|
Trupi ka nevojė pėr disa lloje tė yndyrave pėr
ndėrtimin e membranave qelizore, funksionimin e duhur tė sistemit nervor dhe
absorbimin mė tė mirė tė vitaminave tė ndryshme, si D dhe K.
Jo tė gjitha yndyrat janė tė shėndetshme. Disa
yndyra nė sasi tė gabuara mund ta dėmtojnė seriozisht shėndetin.
Yndyrat ushqimore klasifikohen nė kėto tri
kategori:
Yndyrat e ngopura
Ushqimet me origjinė shtazore janė burimi
kryesor i kėtyre yndyrave, ndėrsa shumicėn do ti gjeni nė mish, produkte tė
qumėshtit me yndyrė dhe, nė sasi tė moderuar, nė vezė dhe shpezė. Disa vajra
bimore, si vaji i palmės, gjithashtu pėrmbajnė yndyra tė ngopura.
Ato janė tė nevojshme pėr ta ruajtur shėndetin e
organizmit, por nė sasi tė vogla. Mė pak se 10 pėr qind e konsumit tė
pėrgjithshėm tė kalorive duhet tė vijė nga yndyrat e ngopura, dhe atė
nėpėrmjet produkteve tė pėrpunuara tė qumėshtit. Pėr personat tė cilėt
konsumojnė 2.000 kalori nė ditė, konsumi maksimal i yndyrave tė ngopura
ėshtė 20 gramė.
Yndyrat e pangopura
Kėto yndyra tė mira janė ato qė mė sė shumti
duhet konsumuar. Ka dy lloje tė yndyrave tė pangopura: poli-tė-pangopura dhe
mono-tė-pangopura.
Lajthitė, bajamet, farat e susamit dhe farat e
kungullit, vaji i ullirit, vaji i kikirikut dhe kanola janė burimet mė tė
mira tė yndyrave mono-tė-pangopura. Peshku, farat e lirit, vaji i lirit,
vaji i sojės dhe lulediellit janė burimet mė tė mira tė yndyrave
poli-tė-pangopura.
Acidet yndyrore omega 3 u pėrkasin yndyrave
poli-tė-pangopura, ndėrsa shumicėn prej tyre do ti gjeni nė peshkun si
salmoni dhe sardelet, si dhe ushqimet me origjinė bimore (vaji i sojės dhe
vaji i kanolės, arrat dhe farat e lirit).
Trans-yndyrat
Kėto janė yndyrat tė cilat sigurisht ju tėrheqin
mė sė shumti, por edhe janė mė tė dėmshmet.
Shumica e trans-yndyrave janė nė gjendje tė
lėngshme nė temperaturė dhome, dhe pėr tė qenė dhe pėr tė mbetur nė njė
gjendje tė tillė, prodhuesit nė to shtojnė hidrogjen. Niveli mė i lartė i
trans-yndyrave gjendet nė produktet e brumėrave, produktet me origjinė
shtazore dhe nė margarinė.
Efekti i yndyrave tė pashėndetshme
Konsumi i ushqimeve tė pasura me yndyra tė
ngopura (mishi i viēit, majoneza, produktet e qumėshtit me yndyrė tė plotė)
nė trupin tuaj ndikojnė nė kėto mėnyra:
- Rritet niveli i triglicerideve, dhe nė kėtė
mėnyrė edhe rreziku i presionit tė lartė tė gjakut, diabetit dhe sėmundjeve
tė zemrės;
- Bllokimi i enėve tė gjakut;
- Nivelet e larta tė shtypjes sė gjakut;
- Nivelet e larta tė kolesterinės sė keqe (LDL).
Edhe pse trans-yndyrat vijnė kryesisht nga
ushqimet me prejardhje bimore, nė shėndet ato veprojnė mė keq krahasuar me
yndyrat e ngopura. Pėr kėtė arsye, shumė restorante mė nuk pėrdorin
trans-yndyra dhe ēdo produkt nė treg duhet ta ketė tė shėnuar nė etiketė
edhe pėrqindjen e trans-yndyrave.
Efekti i mirė i yndyrave
Me rritjen e konsumit tė yndyrave tė pangopura,
ulet niveli i kolesterinės sė keqe (LDL) dhe trigliceriteve, duke zvogėluar
rrezikun e sėmundjeve kardiovaskulare.
Studimet kanė treguar se zėvendėsimi i
karbohidrateve tė dėmshme (buka e bardhė dhe orizi i bardhė) me ushqime tė
pasura me yndyra tė pangopura ul nivelin e kolesterinės sė keqe (LDL) dhe
njėkohėsisht rrit nivelet e kolesterinės sė mirė (HDL). Yndyrat e pangopura
do tė:
- rregullojnė nivelin e presionit tė gjakut,
- ulin rrezikun e sėmundjeve tė zemrės,
- rregullojnė nivelin e lipideve.
|
