Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: prof. dr. sci. Mujo HASKOVIQ

ÇKA ËSHTË PSIKOLOGJIA? (2)

      Krijimi i shprehive pasqyrohet në veprimet siç janë futja e lugës në gojë ose shtypja e dorëzës së derës. Së pari, ato veprime kërkojnë kujdes të plotë. Nëse jeni në dilemë, ndaluni me facoletën e letrës në dorë dhe vështroni pak fëmijën gjatë përpjekjes së tij që për herë të parë të ushqehet vetë.

            DREJTIMET MË TË RËNDËSISHME PSIKOLOGJIKE

            Strukturalizmi

            “Wilhelm Wundt, sikurse Aristoteli, ka konkluduar se psiqika është dukuri natyrore, që mund të studiohet shkencërisht si dhe drita, ngrohtësia dhe qarkullimi i gjakut. Wundt ka shfrytëzuar introspeksionin duke u përpjekur t’i zbulojë elementet themelore të përjetimit. I ballafaquar me drita dhe tinguj të ndryshëm, ai dhe kolegët e tij kanë vrojtuar vetveten se si do t’i përshkruanin ndijimet dhe ndjenjat e veta.

            Wundi dhe nxënësit e tij e kanë themeluar shkollën psikologjike të njohur si strukturalizëm. Strukturalizmi përpiqej të caktonte organizimin e përjetimeve të vetëdijshme. E ka zbërthyer përjetimin në ndijime objektive siç janë të parit ose shijimi dhe ndjenjat subjektive si reaksione emocionale, të vullnetit dhe të parafytyrimeve mentale (për shembull kujtimet ose ëndrrat). Strukturalistët besonin se mendja funksionon me kombinimin kreativ të elementeve të përjetimit.

            Një nga nxënësit amerikan të Wundtit ka qenë edhe G. Stanley Hall (1844-1924). Interesimi kryesor i Hallit përfshinte zhvillimin psikologjik në fëmijëri, adoleshencë dhe në moshën më të shtyrë. Hallit zakonisht i atribuohet themelimi i fushës së psikologjisë së fëmijëve. Ai është edhe themelues i Shoqatës psikologjike amerikane(APA).

            Funksionalizmi

            Kam dëshiruar që, duke vepruar me psikologjinë si me shkencë natyrore, t’i ndihmoj të bëhet e tillë.

William James

            Nga fundi i shekullit 19, William James (1842-1910), vëllai i shkrimtarit Henry James, miraton një pikëpamje të gjerë mbi psikologjinë, duke u orientuar në raportet midis përjetimit dhe sjelljes. James pohon se ekziston një rrymë e pandërprerë e rrjedhës së vetëdijes. Introspeksioni e ka bindur se përjetimi nuk mund të zbërthehet në njësi, siç mendonin strukturalistët.

            James ka themeluar shkollën e funksionalizmit që merret me sjelljen si dhe me vetëdijen. Funksionalizmi shqyrton mënyrat me të cilat përjetimet dhe përvoja na mundësojnë përshtatjen e sjelljes ndaj rrethinës në të cilën gjendemi. Funksionalizmi shfrytëzon vrojtimet laboratorike si plotësim i introspeksionit. Strukturalistët praktikonin të pyetnin: “Cilat janë pjesët e proceseve psikike?”, kurse funksionalistët ishin më të prirur të pyetnin: “Cili është qëllimi (funksioni) i sjelljes dhe i proceseve psikike? Cilat janë efektet e tyre?”.

            Funksionalistët mendojnë se ndërthurjet adaptative të sjelljes janë të mësuara dhe të pandryshueshme. Sjellja e papërshtatur anon kah zhdukja ose ndërprerja. Veprimi i përshtatur anon kah përsëritja dhe bëhet shprehi. James ka shkruar se “shprehia është një rrotë jashtëzakonisht balancuese e shoqërisë”. Shprehia e mban shoqërinë nga dita në ditë.

            Krijimi i shprehive pasqyrohet në veprimet siç janë futja e lugës në gojë ose shtypja e dorëzës së derës. Së pari, ato veprime kërkojnë kujdes të plotë. Nëse jeni në dilemë, ndaluni me facoletën e letrës në dorë dhe vështroni pak fëmijën gjatë përpjekjes së tij që për herë të parë të ushqehet vetë. Me anë të përsëritjes, veprimi që paraqet të ushqyerit e pavarur bëhet automatik, d.m.th. bëhet shprehi. Veprimtaria e shumëfishtë e përfshirë në të mësuarit e drejtimit të automjetit me anë të përsëritjes bëhet gjithashtu rutinore. Pas kësaj mund ta realizojmë pa ndonjë kujdes të veçantë. Atëherë lirisht mund të orientohemi në konverzim interesant ose në ndonjë radio emision. Ideja mbi të mësuarit me anë të përsëritjes është ide themelore edhe për traditën bihevioriste.

            Biheviorizmi

            John Broadus Watson (1878-1958) konsiderohet themelues i bihevirizmit amerikan. Funksionalizmi ishte përhapur në vend dhe dominonte në Universitetin e Çikagos. Funksionalistët merreshin me rrjedhën e vetëdijes si dhe me sjelljen e vëzhguar. Watson hidhërohej me përpjekjet introspektive të funksionalistëve në studimin e vetëdijes, sidomos të vetëdijes së kafshëve të ulta. Pohonte se psikologjia, nëse ka për qëllim të bëhet shkencë natyrore, si fizika ose kimia, duhet të kufizohet në dukuritë e vërejtura, të matshme. Duhet të kufizohet në sjellje. Ato sjellje janë publike dhe mund të maten me anë të vrojtimit të thjeshtë ose me instrumente laboratorike. Psikologjia nuk ka nevojë të merret me “elemente të vetëdijes”. “Elementet” e tilla janë të arritshme vetëm për organizmin që i vrojton. (Bihevioristët definojnë psikologjinë si studim shkencor i sjelljes, e jo të sjelljes dhe të proceseve psikike).

            Psikologu B.F. Skinner (1904-1990) nga Universiteti i Harvardit aplikon në bihoviorizëm nocionin e mbështetjes. Organizmat, konsideronte Skinner, mësohen të sillet në mënyrë të caktuar sepse janë të mbështetur të sillen ashtu. Shumë psikologë kanë pranuar pikëpamjen e tillë sipas të cilës, në parim, sjellja ndërlikuar njerëzore mund të sqarohet me grumbullin e të mësuarit individual me anë të mbështetjes.

            Geshtalt psikologjia

            Në Gjermani në vitet 1920 dallohej edhe një shkollë e psikologjisë – Geshtalt psikologjia. Viteve të tridhjeta tre themelues të asaj shkolle – Max Wertheimer (1880- 1943), Kurt Koffka (1886-1941) dhe Wolfgang Kohler (1887-1967) e braktisin Evropën në mënyrë që t’ju shmangen kërcënimeve naziste. E vazhdojnë punën e vet në shtetet e Bashkuara.

            Wertheimer dhe kolegët e tij ishin orientuar në percepcionin dhe në ndikimin e percepcionit në të menduarit dhe në zgjidhjen e problemeve. Për kundër bihevioristëve, geshtalt psikologët pohonin se askush nuk mund të shpresojë që të kuptojë karakterin e njeriut duke u orientuar vetëm në sjellje. Përkundër strukturalistëve, konkludojnë se askush nuk mund ta sqarojë percepcionin e njeriut, emocionet ose proceset mendore me anë të njësive bazike. Percepcionet janë më të shumta se shuma e pjesëve të tyre.

            Geshtalt psikologët e kuptonin percepcionin si tërësi që u jep domethënie pjesëve. Geshtalt psikologët dëshmonin se si jemi të prirur t’i vërejmë pjesët e veçuara të informatave si tërësi të bashkuara, duke përfshirë edhe kontekstin e pranishëm. Ata pohonin se percepcioni i njeriut nuk mund të sqarohet në bazë të njësive bazike sepse kemi prirje të interpretojmë vrojtimin tonë të gjërave si tërësi në kuadër të kontekstit të pranishëm. Në mënyra të ndryshme do ta interpretoni vrapimin e njeriut drejt jush varësisht nga ajo se a gjendeni në një rrugë të zbrazët në mes të natës ose në stacionin e tramvajit në mëngjes kur shkoni në punë.

            Geshtalt psikologët besonin se të mësuarit mund të jetë aktiv dhe i përshtatshëm, jo vetëm pasiv dhe mekanik si në eksperimentet e Pavlovit me qentë. Wolfgang Kohler dhe të tjerët kanë dëshmuar se të mësuarit është arritur shumë herë me anë të të vërejturit e jo me anë të përsëritjes mekanike.

            Psikoanaliza

            Psikanaliza është shkollë e psikologjisë që e ka themeluar mjeku i cili në vitet 1930 ishte strehuar në Angli që t’i shmangej tiranisë naziste – Sigmund Frojd (1856- 1939). Teoria e Frojdit ka depërtuar shumë më shumë në kulturën e përgjithshme se teoritë e tjera. Ndoshta tashmë jeni njohur me të. Për shembull, ndonjë person jostabil do të bëjë vrasje masive së paku në një TV-seri kriminalistike për çdo sezonë. Konkluzioni tipik i psikiatrit në seri do të jetë se vrasësi në mënyrë të “pavetëdijshme” e ka eliminuar nënën ose babait e tij. Ose ndoshta miku juaj është përpjekur “t’ua sqarojë” gabimin gjuhësor që e keni bërë ose ka pyetur çka mendoni çfarë do të mund të ishte domethënia simbolike e ndonjë ëndrre.

            Ideja që njerëzit i lëvizin impulset e fshehura, dhe se gabimet verbale edhe ëndrrat i paraqesin si dëshira të pavetëdijshme në masë të madhe shpreh ndikimin e Frojdit. Psikologët akademikë i zbatojnë hulumtimet e veta kryesisht në laborator. Ndërkaq, Frojdi i kupton njerëzit me anë të bisedave klinike. Ishte i hutuar me faktin që njerëzit kanë aq pak njohuri mbi motivet e veta. Disa njerëz arsyetojnë, ose racionalizojnë sjelljen më të neveritshme me sqarime absurde. Të tjerët nuk e humbin rastin që të fajësojnë vetveten pothuaj për çdo fatkeqësi që e ka goditur gjininë njerëzore.

            Frojd krijon bindjen se proceset e pavetëdijshme, sidomos impulset primitive seksuale dhe agresive, kanë ndikim shumë më të madh në sjelljen e njeriut sesa të menduarit e vetëdijshëm. Frojd konsideronte se shumica e psikikës është e pavetëdijshme. Ajo përbëhet nga ena e kaldajës së vluar të impulseve, të nxitjeve dhe dëshirave konfliktuoze. Njerëzit janë të motivuar t’i kënaqin ato impulse, sado që disa prej tyre do të ishin të këqija. Por njëkohësisht, njerëzit janë të motivuar që vetveten ta vlerësojnë si person të ndershëm dhe të moralshëm. Aq shpesh e mashtrojnë vetveten në aspektin e motiveve të veta reale. Për shkak të forcave të supozuara themelore lëvizëse të personalitetit, teoria e Frojdit është quajtur teori psikodinamike.

            Frojdi e definon veprimin psikoterapeutik të quajtur psikanaliza. Qëllimi i psikanalizës është t’u ndihmojë njerëzve të kenë mbikëqyrje mbi konfliktet e vendosura thellë dhe të gjejnë mënyrën e pranueshme shoqërore të shprehjes së dëshirave dhe të plotësimit të nevojave. Terapia psikoanalitike është proces që mund të zgjasë me vite.

            Duke debatuar për strukturën e personalitetit Frojdi i definon tri instanca ose struktura:

            1. “Id” ose ajo;

            2. “Ego” ose unë;

            3. “Super ego” ose mbi unë, që ka dy nënstruktura:

            a) Egon ideale

            b) Vetëdijen.

            Lidhur me zhvillimin e personalitetit, Frojdi i definon pesë faza ose etapa të zhvillimit të personalitetit.

            1. Faza orale;

            2. Faza anale;

            3. Faza faluse;

            4. Faza e latencës ose e pushimit;

            5. Faza e gjenitale.

            Nga libri "Psikologji"

(1)