje me saktėsi absolute shkencore, e dimė se nė njėfarė mėnyre
ekziston lidhja ndėrmjet vetėdijes dhe botės materiale fizike nė njėfarė
forme. Po ashtu, asgjė mė shumė nuk dimė pėr kėtė marrėdhėnie, dimė vetėm se
ekziston dhe se ka njėfarė rėndėsie.
Konstatim bazik i fizikės sė re ėshtė tė
kuptuarit se vėshtruesi e formėson realitetin. Si vėshtrues, personalisht
jemi tė pėrfshirė nė krijimin e realitetit vetanak. Fizikanėt janė tė
detyruar tė pranojnė se kozmosi ėshtė konstruksion mental. Fizikani
fillestar sir James Jeans shkruan: Rryma e dijes lėviz drejt
realitetit mekanik, kozmosi fillon tė duket si njė mendim i madh, e jo si
njė makinė e madhe. Duket se truri mė nuk ėshtė kalimtar i rastit nėpėr
botėn materiale, por ėshtė autor dhe sundimtar i kėsaj bote materiale.
Pajtohuni me kėtė dhe pranojeni pėrfundimin kozmosi ėshtė jomaterial,
mental e shpirtėror.
Eksperimenti kuantik i prerjes sė dyfishtė
(Double-slit experiment) ėshtė eksperiment shumė i popullarizuar, i cili mat
se si vetėdija jonė dhe bota materiale janė tė gėrshetuara. Ėshtė ky
shembull i mirė, i cili tregon se faktorėt e ndėrlidhur me vetėdijen dhe
bota jonė fizike, materiale, janė tė gėrshetuar. nė kėtė provė, sistemi
optik me prerje tė dyfishtė teston mundėsinė e vetėdijes nė kolapsin e
funksionit valor. Hulumtimi ka zbuluar se faktorėt e ndėrlidhur me vetėdijen
dukshėm kanė marrė pjesė nė realitetin.
Ka edhe hulumtime tė tjera tė shumta, tė cilat
qartas tregojnė se vetėdija, apo faktorėt e ndėrlidhur me tė, nė njėfarė
mėnyrė janė tė ndėrlidhur drejtpėrdrejtė me vetėdijen tonė. Shumė hulumtime
nė fushė tė parapsikologjisė e kanė demonstruar kėtė. Natyrisht, ndoshta nuk
e kuptojmė pėrmbajtjen e lidhjes dhe nė shumicėn e rasteve as qė mund ta
shpjegojmė. Mirėpo, ekzistojnė dhe shqyrtohen vazhdimisht.
Disa shembuj tjerė tė hulumtimeve tė tilla janė
edhe ato tė psikokinezės tė cilėt po i bėn qeveria, eksperiment global i
vetėdijes, agjencitė e inteligjencės tė cilat njė lidhje tė tillė gjithmonė
e kanė parasysh, mendimet dhe qėllimet tė cilat e ndryshojnė strukturėn e
ujit, shqyrtimin e teleportimit e shumė tė tjera.
Ndryshimi kėrkon aksion, por vendi prej tė cilit
vjen aksioni ėshtė mė i rėndėsishmi.
Shkenca moderne, sidomos fizika kuantike,
shqyrton misticizmin e lashtė dhe konceptet, tė cilat janė tė rrėnjosura
thellė nė kultura tė ndryshme anembanė botės sė lashtė. Njė shembull i
shkėlqyeshėm i kėtij konstatimi ėshtė premisa se gjithēka ėshtė energji,
asgjė nuk ėshtė e fortė.
Ajo qė mendojmė, gjithēka qė jemi rrjedh
nga mendimet tona, mendimet tona e formėsojnė botėn. Guatama
Buda.
Ndonėse kanė dallime, mendoj se filozofia
e Budės dhe mekanika kuantike kanė pikėpamje tė njėjta mbi botėn. Kėtė mund
ta shohim nė kėta shembuj tė shkėlqyeshėm tė mendimit njerėzor. Pa marrė
parasysh mahnitjen qė e ndjejmė ndaj kėtyre mendimtarėve tė mėdhenj, nuk
guxojmė tė harrojmė se edhe ata kanė qenė qenie njerėzore, si ne. Dalaj
Lama.
Shembull i shkėlqyeshėm i pajtimit tė fizikės
kuantike dhe kulturave tė lashtė ėshtė fakti se Nikola Tesla ka qenė i
inspiruar me filozofinė e Vadave kur e ka zhvilluar idenė e energjisė sė
pikės zero. Por, pse ėshtė kjo e rėndėsishme? ėshtė e rėndėsishme sepse
fizika tregon se vetėdija e vėshtruesit e formėson realitetin. Mėnyra nė tė
cilėn ne mendojmė dhe perceptojmė mund tė jetė pėrgjegjėse dhe tė luajė rol
tė rėndėsishėm nė konstruktin fizik tė cilin e shohim para syve. Nė qoftė se
e shikojmė botėn dhe e analizojnė nė nivel shoqėror, ēfarė shohim?
Tash pėr tash masat e perceptojnė botėn si vend
nė tė cilin lind, shkon nė shkollė, paguan fatura, krijon familje dhe kėrkon
punė. Por, shumė njerėz nė kėtė planet nuk pajtohen me mėnyrėn e tillė tė
shikimit tė botės. Dėshirojnė ndryshimin. Ėshtė kohė e gjatė qėkur e
perceptojmė realitetin nė kėtė mėnyrė, me fare pak informata se ēfarė ndodh
nė planetin tonė dhe ēfarė i ndodh vetė planetit. Ndonjėherė duket sikur
jemi robėr tė trajnuar qė ti pranojmė gjėrat ashtu ēfarė janė, qė tė mos
pyesim se ēfarė ndodh nė botė dhe tė kujdesemi pėr vetėm dhe jetėn tonė. Siē
do tė thoshte Noam Chomsky: "vetėdija jonė ėshtė prodhim".
Nė qoftė se vazhdojmė ta pranojmė si diēka e tillė ēfarė ėshtė, do tė
vazhdojė kėshtu mėnyra e tė ekzistuarit pa kurrfarė ndryshimesh.
Pėr tė krijuar realitetin vetanak, modelet tona
tė tė menduarit dhe mėnyra e perceptimit duhet tė ndryshojnė. Ēka e ndryshon
mėnyrėn me tė cilėn e perceptojmė botėn? Informacioni. Kur e pėrvetėsojmė
njė informacion tė ri, e ndryshojmė mėnyrėn e shikimit tė botės rreth nesh
dhe, si rezultat, edhe realiteti ynė ndryshon, kurse fillojmė edhe ta
tregojmė kėtė pėrvojė tė re me shikim nga njė perspektivė mė e gjerė.
Shkencėtarėt po diskutojnė se a mund tė ndryshojmė edhe formėn tonė fizike
dhe konsiderojnė se jemi tė aftė pėr kėtė, por se ky ėshtė proces i cili
kėrkon kohė tė gjatė dhe kjo ėshtė diēka qė ende nuk e kuptojmė. Konstatim
shumė i rėndėsishėm i kėsaj fizike ėshtė se, nė qoftė se faktorėt e
vetėdijes e krijojnė realitetin tonė, kjo do tė thotė se ndryshimi duhet tė
fillojė nė ne. Fillohet me mėnyrėn me tė cilėn botėn e jashtme e shikojmė me
sytė e brendshėm. Perceptimi ynė i botės mund tė jetė vetėm refleksion i
botės sonė tė brendshme, gjendjes sė brendshme tė qenies. Pyeteni veten a
jeni tė lumtur? A vėshtroni dhe veproni nga vendi i dashurisė? Nga vendi i
urrejtjes dhe zemėrimit? Nga vendi i paqes? Tė gjithė kėta faktorė janė tė
ndėrlidhur me vetėdijen tonė dhe vėshtrimin dhe kanė rėndėsi tė madhe nė
krijimin e botės fizike, tė cilėn njerėzit e ndėrtojnė pėr vete, apo sėshtė
kėshtu?
Konsiderohet se raca njerėzore ėshtė nė procesin
e zgjimit dhe tė hapjes ndaj shumė gjėrave. Prandaj, mėnyra jonė e
shikimit tė botės dhe e perceptimit po ndryshon me tė madhe. Nė qoftė se
dėshironi ta ndryshoni botėn, ndryshojeni mėnyrėn nė tė cilėn i shihni
gjėrat dhe ato gjėra do tė ndryshojnė.
Bėhu ndryshimi tė cilin e dėshiron nė
botė. Mahatma Ghandi
Nė fizikė ska mė ēfarė tė zbulohet,
vetėm mbesin matjet precize e mė precize. Kėtė e ka thėnė lordi
Kelvin nė vitin 1900 dhe ėshtė dėshmuar se e kishte gabim vetėm pas pesė
vitesh, kur Einsteini e publikoi hulumtimin e tij tė relativitetit. Kėto
teori tė reja tė Einsteinit e ndryshuar kornizėn e atėhershme tė ngulitur tė
tė menduarit. Kjo situatė i shtyu shkencėtarėt tė jenė mė tė hapur ndaj
pikėpamjeve alternative pėr natyrėn e vėrtetė tė realitetit tonė. Ky ėshtė
shembull i shkėlqyeshėm i asaj qė dikur ka qenė e vėrtetė e pamohueshme,
ndėrsa sot nuk ėshtė.
Kjo deklaratė e lordit Kelvin ėshtė
shprehje e paradigmave tė sė kaluares. Dikur e kemi ditur se Toka ėshtė e
rrafshėt, dikur e kemi ditur se jemi qendėr e kozmosit dhe dikur e kemi
ditur se njeriu nuk mund tė fluturojė. Gjatė tė gjitha epokave tė historisė
njerėzore, autoritetet intelektuale kanė konfirmuar fuqinė e tyre me
shuarjen e elementeve tė realitetit, tė cilat nuk janė pėrputhur me kuadrin
e dijes sė pranueshme. Mos jemi mė ndryshe sot? A e kemi ndryshuar hapjen
ndaj gjėrave tė cilat nuk pėrputhen nė kornizė? ėshtė e mundur se ekzistojnė
koncepte tė realitetit tonė, tė cilat vetėm tash duhet ti kuptojmė dhe po
ti hapim sytė, ndoshta do tė mund tė vėrejmė se kemi parashikuar diēka tė
rėndėsishmė.
|