Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Dr. Hajriz MELEQI

       DISA VÇORI TË MALEVE TË SHARRIT (2)

Malet e Sharrit kanë rëndësi të madhe ekono­mike për një numër të madh të popullsisë së shkapërderdhur gjithandej nëpër malësitë e Sharrit, po ashtu edhe për popullsinë e rrafsheve në të dy anët e tij. Resurset natyrore të Sharrit janë të shumta, mirëpo në do të veçonim ato më kryesoret: potencialin ujor, të pyjeve, të kullosave dhe potencialin turistik.

            Pasuritë natyrore të Sharrit dhe rëndësia e tyre ekonomike

            Malet e Sharrit kanë rëndësi të madhe ekono­mike për një numër të madh të popullsisë së shkapërderdhur gjithandej nëpër malësitë e Sharrit, po ashtu edhe për popullsinë e rrafsheve në të dy anët e tij. Resurset natyrore të Sharrit janë të shumta, mirëpo në do të veçonim ato më kryesoret: potencialin ujor, të pyjeve, të kullosave dhe potencialin turistik.

            Potenciali ujor i Sharrit

            Sharri është i njohur si mal me qindra burime të madhësive të ndryshme. Burimet më të njohura në lartësitë e Sharrit janë të Lumi i Prizrenit dhe të lumi Pena. Burimi më atraktiv në lartësinë 2.100 m është Kajnaku që është burim i lumit të Kam­njanit. Këtu në një gjerësi 28 metra është një sistem prej 8 burimeve. Prej këtyre përnjëherë formohet një lum i madh. Ndër burimet më të njohura në rrëzën e Sharrit është Burimi i Vardarit të fshati Vrutok i cili ndodhet në lartësinë mbidetare 700 metra. Gjerësia e burimit është 50 metra. Burimi kryesor ka gjerësinë 2 metra dhe buron nga një shkëmb gëlqeror. Ky burim quhet Koka e Vardarit, turqit e kanë quajtur Bashvardar ndërkaq maqedonasit Gllavardar. Këtu janë 4 burime. Më herët ka qenë edhe i pesti, i cili është zh­dukur në vitin 1933 kur është shembur toka. Burimi i Vardarit është nder pikat turistike të Gostivarit.

            Sharri është i pasur edhe me burime me ujë të thartë. Në një vend prej 15 metrash mbi fsha­tin Reçicë e Madhe, afër Tetovës, në bregun jugor të lumit të Reçicës janë 6 kësi burime. Kësi burime ka edhe përgjatë luginës së lumit Pena, në fshatrat Pallqishte e Ulet, Nepro­shten dhe Leshok. Në grykën e lumit Pena, mbi hidrocentralin e Tetovës gjendet Banja Hisar e cila është pjesa më e bukur e rajonit të Tetovës dhe sipas një hipoteze thuhet se aty ka qenë i vendosur qyteti i dikurshëm i Tetovës. Ndonëse kjo është banjë që përmendet shumë herët, për ujin e saj shërues dinë vetëm ban­orët përreth. Në lokalitetin e kësaj banje bu­rojnë 5 burime me ujë të tharët mineral i cili shëron sëmundjet e lukthit.

            Shumica e lumenjve të Republikës së Kosovës dhe të Maqedonisë Perëndimore burojnë në Malet e Sharrit. Të gjithë këta lumenj kanë ujë të bollshëm gjatë tërë vitit dhe kanë rënie relativisht të madhe. Uji i një pjese të tyre shfrytëzohet për hidroenergjetikë, ndërkaq i pjesës tjetër mbetet perspektivë energjetike në të ardhmen. Uji i shumicës së lumenjve përdoret për ujitjen e tokave të malësive dhe të rrafsheve përreth Sharrit.

            Liqenet akullnajor të cilët popullata i quan "Sytë e Sharrit" janë një pasuri e veçantë që këtij regjioni malor i japin një atraktivitet magjeps dhe janë një potencial i pazëvendësueshëm turistik. Në Sharr janë konstatuar gjithsej 39 liqene, prej të cilëve 25 janë të përhershëm dhe 14 të përkohshëm. Sharri sipas numrit të liqeneve zë vendin e dytë në Evropë, pas malit Rilla në Bullgari. Sipërfaqja e përgjithshme e liqeneve të Sharrit është 250.000 m2. Në va­zhdim po përmendim Liqenet më kryesor të Sharrit, ku pjesa më e madhe e tyre gjenden në pjesën e Maqedonisë.

            Liqeni i Livadhit është në pjesën veriperëndi­more të Sharrit, në lartësinë mbidetare 2.137 m, i gjatë 228 m, me sipërfaqe 20.740 m2 dhe me thellësi 7 m. Ky liqe ushqehet nga përroni Soqnik dhe nga reshjet atmosferike ndërkaq uji i tij derdhet në një përrockë që është njëra nga ato që e formojnë Lumin e Kallugjerit. Një pjesë e ujit humbet, fenomen që ka shkaktuar shumë legjenda. Liqeni i Dobroshtit të Poshtëm gjendet në lartësinë mbidetare 2.400 m, ka sipërfaqe 3.760 m2, thellësi 0,5 m, ushqehet nga reshjet dhe në vitet e thata shterret.

            Liqeni i Dobroshtit të Epërm gjendet në lartësinë 2.440 m.

            Liqeni i Jazhincës së Madhe ka sipërfaqe 9.890 m2, ndodhet në lartësi 2.180 m dhe thellësia e tij është 5 m.

            Liqeni i Vogël të cilin Maqedonasit e quajnë "Micko ezero" është në lartësinë 2.000 m. Ky liqe furnizohet me ujë nga tri burime dhe nëpërmjet një përrocke uji i tij derdhet në Lumin e Prizrenit.

            Liqeni i madh është afër Liqenit të Vogël dhe këtë emër e ka marr në krahasim me Liqenin e Vogël.

            Gjoli i Madh kështu e quan Malësia e Tetovës është në hapësirën e majës Karanikolla në lartësinë mbidetare 2.180 m dhe është fare afër kufirit me Kosovën. Ky liqe ka formën e elipsës dhe bashkë me rrethinën krijon atrak­sion të rrallë natyror. Gjatësia e tij është 290 m, gjerësia 115 m, thellësia 5,6 m dhe sipër­faqja 26.240 m2. Liqeni ushqehet nga reshjet dhe nga burimet nënujore. Uji i liqenit në fshatrat e Malësisë së Tetovës (Veshallë dhe Buzovcë) konsiderohet si shërues i reumës dhe i disa sëmundjeve të syve.

            Gjoli i Vogël, po ashtu, ndodhet në rajonin e Karanikollës mbi Gjolin e Madh në lartësinë mbidetare 2.300 m. Gjatësia e tij është 115 m, gjerësia 102 m, thellësia 0,80 m dhe sipër­faqja 8.240 m2. Ka ujë të kthjelltë por fund të ndytë.

            Gjoli i Zi është ndër liqenet më të vegjël të Sharrit i cili ndodhet në lartësinë 2.340 m dhe ka sipërfaqen 3.640 m2.

            Liqeni i Bardhë është nder liqenet më të bu­kur të Sharrit. Gjendet në lartësinë mbidetare 2.280 m dhe ka sipërfaqen 18.000 m2. Ka formë vezake dhe brigje të ulëta me kullosa. Rreth e përqark tij burojnë gurra të shumta, ujërat e tepërta derdhen në lumin e Bogovi­nës. Uji i qetë dhe i kthjelltë i liqenit i ngjason një pasqyreje e cila në kombinim me sipërfaqet e gjelbëruara përreth dhe me freskinë malore ia jep një pamje magjepse ambientit. Shikimin e bëjnë edhe më madhështor kodri­nat përreth tij.

            Liqeni i Bogovinës gjendet në lartësinë 1.960 m ndërmjet Brustovecit dhe Smrekës së Vogël. Ky liqe ka sipërfaqen 66.880 m2 dhe thellësinë 4 - 5 m. Një pjesë e tij në anën perëndimore është shndërrua në moçal ku ka barishte shtarash. Uji i Liqenit të Bogovinës është i ndytë nga se këtu barinjtë i lajnë delet. Në të derdhet uji i Lumit të Bogovinës. Fsha­tarët e Rakovecit ujin e këtij liqeni e shfrytë­zojnë për ujitje.   

            Liqeni i Zi ndodhet në masivin ndërmjet Brustovecit dhe Majës së Liqenit të Zi, prej nga shihet Mali i Thatë dhe Pollogu.

            Liqenet e Çelepinës janë në Lartësinë 2.250 m në burimet e lumit të Çelepinës. Këta janë dy liqene të vogla të formës së rrumbullakët. Liqeni i Ginevodës gjendet në anën perëndi­more të majës së Liqenit të Zi në një lartësi mbidetare 2.260 m dhe ka një sipërfaqe 4. 830 m2. Liqeni është i rrethuar me hapësirë livad­hore dhe është nder liqenet më të bukura të Sharrit.

            Liqeni i Shutmanit është në lartësinë 2.070 m, me një gjatësi 160 m, gjerësi 100 m, thellësi mbi 1 m dhe sipërfaqe 12.760 m2. Lugina ku është liqeni është e mbushur me kullosa e li­vadhe.

            Liqenet e Vracës janë dy: i Epërmi dhe i Poshtmi. Këta liqene nuk kanë emër, barin­jtë i quajnë likene. Që të dy shtrihen të Guri i Bardhë, i Epërmi në larësin mbidetare 2. 182 m, me diametër 40 m dhe me thellësi 2 m, i Poshtmi në lartësinë 2.170 m, me diametër 25 m dhe me thellësi 1 m.

            Liqeni i Defit është në veriperëndim të Gu­rit të Bardhë në një luginë malore në lartësi mbidetare 2.112 m. Ky liqe për nga madhësia është i njëjtë më atë të Shutmanit. Kur mungojnë reshjet për një kohë më të gjatë, liqeni shterret dhe atëherë në fundin e tij mbinë bari.

            Dy liqenet e fundit janë në pjesën jugore të Sharrit dhe ata quhen Liqenet në Debella Kall. Nga njeri prej tyre rrjedh dega e djathtë e lumit Golema Reka.

            Në Malin Sharr janë identifikuar edhe 9 liqene të vogla të cilat popullata përreth i quan pellgje. Zakonisht pellgjet e këtilla janë gropa malore me shtresa ujëmbajtëse. Pell­gjet ushqehen nga reshjet atmosferike dhe kanë formë të rrumbullaket, diametri i tyre është rreth 50 m dhe thellësia rreth 1 m.

            Vegjetacioni i Sharrit

            Vegjetacionin e Sharrit e përbëjnë livadhet, pyjet dhe kullosat. Pyjet e pjesës kosovare përbëhen më tepër prej ahut dhe më pak prej pishës, të ndërthura aty këtu me lajthi, shkozë dhe me fier.

            Sipërfaqja e pyjeve në këtë pjesë është e vogël, në veçanti në shpatet që ngritën nga Gora dhe Opoja. Burimet flasin se në të ka­luarën sipërfaqet pyjore në këto anë kanë qenë më të mëdha. Në zvogëlimin e tyre ka ndikuar shpyllëzimi i cili është bërë në dobi të sipërfaqeve të arave. Pyjet e pjesës së Maqe­donisë Perëndimore përbëhen prej ahishtave të shumta, fillimisht nga drunjtë e gështen­jave dhe të arrave. Rreth e përqark tyre janë livadhet të qepur me dru breri, pishe e lajthie, pastaj vazhdojnë drunjtë e mjedrës dhe mana­ferrave të mbërthyera me fier. Përkundër fak­tit që shpatet e Sharrit në hapësirën maqe­donase janë më të pyllëzuara, megjithatë një pjesë e madhe e pyjeve të Sharrit në përgjithësi është e degraduar.

            Pasuri e Sharrit padyshim janë kullosat e gjera dhe më cilësore në terë Siujdhesën Ballkanike. Këto Kullosa janë bazë e mirë për zhvillimin e blegtorisë e që e dëshmojnë edhe stanet (bulmetoret) e shumta gjithandej ku ndodhën këto kullosa. Po ashtu nëpër këto kullosa janë identifikuar qindra bimë mjekuese dhe aromatike, një pjesë e të cilave edhe shfrytëzohet. Sipërfaqet me kullosa të Sharrit zakonisht shtrihen nëpër lugina të cekta dhe të buta ku rrjedhin përroje e lu­menj dhe ku kalojnë rrugë barinjsh dhe karvanësh, gjersa liqenet janë skaj tyre. Në vazh­dim do të përmendim kullosat më kryesore: Golema Vraca, në pjesën e Sharrit që lidh Gorën me Pollogun, Dumkovo, Kërxhalino, kullosat e Vracës së Mesme dhe të Vracës së Vogël, kullosa ndërmjet rrjedhjes së epërme të lumit Radika dhe Qafë Kadisë, pastaj Guri i Zi, Gjemitash, Golem Argaq, Mali i Glloboqicës, Kallabak etj.

            Potenciali turistik i Sharrit.- Kado që të lëvizish nëpër Sharr gjatë stinës së verës do të hasësh në forma të mrekullueshme ku gër­shetohen pyjet, kullosat, pjesët e mprehta shkëmbore, grykat dhe lëndinat, lulet më plotë ngjyra, cicërimat e zogjve, prrojet dhe ujëvarat e lumenjve, gurrat e liqenet, shkëlqimi i shkëmbinjve në piramidat e larta të majave malore, aty këtu pjesët e borës dhe gjatë dimrit stazat për skijim. I tillë, Sharri ka potencial të madh për të gjitha llojet e tur­izmit malor qoftë në stinën e verës qoftë në atë të dimrit. Secila maje e Sharrit, secili liqe, gurrë e lum janë atraksione të veçanta.

            Sharri ka shtigje të gjata dhe cilësore për ski­jim, gjithmonë duke i ndërlidhur këto shtigje me ekspozimin e terrenit, me lartësinë e mjaf­tueshme mbidetare, me kushtet e mira klima­tike, me mjaft ditë me diell dhe me pak ditë me mjegull etj. Në një studim të vitit 1968 nga Zhan Iten dhe Mishell Re në malet e Sharrit janë identifikuar 80 shtigje për skijim (42 shtigje në pjesën kosovare të Sharrit dhe 38 sish në pjesën maqedonase). Këto shtigje u takojnë 18 qendrave potenciale. Deri tani një valorizim të këtyre resurseve turistike të spor­tit dimëror është arritur në Kodrën e Diellit (Popva Shapkë) dhe në Brezovicë. Qendrat tjera potenciale mbesin në pritje.

            Rezyme

            Etimologjia e oronimit Sharr është e lidhur me gjuhen e popullatës që historikisht ka jetuar në hapësirën e Sharrit.

            Vargmalet e Sharrit u përkasin Dinarikeve, skaji jugor i të cilave vazhdon si sistem malor Sharro-Pind, rrudhja e të cilit është bërë diku kah fundi i triasit dhe fillimi i jurës në kohën e mezozoikut dhe ngritja e vazhdueshme tek­tonike e tij bëhet deri në dilivium.

            Mali Sharr është masiv malor me gjatësi 76 km dhe me sipërfaqe rreth 1600 km2 ndërm­jet Rrafshit të Dukagjinit, Fushës së Kosovës dhe fushëgropave të Maqedonisë Perëndimore duke u zgjatur deri të liqeni i Ohrit dhe ai i Prespës, duke përfshirë kështu një pjesë të hapësirës gjeografike të Republikës së Kosovës dhe një pjesë të Republikës së Maqedonisë. Kuata më e lartë e Sharrit është 2.747 metra dhe kjo është maja Titov-Vërh.

            Sharri dallohet me potencial ujor, në veçanti me numër të madh të liqeneve të cirqeve, me burime, gurra dhe lumenj të cilët posedojnë potencial hidroenergjetik, pastaj me kullosa shumë cilësore dhe me potencial të madh të turizmit malor.

            Fund

Marrë nga revista "Sharri", revistë informativo-kulturore e shkencore opojare

(1)